“Adyrna” ulttyq portaly 2021 jyldan bastap oblystyq sottardyń tóraǵalarymen suhbattasýdy dástúrge aınaldyrdy. Basty maqsat - zań men quqyq salasyndaǵy oń ózgerister men damý proesiniń júzege asyp jatqanynan oqyrmandy habardar etý. “Adyrna” ulttyq portalynyń kezekti suhbaty Túrkistan oblystyq sotynyń tóraǵasy Myıatbekov Turysbek Erbolǵanulymen boldy.
- Turysbek myrza, Túrkistan oblystyq sotynyń ujymymen qandaı bıik belesterdi baǵyndyrdyńyzdar? Qaı jetistikterińiz erekshe ári mańyzdy bolyp sanalady?
- Ózderińizge belgili, men kıeli ońtústik óńirge oblystyq sot tóraǵasy qyzmetine taǵaıyndalǵanyma qazir bes aıdyń júzi bolypty. Sondyqtan qazirgi tańda oblys sottarynda qandaı da bir bıik belesterdi baǵyndyrdyq dep aıtýyma, árıne, erterek shyǵar dep oılaımyn. Degenmen, osy qyzmetke kelgeli oblystaǵy sot tóreligin sapaly júzege asyrýǵa baǵyttalǵan jumystardy júıeli túrde atqaryp kelemiz.
Jalpy, sońǵy jyldary qazaqstandyq sot júıesi úzdiksiz damý ústinde. Zaman talabyna saı, jyldan jylǵa azamattar talaptarynyń ósýi jáne ekonomıkalyq qatynastardyń ózgerýi sot júıesine de áserin tıgizbeı qoımaıdy. Osydan týyndaǵan keleli máselelerdi sheshý maqsatynda Joǵarǵy Sot tarapynan kóptegen sharalar qolǵa alynyp, birqatar reformalar júzege asyryldy. Qazirgi tańda qazaqstandyq sot júıesine halyqtyń senimi arta bastaǵany da osy atqarylǵan jumystardyń nátıjesi dep bilemin.
Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Qasym-Jomart Kemeluly Toqaev sýdıalardyń VIII sezinde «Sot tóreliginiń ádil jáne zańdy júzege asyrylýyna memleket te, búkil qoǵam da múddeli» ekenin atap ótip, sot korpýsy aldyna «Adam quqyqtary men zań ústemdigin qamtamasyz etý» mindetin qoıǵan edi. Osy rette, bizdiń alǵa qoıyp otyrǵan basty maqsattarymyz – sot tóreligin júzege asyrý sapasyn arttyrý, jergilikti halyqtyń oblys sottaryna degen senimin arttyryp, sot júıesiniń bedelin kóterý, Túrkistan oblysy sottarynyń sýdıalary men ákimshilik memlekettik qyzmetkerleriniń sybaılas jemqorlyqpen baılanysty quqyq buzýshylyqtardy jasaýyn jáne basqa da sot júıesiniń bedeline nuqsan keltiretin áreketter jasaýynyń aldyn alý bolyp otyr.
Joǵarǵy sottyń tóraǵasy Jaqyp Qajymanuly Asanov «Sot júıesine degen senimdilikten, jalpy memleketke degen senimdilik týyndaıdy, sondyqtan sýdıalar korpýsyna úlken jaýapkershilik artylady», - degen edi. Senimdilik – qoljetimdi ádilettilikten, sýdıanyń bedeli men abyroıynan, túsinikti jáne negizdi sot aktisinen týyndaıdy.
Sondyqtan men Oblystyq sottyń tóraǵasy retinde Túrkistan oblysynyń sot korpýsynan kúndelikti jumystarynda, isterdi qaraý kezinde, negizsiz sozbalańǵa salmaı, ádil sheshim qabyldaýǵa, jumys ýaqytynda da, jumystan tys ýaqytta da sýdıanyń abyroıy men bedeline nuqsan keltiretin is áreketke barmaýǵa, sot aktilerin jazǵanda túsinikti, zań talabyna negizdep, qatesiz jazýdy talap etip kelemin. Osy máselelerdiń barlyǵy aǵymdaǵy jyldyń aqpan aıynda ótken Túrkistan oblysy sýdıalar korpýsynyń 2020 jylǵy sot tóreligin júzege asyrý qorytyndylary boıynsha keńeıtilgen keńeste talqylanyp, naqty tapsyrmalar berilip, baqylaýda ustalyp keledi. Atalǵan mindetterdi árbir sýdıa jaýaptylyqpen oryndasa, onda Túrkistan oblysy sottarynyń sýdıalary, Qazaqstan Respýblıkasynyń sot júıesiniń bedeldi músheleri bolatynyna senimdimin!
