Derjavalardyń basty ustanymy bireý – qarsylasqa kózirlerińdi birinshi bolyp ashyp kórsetpeý. Seniń kózirińdi birinshi bilý arqyly qarsylasyń óz oıynyn túzeýge ne ózgertýge tyrysady. Sol sebepti de taraptar kózirlerin ashpaýǵa tyrysady. Sońyna deıin saqtaıdy. Bul ásirese áskerı qaqtyǵystarda anyq kórinedi.
Ýkraına soǵysynda Reseı birneshe kózirin ashyp kórsetip qoıdy. Barlyǵy da zymyrandaryna baılanysty edi. Reseı álemde gıperdybysty zymyrandy alǵash jasaǵan elmiz dep ózin jarııa etti. 2018 jyldan beri «Kınjal» avıaııalyq gıperdybysty zymyranyn áskerı qoldanysqa bergenin aıtty. Reseılik tarap zymyrannyń jyldamyǵy 10 Mah dedi jáne áýe qorǵanys júıeleri atyp túsire almaıtynyn aıtty. Áskerı sarapshylar tańdaı qaǵyp jatty.
Biraq barlyǵyn Ýkraına soǵysy ózgertti. 2023 jyly, mamyrdyń 4-kúni Ýkraınadaǵy Patriot áýe qorǵanys júıesi «Kınjaldyń» birin qaǵyp túsirdi. Artynsha zymyrandy atyp túsirgen sátte onyń jyldamdyń 10 Mah emes, 3 Mah ekeni anyqtaldy. Iaǵnı resmı málimetten 3 ese az degen sóz. Keıin «Kınjaldy» qytaılyq áskerı sarapshylar da synǵa alyp jaza bastady. Ordnance Industry Science and Technology jýrnalynda qytaılyq sarapshylar Kınjaldy «gıperdybysty zymyran deýge kelmeıdi» dep baǵalady. Al kóptegen sarapshylar «Kınjal – bar bolǵany ushaqtan atylatyn Iskander deýge bolady» dedi. Osylaısha maqtaýly Kınjalǵa qatysty sarapshylar kúmándi baǵasyn bere bastady. Al atyp túsirýge bolmaıtyn zymyrandy 80-shi jyldary shyǵarylǵan eski Patriot atyp qulatty. Sóıtip bir kózir ashylyp qaldy.
Ary kettik. 2016 jyly Reseı kemege qarsy gıperdybysty «ırkon» zymyranyn synaqtan ótkizip jatqanyn aıtty. 2023 jyly áskerge qoldanysqa berip, 2024 jyly Ýkraınaǵa osy zymyranmen birneshe márte soqqy jasalǵany jaıly aqparat shyqty. 2024 jyldyń qarashasynda Ýkraına bir «ırkondy» atyp túsirgenin aıtty. Alaıda shyndyǵynda bul zymyran qoldanylǵan nemese qoldanylmaǵany jaıly naqty aqparat joq. Eger qoldanylǵan bolsa jáne onyń bireýin rasymen áýe qorǵanys júıesi qaǵyp túsirgeni ras bolsa, onda taǵy bir kózir ashyldy degen sóz.
Sońǵy shabýylǵa qatysty. Reseı Ýkraınaǵa qarsy «Oreshnık» atty zymyrandy qoldanǵanyn aıtty. Ádettegideı reseılik tarap «ol zymyrandy álemde qaǵyp túsirer keshen joq» deıdi. «ırkondy» da, «Kınjaldy» da solaı sıpattaǵan-dy. «Oreshnıkti» qaǵyp túsirýge bola ma degen suraqty anyqtaý úshin «Oreshnık» degen zymyran bar ma, joq pa degen suraq týyndaıdy. Sebebi keı áskerı sarapshy sý jańa «Oreshnıkti» burynǵy RS-26 «Rýbej» zymyrany bolýy múmkin dep topshylaıdy. Iaǵnı jańa zymyran degenimiz, modernızaııalanǵan eski zymyran bolýy da ǵajap emes deıdi.
Bul zymyrandy atyp túsirýge bola ma? Barlyǵy da bul zymyranǵa qatysty shynaıy sıpattama paıda bolǵanda shyǵady. Onyń jyldamdyǵy, ushý traektorııasy, manevr jasaý erekshelikterine baılanysty. Ýkraına áskerinde ázirge bul zymyrandy atyp túsirer áýe qorǵanys júıesi bar-joǵy belgisiz. Kıev bizde ondaı múmkindik joq deýde. Kıevtiń aıtqany ras bolýy da múmkin nemese osy jaıtty paıdalanyp Batystan basqa áýe qorǵanys júıelerin surap, áýe qorǵanys júıesin kúsheıtýge talpynýy yqtımal. Ýkraınada mysaly áýe qorǵanys júıeleriniń ishinde qýatty sanalatyn THAAD, He, GBI joq. Jaqyn aralyqta berilmeıdi de.
Osylaısha Reseı Ýkraına soǵysynda kózirleriniń birnesheýin ashyp kórsetip qoıǵan sııaqty. Al Batys ázirge óz kózirlerin shyǵarmady. Batystyń Ýkraınaǵa bergen qarýlary 90-shy jyldary shyqqan ATACMS-tar, 80-shi jyldary shyqqan HIMARS-tar, Javelin-der. Eń jańa zymyrandary sol 2000-nyń basynda shyǵarylǵan Storm Shadow-lar bolar. Bul qarýlar Batystyń kózirleri emes, san soǵysta synalǵan «ardagerler» ǵoı bular.
Ýkraına ár atyp túsirgen zymyranǵa qatysty aqparatty sózsiz Batyspen bólisedi. AQSh, Ulybrıtanııa, Franııa, Polsha, Germanııa jáne basqamen. Ýkraına áýe keńistigine kirgen zymyran/dronnyń jyldamdyǵy, ushý ereksheligi jáne basqa jaıly aqparattar jınaqtalady. Keıin ony qalaı atyp túsirýge bolady, ár zymyrandy atyp túsirýge qatysty túrli antızymyran zymyrandar jasalady. Kózir ashyldy degenge qatysty aıtqanym ǵoı.
