Apta ishinde Reseı prezıdenti Vladımır Pýtın memlekettik saparmen Qazaqstanǵa kelgenin árkim ár túrli qabyldady. Túrli dolbar aıtyp, san-saqqa júgirtkender de bar. Saıasattyń san qatpar ıirimin túsinbeı, áleýmettik jelide baıbalam salǵandardy da kórdik.
Halqymyz «kórshi aqysy – Táńir haqysy» deıdi. Ata-babamyzdan asyryp aıta almaspyz, qazaq eli qaı zamanda da osy naqyldy ustanǵan. Altaıdan Atyraýǵa deıin, Alataýdan Arqaǵa deıingi ulan-ǵaıyr terrıtorııany osyndaı beıbitsúıgish ustanymmen-aq saqtap qalǵan.
Budan da batyryp aıtsaq, Qazaqstan men Reseımen arasyndaǵy shekara álem boıynsha qurlyqtaǵy eń uzyny sanalady. Kelesi jyly Qazaqstan-Reseı memlekettik shekarasy týraly shartqa qol qoıylǵanyna 20 jyl tolady. Bul – mańyzdy hám erekshe data. Shekaramyzdy shegendegen qujat sonaý 2005 jyly 18 qańtarda qabyldandy. Demarkaııa, delımıtaııa jumystary tolyqqandy aıaqtaldy. Tipti, biraz ýaqyt sheshilmeı kelgen Kaspıı teńiziniń quqyqtyq mártebesi de anyqtaldy. Qysqasy, shekara máselesinde shý shyqpaýy qajet.
Q.Toqaevtyń sózimen aıtqanda, eki eldiń arasyndaǵy memlekettik shekara syzyǵy «máńgi dostyq pen shynaıy tatý kórshilik shekarasy» bolyp qala berýine eń áýeli ózimiz múddeli ekenimiz aıtpasa da túsinikti. Osy sapar barysynda Pýtınniń eki el arasyndaǵy qarym-qatynas myzǵymas teńdikke erekshe mán berip, «ózara múddemizge qurmetpen qaraý» týraly aıtqan sózi óte mańyzdy. Astarlap aıtsa da, Qazaqstannyń óz múddesin bıik qoıatynyn túsinetinin bildirdi. Sebebi máńgi dostyq, tatý kórshilik eń áýeli tepe-teńdikti saqtaý, kórshiniń múddesine qurmetpen qaraýǵa negizdeletini daýsyz.
Shekara máselesiniń ózektiligin mynadan da baıqaýǵa bolady. Qazaqstan men Reseı shekaralas aımaqtarynda 32 mıllıon adam mekendeıdi. Demek, osynshama halyq ózara tyǵyz baılanys ornatqan. Shekaranyń arǵy betinen qyz alyp, qyz bergen, qudandalas bolǵan otandastarymyz týraly talaı márte estidik. Solardyń dostyǵyn odan ári arttyra berý óte mańyzdy. Sondyqtan shekaralas óńirlerdiń bir-birimen alys-berisin rettep, ekijaqty saýda-ekonomıkalyq baılanystardy kúsheıtý eki tarapqa da tıimdi.
Iá, Qazaqstan men Reseıdi tyǵyz baılanystyratyn bir sala bolsa, ol – saýda-ekonomıkalyq yntymaqtastyq. Ózara taýar aınalymy jyldan jylǵa artyp keledi. Byltyr bul kórsetkish 28 mıllıard dollardan asypty. Qazaqstannyń syrtqy saýdasy 139,8 mıllıard dollardy quraǵanyn eskersek, Reseıdiń el ekonomıkasynda alatyn ornyn ańǵarý qıyn emes.
Eki memleket arasyndaǵy taýar aınalymy bıyl rekordtyq kórsetkishke jetkenin Pýtın de moıyndady. Bıyl alǵash ret Qazaqstan Reseıdiń eń iri bes saýda seriktesiniń qataryna endi. Bul – túsinikti. Sankııaǵa baılanysty kóptegen memleket Reseımen alys-beris jasaýdan bas tartty. Soǵan baılanysty talaı kompanııa Reseı naryǵynan shyǵyp ketti. Keıbiri bizdiń elge kóship keldi. Endi biri fılıaldaryn múldem japty. Tipti, reseılik kompanııalar da Qazaqstanǵa qonys aýdara bastady. Munyń bári elimizdiń ekonomıkasyna oń serpin beredi.
Reseı tarapynyń qazaq eli naryǵyna kózqarasy da ózgerdi. Buryn emin-erkin satyp alyp júrgen taýarlaryn endi Qazaqstannan áketetin kún týyp otyr. Jekelegen azamattar AQSh-tyń aıfony deısiz be, Japonııanyń «taıotasy» deısiz be «toǵyzynshy terrıtorııa» arqyly satyp alady. Osydan-aq tarazynyń basy qaıda aýa bastaǵanyn sezip otyrǵan bolarsyz.
Qazaqstan ekonomıkasyna quıylǵan reseılik tikeleı ınvestıııalardyń kólemi 24 mlrd dollardan asty. Sonyń 4,5 mıllıardy keıingi eki jylda tartylypty. Barvıhany mekendegen bıznesmender úshin endigi jerde Uly dalaǵa kelip kásibin dóńgeletken tıimdi. Qazaqstan da quralaqan otyrǵan joq. Reseı ekonomıkasyna salǵan ınvestıııa kólemi 8,5 mlrd dollarǵa jetti. Munyń bári ekonomıkalyq yntymaqtastyqtyń ilgerilep kele jatqanynyń kórinisi.
Kelissózder kezinde Qasym-Jomart Toqaev qazaq ekonomıkasy men mádenıetiniń yqpalyna toqtaldy. Reseı prezıdentimen kezdesý barysynda ol ekijaqty mádenı is-sharalar aıasynda bıyl Máskeýde ótken Astana mádenıet kúnderiniń ótýi men Qazan qalasynda Hakim Abaıǵa qoıylǵan bıýstiń ashylýyn erekshe nazar aýdardy. Buǵan qosa, Máskeýdegi Úlken teatrda qazaq ulttyq klassıka óneriniń shoqjuldyǵy «Abaı» operasynyń qoıylǵanyn da joǵary baǵalady. Q.Toqaev aldaǵy ýaqytta ótetin mádenı sharalarǵa da toqtaldy. Atap aıtqanda, ataqty Tretıakov galereıasy men Ermıtaj mýzeıinde Qazaqstannyń aýqymdy óner kórmeleri ótedi dep josparlanyp otyr. Munyń bári qazaq óneriniń mereıin asyryp, ulttyq mádenıetimizdi moıyndatýǵa baǵyttalǵan qadam ekeni túsinikti. Eń bastysy, ekijaqty dostyq pen tatý kórshilik qarym-qatynas aıasynda qazaq mádenıetiniń ekspansııasy jalǵasa bermek.
Bul turǵydan alǵanda, Astanada kelesi jyldyń kókteminde ashylatyn «Qazaqstan-Reseı máńgi dostyǵynyń alleıasy» sımvoldyq mánnen góri saıası mańyzǵa ıe joba tárizdi. Sebebi qazigideı geosaıası ahýal kúrdelenip, aımaqtyq qaqtyǵystar oty órship turǵan zamanda «alystaǵy aǵaıynnan jaqyndaǵy kórshiń artyq» degen qaǵıdanyń ózekti ekeni anyq. Al dıplomatııa tilinde Prezıdent Toqaevtyń Sıngapýrdaǵy orta derjavalar týraly dárisinde aıtqandaı, «soǵysty toqtatýǵa tyrysqannan góri onyń aldyn alýǵa» tyrysqan jón.
Ras, qazirgi búkil álem Reseıge teris qaraıdy desek qatelespeımiz. Qazaqstan bul jaǵdaıda beıbitsúıgish ustanymyna beriktik tanytyp, qajet bolsa, araǵaıyndyq jasaýǵa daıyn. Árıne, kez kelgen el sııaqty ol óz múddesin umytpaýǵa tıis. Sondyqtan keı jaǵdaıda saıasat sahnasynda kópshilikke túsiniksiz áreket jasaýǵa týra keledi.
Asqar Baqytbek