Ózderińizge belgili, Sot bıliginiń Ata zańymyzben belgilengen negizgi maqsaty - sot tóreligin júzege asyrý. Osy arqyly azamattardyń buzylǵan quqyqtary men bostandyqtaryn, zańdy múddelerin qalpyna keltirý. Birinshi satyly sot jibergen qatelikter joǵarǵy satyly sotpen túzetilip jatsa, onyń ózi azamattardyń quqyqtary men múddeleriniń qorǵalýynyń kepili emes pe? Jýyrda Túrkistan oblysy sottarynyń 2021 jylǵy I toqsandaǵy sot tóreligin júzege asyrý boıynsha atqarǵan jumystaryn qorytyndylaǵan bolatynbyz. Alǵashqy 3 aıda apellıaııalyq alqada qaralǵan qylmystyq ister boıynsha 16 tulǵaǵa qatysty 9 úkimniń kúshi joıylyp, 23 tulǵaǵa qatysty 17 úkim ózgertilgen.
Azamattyq ister boıynsha oblys sottarymen 2 787 sheshim shyǵarylǵan, al olardyń 54-i (1,9%) apellıaııalyq alqada buzylǵan nemese ózgertilgen.
Árıne, sot sheshimderi men úkimderiniń ózgertilýi men buzylýy sottardyń jumystarynda áli de kemshilikter baryn bildiredi. Qazirgi tańda, sýdıalardyń kásibı biliktiligin kóterýge baǵyttalǵan kóptegen jumystar júrgizilýde, nátıjesinde sot aktileriniń ózgerýi men kúshi joıylýyn barynsha tómendetemiz dep oılaımyn.
- Sońǵy bes jylda qandaı oń ózgerister oryn aldy?
- Ýaqyt alǵa jyljyp, qoǵam ilgerilegen saıyn zańdar da jańǵyryp, jańaryp otyrýy tıis. Bul – ómirdiń talaby. Búginge deıin ashyq qoǵam, ádiletti memleket qalyptastyrý úshin aýqymdy jumystar qolǵa alyndy. Otandyq zańdardyń bazasy jasalyp, memlekettik qurylymdardyń aıaǵynan tik turýy úshin barlyq múmkindikter qarastyryldy. Memleket qoldaýymen qadamyn nyqtaǵan qurylymdardyń arasynda qazaqstandyq sot ta bar. Otandyq sotty halyqaralyq talaptarǵa jaqyndatyp, azamattardyń sotqa degen senimin nyǵaıtý maqsatynda oryndalǵan is-sharalar búginde óziniń oń nátıjesin berip te úlgerdi.
Sońǵy jyldary Prezıdent jáne Joǵarǵy Sot basshylyǵynyń bastamasymen azamattarymyzdyń quqyqtaryn qorǵaý jáne olardyń qaýipsizdigin kúsheıtýge baǵyttalǵan aýqymdy reformalar júzege asyrylýda.
Bul jańashyldyqtardyń sot júıesine qatysty bóligi negizinen biryńǵaı sot tájirıbesin qalyptastyrý, sot sheshimderiniń sapasyn arttyrý, azamattar men memlekettik organdar arasyndaǵy daýlardy sheshýdiń erekshe tetigi retinde ákimshilik ádilet qurylymyn engizý máselelerin qamtyp otyr.
Búgingi kúnge deıin atalǵan baǵyttarda birqatar jumystar da atqaryldy. Ásirese, sońǵy eki jylda qazaqstandyq sot júıesinde oryn alǵan ózgeristerdi erekshe atap ótýge bolady.
Ult Jospary aıasynda Joǵarǵy Sot tóraǵasy J.Asanovtyń bastamasymen qolǵa alynǵan «Sot tóreliginiń 7 túıini» baǵdarlamasy sheńberinde «Minsiz sýdıa», «Úlgili sot», «Ádil proess», «E-SOT», «Ońtaıly orta», «Sapaly nátıje», «Tatýlasý: sotqa deıin, sotta» jobalaryn júzege asyrý boıynsha aıtarlyqtaı jumystar atqaryldy.
Sapaly sýdıalar korpýsyn qalyptastyrý, sýdıalardy artyq júktemeden aryltý, sottardaǵy jumystyń jańa formattaryn engizýge baǵyttalǵan, taǵy basqa da zań ústemdigin qamtamasyz etýge baǵyttalǵan birqatar zańdar daıyndalyp, kúshine endi.
Sot proesteri túsinikti, qolaıly jáne aqylǵa qonymdy bolyp, sottardyń jaılylyǵy artty, respýblıka sottarynda qazirgi zamanǵa saı jabdyqtalǵan, kelýshilerge qolaıly front-ofıster ashyldy.
Memleket Basshysynyń óz Joldaýynda basa nazar aýdarǵan sot sheshimderiniń sapasyn arttyrýǵa jeke toqtala ketý kerek. Joǵarǵy Sot jergilikti sottar jáne zań qaýymdastyǵymen birlesip atalǵan baǵytta úlken jumystar atqardy. Atalǵan jumystyń nátıjeside Joǵarǵy Sottyń «Sot úkimi týraly» jáne «Sot sheshimi týraly» normatıvtik qaýlylaryna ózgerister men tolyqtyrýlar engizildi, sonymen qatar «Ákimshilik quqyq buzýshylyq jónindegi is boıynsha sottyń qaýlysy týraly» jańa normatıvtik qaýlysy qabyldandy. Buryn eger sot sheshimderi júıelenbegen, kóptegen kerek emes aqparattardan tursa jáne qarapaıym azamattarǵa túsiniksiz jáne qol jetimdi bolmaı «aýyr» zań tilinde jazylsa, qazir sot aktileriniń nysany men tili kúrt ózgerdi. Sot aktileri qysqa jáne úılesimdi, zań termınologııasynyń artyq «keptelýinsiz» jazyla bastady, halyqaralyq sottardaǵydaı anyq qurylymy men bólimderdiń nómirlenýi bar, taraptardyń árbir dáıekterine ýájdelgen jaýaptardan turady. Eń bastysy, endi is boıynsha sheshim jarııalaǵannan keıin sýdıa proes qatysýshylaryna qabyldanǵan sheshimniń ýájderin túsinikti jáne qarapaıym tilde túsindirip, olardyń suraqtaryna jaýap beredi. Bul jańashyldyqtar praktıkada óziniń tıimdiligin dáleldep berdi, sot aktilerin joǵary turǵan satylarda shaǵymdalǵan sot aktileriniń sany anaǵurlym azaıdy.
Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev «Jańa jaǵdaıdaǵy Qazaqstan: is-qımyl kezeńi» dep atalatyn Joldaýynda «Zań ústemdigi ornyqpasa jəne azamattardyń qaýipsizdigine kepildik berilmese, əleýmettik-ekonomıkalyq damýdyń birde-bir mindeti tabysty júzege asyrylmaıdy», - degen edi. Prezıdent ádiletti memleket qurýdyń, zań ústemdigin ornatýdyń negizgi tetigin quqyq qorǵaýdyń úsh býyndy modelimen baılanystyrǵan bolatyn.
«Ekonomıkalyq yntymaqtastyq jáne damý uıymy» elderiniń tájirıbesi boıynsha qylmyspen kúres salasyn jańǵyrtqan jón. Bizge azamattardyń quqyǵyn zamanaýı turǵydan qorǵaýdy qamtamasyz etetin jáne joǵary halyqaralyq talaptarǵa jaýap beretin úlgi kerek. Qazaqstanda ókilettikterdiń ara jigi naqty ajyratylǵan úsh býyndy model qurý kerek dep sanaımyn», - degen tapsyrmasy arqyly Memleket basshysy polıııa, prokýratýra, sottyń quzyretin naqtylap, quqyq qorǵaý salasyn jańǵyrtýǵa múddelilik tanytty.
Prezıdent tapsyrmasyna saı elimiz 2021 jyldyń 1 qańtarynan bastap quqyq qorǵaýdyń úsh býyndy júıesine kóshti.
Ókilettikterdiń ara jigi naqty ajyratylǵan úsh býyndy model qurý arqyly qoǵamdyq múdde men adam quqyqtaryn qorǵaýda tepe-teńdikke qol jetkizemiz. Kúdiktiler men aıyptalýshylardyń Konstıtýııamen kepildik berilgen quqyqtary men bostandyqtaryn saqtaý mańyzdy, sebebi atalǵan quqyqtar men bostandyqtardy shekteýge jol berý men buzýdyń ózi qylmys bolyp tabylady. Bir qylmysty ashý úshin, ekinshi qylmysty jasaýǵa jol berýge bolmaıdy, mundaı tásilmen biz qoǵamdy qylmystan qorǵaı almaımyz.
Ekinshiden, jańa model nátıjeli tejemelik ári tepe-teńdik júıesin qalyptastyrady. Bıliktiń ozbyrlyǵyna jol berilmeıdi. Árbir ókilettikke shekteý bar.
Úshinshiden turaqtylyqqa qol jetkizemiz. Ádilettilikti ornatatyn organdardyń maqsaty turaqty bolady, ıaǵnı sapaly jáne ýaqtyly ornatylǵan ádilettilik.
Úsh býyndy model kezindegi qylmystyq proessti úsh kezeńge bólýge bolady: qylmysty anyqtaý jáne dáleldemeler jınaý; jınalǵan dáleldemelerge baǵa berý jáne aıyptaýdy daıyndaý; isti máni boıynsha sheshý, ıaǵnı kináliligin anyqtap, jaza taǵaıyndaý.
Kórsetilgen fýnkııalardy bólek-bólek úsh organ júzege asyrady, ıaǵnı polıııa, prokýratýra jáne sot. Osy úsh organnyń árqaısysynyń ókilettilikteri men áser etý deńgeıleri naqty aıqyndalǵan.
Osy model kezinde tejemelik ári tepe-teńdik júıesi jumys isteıdi. Árbir kezeńde tıimdi súzgiler bar. Ádildikti ornatýda oryn alatyn qatelikter barynsha azaıtylady. Azamattardyń quqyqtaryn buzý toqtatylady, sanaly azamattardy qylmystyq proesske tartýǵa jol berilmeıdi.
