AQSh-tyń burynǵy dıplomaty, Reseıge qarsy sankııalardyń qabyldanýyna sebepshi bolǵan Danıel Frıd suhbatynda Máskeýge kómektesetin elder jáne aldaǵy bolatyn Amerıkadaǵy prezıdent saılaýynyń uńǵyl-shuńǵylyna úńiledi.
AQSh memlekettik hatshysynyń burynǵy orynbasary, Reseıge qarsy amerıkalyq sankııalardyń" sáýletshisi " Denıel Frıd DW – Nemis tolqyny radıosyna bergen suhbatynda sankııalardan jaltarýǵa jol bermeý, AQSh-taǵy prezıdent saılaýyndaǵy Baıdenniń kandıdatýrasy, Ýkraına jáne Tramptyń beıbitshilik jospary týraly aıtty.
DW: Pýtınge soǵysqa kerek nárseni ákelýge kómektesetin úshinshi eldermen ne isteý kerek?
Danıel Frıd: "Úshinshi elder" dep atalatyndar shynymen de problema. Alaıda, eger eýropalyq nemese amerıkalyq kompanııa, mysaly, Ortalyq Azııanyń keıbir elderine kompıýterlik chıpterdi jappaı eksporttaı bastasa, onda biz olarǵa "al biz chıpterdiń Reseıge ketetinin bilmedik" degen syltaý aıtýyna jol bermeýimiz kerek.
Bank salasynda sankııalyq zańnamany saqtaý mádenıeti óte jaqsy damyǵan. Al óndiris salasynda ol kóbinese álsiz, fırmalar tek bir nárseni baqylaǵandaı bolyp kórinedi.
Olardy "klıenttiń klıentin bil" qaǵıdatyn qoldanýǵa májbúrleý kerek. Bul AQSh pen Eýropa odaǵynyń iri kompanııalaryna da qatysty. Osydan on jyl buryn Reseıge arnalǵan nemis týrbınalary Qyrymda qalǵany esińizde me? Endi bul qaıtalanbaýy kerek.
- Eger Tramp prezıdent bolyp saılana qalsa, Kreml úshin sankııalyq aýyrtpalyq jeńildeıdi dep kútýge bola ma?
- Múmkin, biraq bul onyń ákimshiliginiń qandaı jolǵa túsetinine baılanysty sheshiledi. Tramp komandasyndaǵy otstavkadaǵy general Kıt Kellogg usynǵandaı, Tramp Ýkraınany Reseımen kelissózge kóndirýge qolqalady delik. Meniń oıymsha, bul óte jaman ıdeıa. Biraq ákimshilik bir ýaqytta Máskeýge de qolqa salyp, Zelenskıımen kelissózge kóndirgisi kelse she? Eger Pýtın sony jasamasa, onda Tramp ony aldap jatyr dep sheshýi múmkin, sodan keıin onyń saldary Máskeý úshin óte nashar bolýy yqtımal.
Meniń oıymsha, Tramp beıbitshilikke qol jetkizýge tyrysady. Onyń áreketi eki aradaǵy atysty toqtatý týraly usynystan bastalýy ábden múmkin. Biraq odan Zelenskıı de, Reseı de bas tartady dep oılaımyn. Biraq eger Ýkraına atysty toqtatý týraly usynysty tolyǵymen bas tartpasa, onda ol Baıden ákimshiligi berýge daıyn bolǵannan áldeqaıda mańyzdy qaýipsizdik kepildikterin talap etedi. Zelenskıı tipti NATO-ǵa múshe bolýdy qalaýy múmkin. Mundaı jaǵdaıda Tramptyń adamdaryna is júzinde Ýkraınany «tapsyrý» jáne kelissózder proesin búrkemeleý nemese Ýkraınany qoldaý arasynda sheshim qabyldaýǵa týra keledi.
- Djo Baıden prezıdenttikke úmitker bolyp qala bere me, qalaı oılaısyz?
- Meniń oıymsha, onyń kandıdatýrasy saıası turǵydan ómirsheń emes. Donald Tramppen bolǵan sátsiz teledıdarlyq pikirtalas jáne odan keıingi oqıǵalar Baıdenniń taǵy tórt jarym jyl prezıdent bolyp jumys isteı alatyndyǵyna kúmán týǵyzdy. Aıtpaqshy, maǵan Baıdenniń ishki jáne syrtqy saıasatynyń kóptegen elementteri unaıdy. Mysaly, men onyń syrtqy saıasatyn Barak Obamanyń saıasatyna qaraǵanda salmaqty dep sanaımyn. Biraq pikirtalas kezinde jáne odan keıin bilgenimizdiń bári moıyndaǵym kelmese de Baıdenniń kandıdatýrasy kúmándi degen oı týdyrdy.
- Sarapshylardyń aıtýynsha, demokrattar Baıden men Kamala Harrıstiń kandıdatýralarynan olar tanymal bolmasa da bas tarta almaıdy. Óıtkeni, olardy prezıdenttik saılaýdan yǵystyrý Demokratııalyq partııa Amerıka halqyna prezıdent pen vıe-prezıdenttiń óz mindetterin oryndaý qabileti týraly ótirik aıtty degendi bildiredi. Munymen kelisesiz be?
- Men kelispeımin. Men bárin bile bermeýim múmkin. Biraq meniń oıymsha, birneshe jyl buryn Baıdenniń fızıkalyq jaǵdaıy qazirgideıi qıyn bolǵan joq. Sońǵy aılarda onyń densaýlyǵy aıtarlyqtaı nasharlaǵan sııaqty. