Ǵylymnyń damýy kez kelgen memlekettiń ekonomıkalyq jáne áleýmettik progresinde sheshýshi ról atqarady. Áleýeti men tabıǵı resýrstary mol Qazaqstanda ǵylymnyń damýy ınnovaııalardyń, tehnologııalyq progrestiń jáne turaqty damýdyń katalızatoryna aınalýy kerek.
Bıyl sáýir aıynda Ǵylym jáne tehnologııalar jónindegi ulttyq keńestiń otyrysy kezinde Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstandaǵy ǵylymnyń damýy týraly birer sóz qozǵap, tapsyrmalar bergen bolatyn.
Qazaqstan Prezıdenti eldegi tótenshe jaǵdaılardy baılanystyra otyryp, ǵylymı turǵydan zerttep, boljap, baǵalaý keregin aıta ketti.
“Apatty ǵylymı turǵydan boljaý, onyń yqtımaldyǵy men áseriniń aýqymyn der kezinde baǵalaý óte mańyzdy. Sý tasqyny, orman órti jáne Almatydaǵy jer silkinisi osyny aıqyn ańǵartty. Ashyǵyn aıtsaq, tótenshe jaǵdaıdyń aldyn alý isinde aıtarlyqtaı olqylyqtar bar. Bul – jyldar boıy sheshimin tappaǵan máseleler. Eń aldymen – bilikti mamandardyń tapshylyǵy. Tıisti ǵylymı qorytyndy sapaly jasalmaıdy”, dedi Toqaev.
Osy arqyly prezıdent eldegi olqylyqty ǵylym arqyly ońaltýǵa bolatynyn eskertti. Demek, Qazaqstandaǵy ǵylymdy damytý úshin ne isteý qajet?
Bilim berý júıesiniń damýy
Aldymen, mekteptegi bilim berýdi kúsheıtý kerek. Mekteptegi bilim berý júıesine qazirgi zamanǵy jaratylystaný pánderi boıynsha oqý baǵdarlamalary men ádistemelerin engizý balalardyń boıyndaǵy daryndylyq pen ǵylymǵa degen qyzyǵýshylyqty erte anyqtaýǵa yqpal etedi. Bilimdi is júzinde qoldanýǵa basa nazar aýdara otyryp, STEM bilim berýdi (ǵylym, tehnologııa, ınjenerııa jáne matematıka) engizý qajet.
Joǵary oqý oryndaryn qoldaý: ýnıversıtetter men ǵylymı-zertteý ınstıtýttaryna memlekettik ınvestıııa salý jáne ǵylymı zertteýler men ınnovaııalar úshin biliktilik ortalyqtaryn qurý ǵylymı zertteýlerdiń sapasyn arttyrýy múmkin. Sondaı-aq akademııalyq utqyrlyq jáne stýdentter men oqytýshylardyń shetelde taǵylymdamadan ótý baǵdarlamalaryn ázirleý qajet.
Zertteýdi qarjylandyrý
Memlekettik granttar men sýbsıdııalardy bólý qajet Ǵylymı zertteýlerge, ásirese ekologııa, medıına, aýyl sharýashylyǵy jáne aqparattyq tehnologııalar sııaqty basym salalardaǵy memlekettik granttardy qurý jáne ulǵaıtý ǵylymı belsendilikti yntalandyrýy múmkin.
Jeke ınvestıııalardy tartýdy kúsheıtý. Jeke sektormen yntymaqtasý jáne ınvestorlar úshin qolaıly jaǵdaı jasaý ǵylymı jobalar men startaptardy qarjylandyrýǵa kómektesedi. Bul ǵylymǵa ınvestıııa salatyn kompanııalar úshin salyq jeńildikteri men basqa da qarjylyq yntalandyrýlardy qamtýy múmkin.
Infraqurylymdyq sharalar
Ǵylymı parkter, tehnoparkter jáne ınkýbatorlar sııaqty ınfraqurylymdy damytý ınnovaııalyq jobalardy júzege asyrýǵa jáne ǵalymdar men kásipkerlerdiń ózara árekettestigine yqpal ete alady. Bul qurylymdar ıdeıadan kommerııalandyrýǵa deıingi barlyq kezeńderde qoldaý kórsetedi.
Ǵylymı zertteýler júrgizý úshin zamanaýı jaǵdaılardy qamtamasyz etý, sonyń ishinde tehnıka men tehnologııany jańartý da mańyzdy qadam bolyp tabylady. Bul jas ǵalymdardy tartyp, ǵylymı jumystyń tıimdiligin arttyrýǵa bolady.
Jas ǵalymdardy qoldaý
Jas zertteýshilerge arnalǵan stıpendııalar men granttar: magıstranttarǵa, aspıranttarǵa jáne jas ǵalymdarǵa stıpendııalar men granttar berý olardy ǵylymmen aınalysýǵa yntalandyrýy múmkin. Sondaı-aq tájirıbeli ǵalymdar óskeleń urpaqpen bilimderi men tájirıbesimen bólisetin tálimgerlik baǵdarlamalaryn ázirleý mańyzdy.
Jastar arasynda ǵylymdy nasıhattaýǵa baǵyttalǵan ǵylymı konkýrstar, festıvaldar, konferenııalar jáne basqa da is-sharalar ótkizý ǵylymı qyzmetke degen qyzyǵýshylyqty arttyrýǵa kómektesedi.
Qazaqstan Respýblıkasynyń Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstri Saıasat Nurbektiń aıtýynsha, bıyl elde ǵylymǵa jastardyń qyzyǵýshylyǵy joǵary.
“Byltyr bizde 22 myń ǵylymı qyzmetker bolǵan jaǵdaıda, qazir 25 473 adamdy qurady. Iaǵnı jastar ǵylymǵa tartyla bastady. Buryn ǵylymnan shyǵyp ketken, shetelge shyǵyp ketken ǵalymdarymyz aqyryndap qaıta bastady”, degen bolatyn mınıstr.
Odan bólek, halyqaralyq jobalarǵa qatysý qajet. Bul elimizde jyl saıyn qarqyndy damyp keledi. Qazaqstandyq ǵalymdardy halyqaralyq ǵylymı jobalar men konsorıýmdarǵa tartý bilim men tehnologııa almasýǵa, sondaı-aq ǵylymı zertteýler deńgeıin kóterýge yqpal ete alady.
Sheteldik ýnıversıtettermen jáne ınstıtýttarmen seriktestik ornatý arqyly da ǵylymda tájirıbeni arttyra alamyz. Álemniń jetekshi ǵylymı ortalyqtarymen yntymaqtastyqty damytý zamanaýı zertteýler men tehnologııalarǵa qol jetkizýdi qamtamasyz etedi, sondaı-aq akademııalyq almasý men birlesken jobalardy jeńildetedi.
Sonymen qatar, ǵylymda jasandy ıntellekt ındýstrııasy qarqyndy damyp keledi. El basshysy Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstanda jasandy ıntellekt ındýstrııasyn damytý úshin memleket keshendi qoldaý keregin aıtady. Osy arqyly elge jasandy ıntellektini damytatyn ınstıtýttar keregin qosa ketti.
Qazaqstanda ǵylymdy ilgeriletý bilim berý júıesin damytýdy, ǵylymı zertteýlerdi qarjylandyrýdy, zamanaýı ınfraqurylymdy qurýdy, jas ǵalymdardy qoldaýdy jáne halyqaralyq yntymaqtastyqty qamtıtyn keshendi tásildi qajet etedi. Memlekettiń, jeke sektordyń jáne ǵylymı qaýymdastyqtyń birlesken kúsh-jigeri arqyly ǵana elimizdiń ǵylymı progreske jáne ınnovaııalyq damýyna qolaıly jaǵdaı jasaýǵa bolady.