Prezıdent Joldaýynda: «Azamattarymyz jarııa-quqyqtyq daýlarda bılik organdarynyń sheshimderi men áreketterine qatysty shaǵym túsirý kezinde kóp jaǵdaıda teńsizdik ahýalynda qalyp jatady. Olardyń múmkindikterin memlekettik apparattyń resýrstarymen salystyrýǵa kelmeıdi. Sondyqtan osyndaı teńsizdikterdi boldyrmaý maqsatynda daýlardy sheshýdiń erekshe tetigi retinde ákimshilik ádilet qurylymyn engizý qajet», - degen bolatyn.
Osy oraıda, sot qyzmetine tyń serpin beretin taǵy bir zań –«Qazaqstan Respýblıkasynyń ákimshilik rásimdik-proestik kodeksin» erekshe atap ótsem bolady.
Aǵymdaǵy jyldyń 1 shildesinen bastap qoldanysqa engiziletin bul zańǵa sáıkes, aldaǵy ýaqytta sot ákimshilik proeske qatysýshylardyń túsiniktemelerimen, aryzdarymen, ótinishhattarymen, olar usynǵan dáleldemelermen jáne ákimshilik istiń ózge de materıaldarymen shektelip qalmaı, ákimshilik isti durys sheshý úshin mańyzy bar barlyq naqty mán-jaıdy jan-jaqty, tolyq jáne obektıvti túrde zertteýge quqyly bolmaq.
Sonymen qatar, osy zań aıasynda sýdıaǵa ákimshilik istiń naqty jáne zańdy tustaryna jatatyn quqyqtyq negizdemeler boıynsha óziniń aldyn ala quqyqtyq pikirin aıtýǵa da quqyq berilgen.
Odan bólek, sot óz bastamasy nemese ákimshilik proeske qatysýshylardyń ýájdi ótinishhaty boıynsha qosymsha materıaldar men dáleldemelerdi jınaı alady. Sondaı-aq ákimshilik sot isin júrgizý mindetterin sheshýge baǵyttalǵan ózge de áreketterdi júzege asyrady.
Jańa Kodeks boıynsha «Tatýlastyrý rásimderi» keńinen qoldaný máselesi de qarastyrylǵan. Eger daýlasýshy taraptar ózara tatýlasý, medıaııa nemese daýdy partısıpatıvtik rásimge kelisim bermese nemese sot kelisimniń sharttaryn bekitpese, ákimshilik isti talqylaý jalpy tártippen júrgiziledi.
Búgingi tańda memleket pen azamat arasyndaǵy daýlar jalpy ıýrısdıkııalyq, sondaı-aq ekonomıkalyq jáne azamattyq sottarda qarastyrylyp kelgen bolsa, 1 shildeden bastap olardyń barlyǵy jańadan qurylǵan ákimshilik sottardyń qaraýyna ótedi. Bul ózgeristerdiń memlekettik apparattyń jumysyna tyń serpin bererine senim mol.
- Qara qyldy qaq jarǵan ádilettiligimen kózge túsip, bılik tarapynan úzdik marapattarǵa ıe bolǵan ardager qyzmetker, sýdıa, advokattar bar ma? Kimderdiń esimin erekshe qurmetpen atap óter edińiz?
- Árıne. Ondaı azamattarymyz aramyzda kóp. Biraq men qazirgi kezde qyzmet atqaryp júrgen áriptesterimiz týraly aıtpas buryn, bizderge deıin ońtústik óńirdiń sottarynda abyroımen qyzmet atqarǵan aǵa býyn ókilderin atap ótsem deımin. Sebebi ol kisilerdiń ómiri men eńbek joly jas sýdıalar men mamandar úshin ǵana emes, jalpy keleshek urpaq úshin úlken ónege dep esepteımin.
Osy oraıda, aldymen Uly Otan soǵysyna qatysyp, týǵan jerge oralǵan soń oblystyń sottarynda sýdıa bolǵan aǵalarymyz týraly aıtsam, oblysymyzda 24 ardager-sýdıa bar eken. Olardyń qatarynda eki Keńes Odaǵynyń Batyrlary – 1949 - 1953 jyldary Sháýildir aýdandyq halyq sotynyń tóraǵasy qyzmetin atqarǵan Toǵanbaı Qaýymbaev pen 1951 - 1964 jyldary Qyzylqum aýdandyq sotynda halyq sotynyń sýdıasy qyzmetin atqarǵan Seıitqasym Áshirov bar.
Uly Jeńistiń 70 jyldyǵy qarsańynda sol kezde Ońtústik Qazaqstan oblystyq sotyn basqarǵan áriptesim Nurserik Kárimuly Sháripovtyń bastamasymen qazirgi Shymkent qalalyq sotynyń ǵımaratynyń aldynda ornatylǵan Dańq Taqtasynda osy 24 ardager-sýdıanyń esimderi altyn áriptermen jazylyp tur.
Elimiz Táýelsizdigin alǵannan keıin de oblysta 20-30 jyl boıy sot salasynda abyroımen qyzmet atqaryp, sot júıesiniń qalyptasýyna úlesin qosqan, qazirgi kezde zeınetker bolsa da oblystyq sotpen baılanysyn úzbeı, jas býynnyń qalyptasýyna úles qosyp júrgen aǵalarymyz da az emes. Mysaly, oblystyń Ardager sýdıalar keńesiniń tóraǵasy Ómirbek Temir, oblystyq sottyń Qoǵamdyq keńesiniń tóraǵasy Balken Temir aǵalarymyzben jıi baılanystamyz. Odan ózge de ardager sýdıalarymyz oblystyq sottyń jıyndaryna, merekelik is-sharalaryna shaqyrylyp turady.
Al, qazirgi kezde aramyzda qyzmet atqaryp júrgen áriptesterime keler bolsam, aramyzda júrgen áriptesterim kásibı biliktiligi joǵary sýdıalar, olardyń ara jigin ajyratyp bólip jarýym jón emes shyǵar. Jalpy qazirgi tańda sýdıalardy irikteý proessi óte kúrdeli, birneshe kezeńderden ótedi, sondyqtan sýdıalar korpýsynda kezdeısoq adamdar joqtyń qasy.
- Karantın rejımi sot proesine kedergi keltirip jatqan joq pa?
- Aıtarlyqtaı kedergi keltire qoıǵan joq. Degenmen, ótken jylǵy eldegi tótenshe jaǵdaıdyń jarııalanýy, odan keıingi karantındik shekteýler qaı salaǵa bolsyn ońaı soqpady. Engizilgen shekteýler qoǵamdaǵy qalypty ómir yrǵaǵyn ózgertip jiberdi. Tipti ekonomıka men áleýmettik ahýalǵa da tıgizgen zalaly kóp boldy. Alaıda, osyndaı syn sátte memlekettiń ekonomıkalyq damýdy emes, onyń eń basty qundylyǵy – azamattardyń amandyǵyn basty orynǵa qoıýy óte oryndy sheshim dep bilemin.
Qaýipti indet dendeı bastaǵan sátte Joǵarǵy Sot ta jumys tártibin ońtaılandyryp, qaralyp jatqan isterdiń ýaqytynda, ári sapaly qaralýyna bar múmkindikti jasady. Nátıjesinde respýblıka sottary kóp qıyndyqsyz onlaın rejımde jumys jasaýǵa kóshti. Sodan beri sottarǵa túsken isterdiń barlyǵy derlik, sonyń ishinde Túrkistan oblysynyń sottarynda da, «TureConf», «WhatsApp», «Zoom» sııaqty mobıldi qosymshalardyń kómegimen álemniń kez-kelgen ınternet baılanysy bar núktesinen qatysa alady.
Mysaly 2020 jyly Túrkistan oblysynyń sottaryman 2 303 qylmystyq, 7 683 azamattyq jáne 12 659 ákimshilik ister qaralǵan. Al aǵymdaǵy jyldyń alǵashqy 3 aıynda 511 qylmystyq, 4 840 azamattyq jáne 2 667 ákimshilik is qaraldy. Osy ister boıynsha 71 205 sot otyrysy onlaın rejımde ótkizildi.
Meniń oıymsha mundaı jumys formaty sýdıalar men sot mamandarynyń ǵana emes, proeske qatysýshy azamattardyń da densaýlyǵy men ómiriniń qaýipsizdigin qamtamasyz etýge septigin tıgizip jatyr.
- Sotqa, zańǵa baılanysty aqparattardyń ashyqtyǵy, qoljetimdiligi qandaı deńgeıde? Halyqpen keri baılanys qanshalyqty jıi ornatylady?
- Memleket basshysy «Estıtin memleket» saıasatyn jarııalaǵandyqtan, Qazaqstan Respýblıkasynyń Joǵarǵy soty ótken jyldy «Sapaly baılanys» jyly dep jarııalap, sottardyń aldyna «Qoǵam men sottardyń dıalogyn jaqsartý» talabyn qoıǵany bárimizge belgili. Osyǵan oraı, 2021-jyldaǵy jasalatyn jumysymyzdyń negizgi baǵyttarynyń biri retinde, jergilikti halyqtyń Túrkistan oblysynyń sottaryna degen senimin arttyryp, sot júıesiniń bedelin kóterý. Al senimdi tek qana halyqpen baılanys ornatqanda ǵana arttyra alamyz.
Túrkistan oblysynyń sottarynda azamattarmen keri baılanys tolyqtaı ornatylǵan dep aıta alamyn.
Sebebi bizde elimizdiń sot júıesindegi reformalar men zańnamalarǵa engizilgen ózgeristerdi halyqqa túsindirý jáne nasıhattaý, oblys sottary qyzmetiniń ashyqtyǵyn qamtamasyz etý boıynsha turaqty túrde túrli sharalar iske asyrylyp otyrady. Ol úshin bizde arnaıy josparlar qurylyp, buqaralyq aqparat quraldary ókilderimen iskerlik qarym-qatynas ornatylyp, júıeli túrde jumystar iske asyrylýda.
