Bashar Asad rejımi qulady. 2010 jyly Arab elderinde bastalǵan «Arab kóktemi» Asad rejıminiń de túbine jetti. 1971 jyly bılikke kelgen Asad áýleti aqyry 53 jyldan keıin tarıh sahnasynan ketti.
Jalpy Sırııadaǵy soǵysty kelisim arqyly aıaqtaýǵa qatysty birneshe talpynys boldy. Sonyń biri «Astana proesi» bolatyn. 2017 jyly Qazaqstan Sırııa soǵysyndaǵy qaqtyǵysýshy taraptardy kelissóz ústeline jınady. Oǵan Sırııa úkimeti, Túrkııa, Iran, Reseı, Sırııadaǵy oppozıııa ókilderi men AQSh tarapy jáne BUU qatysty.
Kelissóz barysynda qaqtyǵysýshy taraptardyń arasyndaǵy urys qımyldaryn báseńdetý úshin arnaıy baqylaý pýnkterin ornalastyrý, gýmanıtarlyq dálizder ashý, «DAISh», «Jabhat an-Nýsraǵa» qarsy birlese kúresý, lańkestik uıymdar basyp alǵan aımaqtardyń kartalaryn ázirleý, deeskalaııalyq aýdandardy qurý jáne basqa iske asty. Avtobýstarmen oppozıııa ókilderi otbasy múshelerin tıep alyp, Idlıbke áketý áreketteri boldy.
Jıyntyǵy 22 kezdesý ótipti. 7-jeltoqsanda Katarda Iran, Túrkııa jáne Reseı úshtigi Sırııa boıynsha bas qosty. Buny da sol «Astana formatyna» jatqyzsaq bolatyn shyǵar. Sebebi Sırııa soǵysyndaǵy Astana proesinde negizgi róldi osy úsh el oınady.
Sırııadaǵy soǵysýshy taraptardyń Asad áskeri qulaǵanǵa deıingi baqylaý aımaqtaryna nazar aýdarsaq, Asad eldiń 70 paıyzǵa jýyǵyn baqylaýda ustaǵanyn kóre alamyz. Eldiń shyǵysy men soltústik-shyǵysyn kúrdter baqylady, eldiń soltústik-batysy men ońtústiktegi bir aımaqty oppozıııa baqylady, Túrkııamen shekaralas aımaqta túrik áskerleri kirdi jáne ol aımaqta Sırııa Ulttyq Armııasy uıymy boldy. Qazirgi shabýyldy bastaǵan HTSh Idlıb aımaǵynda ornalasty. Reseı áskeri Asad baqylaý júrgizetin aımaqta áskerı kolonna bolyp, baqylaý júrgizdi. Tartýsta áskerı portyn ornalastyryp, Hmeımımge ushaqtaryn jaıǵastyrdy. Odan bólek irili-usaqty Asadtyń ózge bazalarynda Reseıdiń áskeri boldy.
Irannyń Sırııadaǵy áskerı qoımalary, bazalary, arnaıy jasaǵy, áskerı keńesshileri bar edi. Iran Sırııa jeri arqyly tek qana Asadqa emes, sonymen birge Hezbollaǵa da qarý jetkizip otyrdy.
Biraq endi dál osy 7 jylǵa sozylǵan statýs-kvo joq. Ol joıyldy. Demek «Astana proesi» de osymen toqtady degen sóz. Endi Sırııada negizgi eki kúsh bar. Ol Túrkııa qoldaıtyn toptar jáne olar qazir bılikti tóńkerip tastady jáne ekinshisi AQSh qoldaıtyn kúrd jasaqtary. Qazir AQSh qoldaıtyn kúrd jasaqtary eldiń 30-35 paıyzyn óz baqylaýynda ustap tur. Osylaısha Iran men Reseı Sırııa boıynsha oıynnan ysyrylyp qaldy. Reseıdiń áskerı bazasynyń Sırııada qalatyny nemese shyǵarylatyny da belgisiz.
Túrkııa sońǵy tórt jylda Reseıge eki márte geosaıası jeńilis syılady. Birinshisi, Túrkııa Qarabaq soǵysy arqyly Ázerbaıjan jerin keńeıtti. Reseı 2020 jyly soǵysty paıdalanyp, Qarabaqqa áskerin kirgizdi. Alaıda Ázerbaıjan kútpegen jerden 2023 jyly bir kúndik operaııa jasap, Qarabaqty tolyq azat etti. Sóıtip Reseı áskerin alyp ketýge májbúr boldy. Reseı úshin Qarabaq Kavkazdy túrtpektep otyratyn bir tetik edi ǵoı.
Endi mine Sırııada taǵy da Túrkııa óz oıynyn júrgizdi. Qazir reseılik sarapshylar «Erdoǵan taǵy da arqamyzǵa pyshaq suqty» dep oıbaılap jatyr.
Al 8-jeltoqsandy tek qana Asad rejıminiń qulaýy emes, sondaı-aq «Astana proesiniń» bitýi dep te qarastyrsaq bolatyn shyǵar. Medıatorlyq alań bolǵan "Astana proesi" osymen tarıhqa ketti-aý deımin.
Ashat Kasengali
