Ejelgı Şamnyŋ bolaşaǧy – Astanalyq şyǧystanuşynyŋ paiymy

1802
Adyrna.kz Telegram
https://adyrna.kz/content/uploads/2024/12/whatsapp-image-2024-12-11-at-09.44.28.jpeg
Başar Asadtyŋ bilıkten ketuı Siriiada ǧana emes, bükıl Taiau Şyǧystaǧy saiasi jaǧdaiǧa aitarlyqtai äser etude. Ekıge jarylǧan eldıŋ bolaşaǧy qandai bolatyny, onyŋ halyqaralyq arenada alatyn orny men ışkı saiasi qūrylymy älem nazaryn audaryp otyr. Qazaqstandyq şyǧystanuşy ne deidı? 8 jeltoqsanda oppozisiialyq küşterdıŋ keŋeitılgen äskeri äreketterınen soŋ Başar Asad basqarǧan Siriia bilıgı qūlady. Onyŋ özı Mäskeuge qaşuǧa mäjbür boldy. Mūnyŋ aldynda Reseidıŋ Siriiadaǧy äskeri bazasynyŋ ūşaqtary oppozisiia mekendegen qalalardy bombalap, beibıt tūrǧyndar qaza tapqan. Asad rejimı qūlaǧannan keiın İzrail Siriia aumaǧyna tereŋ enıp, Golan biıktıkterınıŋ būrynǧy buferlık aimaqty tolyq basyp aldy. İzrail küşterı qazır Siriianyŋ ışkı audandaryna enıp, Dimaşyq maŋyndaǧy qalalar men auyldardy basyp aluda. JAŊA JÜIEGE JOL BAR MA? Sarapşylardyŋ pıkırınşe, Asad rejimınıŋ qūlauy Siriiada inkliuzivtı saiasi jüie qūru mümkındıgın aşady. Alaida, būl oŋai jol emes. Lev Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetınıŋ saiasattanu kafedrasynyŋ meŋgeruşısı mındetın atqaruşy, şyǧystanuşy - arabist Janat Momynqūlovtyŋ aituynşa, eldegı jaŋa saiasi jüie tek bileuşı elitalardyŋ diktatorlyq täjıribelerden bas tartuy jäne etnikalyq ärı dıni toptardyŋ özara tüsınıstıkke keluı arqyly ǧana mümkın bolady. - Siriia kürdter, sunnitter, şiitter men hristiandardyŋ federalizasiia turaly kelısımge keluı arqyly ǧana tūraqtylyqqa qol jetkıze alady. Būl – etnosaralyq jäne konfessiialyq qaqtyǧystardyŋ aldyn aludyŋ basty şarty, - deidı ol. HALYQARALYQ OIYNŞYLARDYŊ RÖLI Siriiadaǧy jaǧdai aimaqtyq jäne jahandyq ırı oiynşylardyŋ müddeler qaqtyǧysyna ainaldy. Sarapşylardyŋ aituynşa, Türkiia Başar Asad kezındegı Siriia oppozisiiasyn qoldap, öz yqpalyn küşeitude. Sondai-aq, AQŞ pen İzrail Asad rejimınıŋ älsıreuın jäne jaŋa saiasi jüie qūrudy qoldaityny da BAQ betınde tarap jatyr. Momynqūlovtyŋ pıkırınşe, qazırgı jaǧdaida Türkiia jetekşı rölge ie bolyp otyr. Ankara Siriia oppozisiiasy men ekstremistık toptardy qoldap keledı. - Siriiada qazırgıdei İran pozisiiasy älsıregen tūsta Türkiianyŋ yqpaly artyp keledı. Ol «Haiat Tahrir aş-Şam» siiaqty toptardy belsendı türde qoldauda. Mümkın, islam älemındegı sunnit qauymdastyǧy jaŋa bırıgu men küşterdı qaita toptastyru däuırıne aiaq basqan şyǧar, - deidı sarapşy. Onyŋ aituynşa, būl özgerıster halyqaralyq saiasatqa da äser etpei qoimaidy. - Tramptyŋ Aq üige keluımen İzrail, Türkiia jäne arab monarhiialarynyŋ aimaqtaǧy yqpaly küşeie tüstı. Osyǧan bailanysty türkı-islamdyq (sunnittık) köpşılıktıŋ subektılıgı artyp, būl jahandyq saiasatta maŋyzdy faktorǧa ainaluy mümkın, - dep tüsındırdı ol. BOLAŞAQQA BOLJAM Şyǧystanuşy Janat Momynqūlovtyŋ aituynşa, Siriiada jaŋa saiasi däuırdıŋ bastaluy üşın kelısım qajet. Būl kelısım etnikalyq jäne dıni toptardyŋ müddelerın qorǧau arqyly ǧana jüzege asady. - Siriia inkliuzivtı saiasi jüiege köşe ala ma, ony uaqyt körsetedı. Bıraq būl üşın jaŋa elitalar bilıktegı diktatorlyq täsılderden bas tartyp, şynaiy saiasi dialog qūruy kerek, - deidı sarapşy. Aituynşa, Siriiada Asad rejimınıŋ qūlauy eldegı saiasi qūrylymdy tübegeilı özgertu mümkındıgın aşyp otyr. Alaida, būl özgerıster qanşalyqty sättı bolatyny halyqaralyq qauymdastyqtyŋ qoldauyna, aimaqtyq oiynşylardyŋ kelısımge keluıne jäne el ışındegı toptardyŋ özara yntymaqtastyǧyna bailanysty. Taiau Şyǧystaǧy būl maŋyzdy özgerısterdıŋ älemge yqpaly orasan bolmaq. Siriianyŋ būrynǧy prezidentı Başar Asad ötken aptada bilıkten taiyp, Reseiden saiasi baspana aldy. Osy arqyly jarty ǧasyrdan astam Siriiany uysynda ūstaǧan Asadtar äuletınıŋ bilıgı aiaqtaldy. Başar Asad Mäskeuge otbasymen bırge barǧan. Al jelıde jaŋadan taraǧan beinede Dimaşyq köşelerınde halyq erkındıktı toilap jürgenın köruge bolady. «Dimaşyq qalasy damu boiynşa älemnen 40-50 jylǧa artta qalǧandai körınedı. Halyq üiınen şyǧyp, erkındıktıŋ dämın sezıp jatqandai. Köşede merekelep jürgen adam köp», - delıngen «Hotspotst» telegram arnasynyŋ jazbasynda. Eske sala keteiık, biyl qaraşa aiynda Qazaqstan astanasynda Siriia daǧdarysyn retteuge baǧyttalǧan Astana prosesınıŋ 22-kezdesuı ötken. Būl jiynǧa kepılger elder – Resei, Türkiia jäne İran delegasiialary, sondai-aq Siriia ükımetı men oppozisiia ökılderı jäne baqylauşylar qatysqan edı. Kelıssözder barysynda Siriiadaǧy qaqtyǧystardy toqtatu, gumanitarlyq kömek körsetudı qamtamasyz etu, infraqūrylym nysandaryn qalpyna keltıru, halyqty su jäne jaryqpen qamtamasyz etu mäselelerı qarastyrylyp, taraptar beibıt kelısımge kelu maqsatynda pıkır almasty. Kezdesu qorytyndysy boiynşa kepılger elder bırlesken mälımdeme jasap, Siriia daǧdarysyn şeşude halyqaralyq qūqyq normalaryn saqtau jäne qaqtyǧystardy tek beibıt jolmen retteu qajettıgın atap ötken.

Symbat Nauhan

«Adyrna» ūlttyq portaly

Pıkırler