Karantındik sharalar engizilgenge deıin oblys sottarynda ótkiziletin is-sharalar kóp jaǵdaıda buqaralyq aqparat quraldary ókilderiniń qatysýymen júzege asyrylyp keldi. Sonymen qatar, jýrnalıster sot ǵımaratyna erkin kelip, kez kelgen ashyq sot otyrysyna qatysyp, shynaıy jáne naqty habar taratý úshin qajetti aqparatyn alyp otyrdy. Mundaı kezde Aqparattyq qamtamasyz etý bólimi tarapynan BAQ ókilderine qajetti aqparat alýǵa járdem jasalyp jáne olardyń sot ǵımaratynda jumys isteýi kezinde kómek kórsetilip keldi.
Ókinishke oraı, qazirgi sanıtarlyq shekteýlerge baılanysty buqaralyq aqparat quraldary ókilderimen baılanys múmkindiginshe qashyqtyqtan júrgizilýde. Soǵan qaramastan aǵymdaǵy jyldyń alǵashqy toqsanynyń ózinde oblys sýdıalary men mamandarynyń gazet-jýrnaldarda 103 maqalasy jaryq kórip, tele-radıoarnalarda 42 materıaly, ár túrli ınternet-resýrstarda 241 materıaly jarııalanǵan. Túrkistan oblystyq sotynyń resmı saıtynda qazaq jáne orys tilderinde 48 baspasóz relızi ornalastyrylǵan.
Prezıdent Q.K.Toqaevtyń «Halyq únine qulaq asatyn memleket» tujyrymdamasy aıasynda azamattardyń shaǵymdary men ótinish-tilekterin jedel ári tıimdi qaraý maqsatynda ár sársenbi kúni azamattardy jeke qabyldaımyn. Oǵan qosa, qazirgi tańda Túrkistan oblysynyń barlyq aýdandyq jáne oǵan teńestirilgen sottarynyń «Facebook» áleýmettik jelisindegi resmı paraqshalarymen qatar, sot tóraǵalary men BAQ-pen baılanysqa jaýapty úılestirýshi-sýdıalary da jeke paraqshalaryn ashqan. Olar ózderi qyzmet atqaryp otyrǵan sottarda ótkizilgen is-sharalar men kópshiliktiń qyzyǵýshylyǵyn týdyrǵan ister boıynsha jarııalanǵan sot aktisine túsindirýler, azamattardan túsken suraqtarǵa tıisti jaýaptaryn berip otyrady, qajettilik bolǵan jaǵdaıda sottyń resmı paraqshasy arqyly tikeleı efırde brıfıng ótkizý múmkindigi de bar.
Odan bólek, oblystaǵy barlyq sottardyń resmı saıttary sotqa júginýshiler úshin qajetti aqparttarmen tolyqtyrylyp otyrady, keńse meńgerýshileriniń WhatsApp nómirleriniń tizimi Facebook-tegi oblystyq sottyń paraqshasynda jarııalanǵan, jýyrda ǵana respýblıkamyzdyń barlyq sottarynyń Telegram-bot kanaldary iske qosyldy. Sondyqtan qazirgi tańda kez-kelgen azamat sot jumysyna qatysty shaǵymdaryn jetkizip, nemese ózderin qyzyqtyrǵan suraqtaryn qoıyp, tez arada jaýaptaryn alýǵa múmkindikteri bar.
- Qos tarap daýly máselelerdi medıaııalyq jolmen sheship, beıbit kelisimge keletin jaǵdaılar jıi kezdese me? Osy jolmen qansha másele óz sheshimin tapty?
- Esińizde bolar, Qazaqstan Respýblıkasynyń «Medıaııa týraly» Zańy 2011 jyly qabyldanyp, kúshine endi. Bul elimizdegi medıaııa ınstıtýtyn retteıtin birden-bir qujat jáne onda barlyq zańdy tetikter aıqyndalyp, týyndaýy yqtımal degen daýly máselelerdi ýshyqtyrmaı, sotqa deıin jetkizbeı-aq daýlasqan taraptardy ortaq mámilege keltirý mehanızmderi bekitilgen. Deı turǵanmen, biz bul ınstıtýtty "babalar murasy" dep ataýǵa tolyq quqyǵymyz bar. Sebebi keshegi bıler soty dál osy medıaııa prınıpterine negizdelgen. Sol zamandaǵy bıler búgingi kúnniń kásipqoı medıatorlary ispettes ózara daýlasyp, janjaldasyp qalǵan rýlardy, aýyldardy, áýletterdi bir-birimen tatýlastyryp, ádil sheshimin shyǵaryp, ortaq mámilege keltirip otyrǵan.
2018 jyldyń mamyr aıynda Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy Sotynyń tóraǵasy Jaqyp Asanov qazaqstandyqtarǵa úndeý tastady. Ondaǵy maqsat – qarjyǵa, qandaı da bir múlikke qatysty daýly máselelerdi sotqa jetkizbeı-aq sheshýge shaqyrý. Iaǵnı, medıatorlardyń kómegine júginýge shaqyrdy. Munyń birneshe artyqshylyqtary bar.
Birinshiden, daýdy ýaqyt sozbaı, qysqa aralyqta sheshýge bolady. Ekinshiden, sotqa deıin jetpeıdi. Demek, jeke ómirdiń qupııasy saqtalady. qaǵazbastylyqtan arylady. Daýly másele sheshimin tappaı, sotqa deıin jetip jatsa, sot aldynda árbir argýment, árbir pikir qujatpen dáleldenýi kerek.
Biz qazir Qazaqstanda medıaııa jáne bitimgerlik ortalyqtarynyń sany artyp, tatýlastyrý rásimderiniń qoldanylý aıasy jyl ozǵan saıyn keńeıip kele jatqanyn kórip otyrmyz. Bastapqyda medıatorlar kóbinese otbasylyq-turmystyq daýlardy sheship kelgen bolsa, qazir azamattyq, tipti, qylmystyq quqyqtyń keıbir salalarynda qoldanyla bastady.
Bizdiń esebimiz boıynsha 2020 jyly Túrkistan oblysynyń sottarynda 236 qylmystyq jáne 1499 azamattyq ister boıynsha tatýlasý rásimderi qoldanylǵan. Al 2021 jylǵy 3 aıda 37 qylmystyq, 459 azamattyq is taraptardyń tatýlasýymen aıaqtalǵan.
- Qoǵamda keleńsizdikter, ákimshilik quqyq buzýshylyqtar, qylmys oryn almas úshin, olardyń aldyn alý úshin qanshalyqty jıi brıfıngter men dóńgelek ústelder uıymdastyrasyzdar?
- Zańnamalarǵa engizilgen ózgeristerdi, ártúrli ákimshilik, qylmystyq quqyq buzýshylyqtar úshin taǵaıyndalatyn jaza mólsheri týraly túsindirý jumystaryn oblys sottary turaqty túrde iske asyryp otyramyz. Ol úshin bizde arnaıy josparlar qurylyp, soǵan sáıkes júıeli túrde dóńgelek ústelder, semınarlar, halyqpen kezdesýler ótkizilip, telearnalar men radıolarǵa suhbattar beriledi, jergilikti merzimdik basylymdarda maqalalar jarııalanyp, oblystyq sottyń resmı saıty men Facebook-tegi paraqshalarda sotta qaralǵan isterdiń nátıjesi týraly boıynsha aqparattar ornalastyrylyp otyrady.
Osy aqparattarmen tanysqan azamattar jasalǵan naqty bir quqyqbuzýshylyq úshin zań boıynsha qandaı jaza mólsheri qarastyrylatynyn qıyndyqsyz bilip otyrýǵa múmkindik alady dep oılaımyn
- Sot júıesindegi sybaılas jemqorlyqqa qarsy qandaı is-qımyldar júrgizilip jatyr?
- Sot júıesindegi sybaılas jemqorlyq – sot júıesiniń alǵa jyljýyn tejeıtin, búkil jetistikterdi joqqa shyǵaryp, sotqa degen senimsizdikti týdyratyn, tipti ulttyq qaýipsizdikke qaýip tóndiretin qaterli qubylys. Sondyqtan sot júıesinde sybaılas jemqorlyqty boldyrmaý – Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy Sotynyń basym baǵyttarynyń biri.
Men 2021 jyly Túrkistan oblystyq sotynyń tóraǵa qyzmetine kirisken kúnnen bastap, jumysymnyń negizgi baǵyttarynyń biri retinde «Túrkistan oblysynyń sýdıalarymen sybaılas jemqorlyqpen baılanysty quqyq buzýshylyqtar men basqa da sot júıesi bedeline nuqsan keltiretin áreketterdi jasaýyn boldyrmaý, jáne ony aldyn alý» máselelerin qoıǵan edim, naqty is sharalar tizimi jasalyp, oryndalýy talap etilip keledi.
Joǵarǵy sot tóraǵasy 2020 jyldyń jumysyn qorytyndylaý kezinde, «Qazir zaman basqa. Eshteńeni jasyrý múmkin emes: bári de kórinip turady. Sybaılas jemqorlyq, zańsyz sot aktileri, sýdıalardyń ádepsizdigi úshin jaýaptylyq kúsheıtiledi» - degen edi. Men Túrkistan oblysyna tóraǵa bolyp kelgeli, árdaıym osy máseleni Oblystyń sýdıalarynyń nazarlaryna jetkizip otyramyn. Sýdıalarǵa sybaılas jemqorlyqtan, zańsyz sot aktilerinen, sýdıa atyna kir keltiretin ádepsiz áreketten alshaq ustaý qajettiligi qatań eskertilip, osy áreketke barý bolashaqtaryna balta shabýmen teń ekenin atıyp kelemin.
Onymen qosa, «Ishki qaýipsizdik jáne sottardaǵy sybaılas jemqorlyqtyń aldyn alý bólimi» Joǵarǵy Sot janyndaǵy Sottardyń qyzmetin qamtamasyz etý Departamenti men árbir oblystaǵy Sottar ákimshisinde bar. Bul bólim qyzmetkerleri arnaıy bekitilgen is-sharalar jospary aıasynda qyzmetkerler arasynda turaqty túrde semınarlar men áńgimelesýler ótkizip otyrady. Sondaı-aq, sýdıalar men sot qyzmetkerleriniń tarapynan quqyqbuzýshylyqtar týraly habarlamalardy alý jáne shuǵyl shara qabyldaý maqsatynda «Senim telefony» men «Call-ortalyq» iske qosylǵan. Oblystyq sotta sýdıalardyń ádep normalaryn saqtaýyn baqylaý maqsatynda «Sýdıa ádebi jónindegi komıssııa» jumys isteıdi.
- Halyqtyń quqyqtyq sanasy men mádenıetin qalyptastyryp, quqyqtyq saýattylyǵyn arttyratyn jobalar júzege asyp jatyr ma? Nátıje qandaı?
- Óte oryndy suraq. Rasynda da quqyqtyq memlekettiń qalyptasý proesi halyqtyń quqyqtyq mádenıetiniń damýymen tikeleı baılanysty jáne bul damyǵan azamattyq qoǵamnyń qurylýyna yqpal etetin faktor deýge bolady.
Quqyqtyq mádenıetti arttyrmaı, azamattardy zańdy qurmetteýge tárbıelemeı ekonomıkalyq, saıası jáne áleýmettik mindetterdi sheshý múmkin emes. Sondyqtan memlekettik organdar men laýazymdy tulǵalar tarapynan halyqtyń quqyqtyq saýaty men quqyqtyq mádenıetin qalyptastyrý boıynsha júıeli jumystar júrgizilip otyrýy qajet. Ol úshin halyqpen kezdesýler, dóńgelek ústelder, dárister, semınarlar, brıfıngter ótkizip, BAQ-ta zańnamany túsindirýge baǵyttalǵan materıaldar jarııalap otyrýdyń oń nátıje bertini belgili.
Osy rette Túrkistan oblysynyń sottarynda da birqatar jumystar atqarylyp keledi. Karantındik shekteýler engizilgenge deıin oblystyq jáne aýdandyq sottardyń sýdıalary óz aımaqtarynda halyqpen kezdesýler, ashyq esik kúnderin ótkizip, mekemeler men oqý oryndarynda dárister oqyp otyrdy. Odan bólek, BAQ-qa suhbattar berilip, oflaın rejımde baspasóz konferenııalary, brıfıngter, memlekettik organdar men qoǵamdyq uıymdar músheleriniń qatysýymen dóńgelek ústelder turaqty túrde ótkizilip turdy. Ókinishke oraı, qazirgi jaǵdaıda sottardyń jumysy týraly aqparat taratý jáne basqa da quqyqtyq túsindirý jumystary kóbine BAQ, áleýmettik jeliler arqyly júrgizilip keledi.
- 2020 jyly Túrkistan qalalyq soty men Túrkistan oblystyq sot oryndaýshylarynyń aımaqtyq palatasy arasynda túzilgen Memorandýmnyń maqsat-mindeti, mazmuny qandaı? Memorandýmǵa sáıkes sot jumystary qalaı júrgizilip jatyr?
- Atalǵan Memorandým atqarýshylyq is júrgizý sheńberindegi bitimgershilik rásimder máselelerin qamtıdy. Memorandýmǵa sáıkes, sot jeke sot oryndaýshylardyń áreketine kelip túsken shaǵymdar týraly aımaqtyq palatany habardar etedi. Óz kezeginde aımaqtyq palatanyń komıssııasy shaǵymdanýshy men sot oryndaýshynyń arasynda túsindirý jumystary men bitimgershilik rásimderin júrgizedi.
Negizinde bul másele Qazaqstan Respýblıkasynyń «Atqarýshylyq is júrgizý jáne sot oryndaýshylarynyń mártebesi týraly» Zańynyń 168,169 jáne 170-baptarymen rettelgen. Anyǵyraq aıtqanda, jeke sot oryndaýshylarynyń qyzmetin ádilet organdary men jeke sot oryndaýshylarynyń palatalary baqylaıdy, jeke jáne zańdy tulǵalardyń ótinishi boıynsha jeke sot oryndaýshylarynyń qyzmetine tekserý júrgizýge, qajetti sharalar qabyldaýǵa jáne jeke sot oryndaýshyny lıenzııadan aıyrýǵa deıin jaýapkershilikke tartýǵa quqyly, ıaǵnı, isterdiń osy sanaty úshin zańda daýdy retteýdiń sottan tys tártibi belgilengen.
- Tuymdy pikirińiz ben áńgimeńizge raqmet!
Áńgimelesken: Aıjan Ámıtbekqyzy,
“Adyrna” ulttyq portaly
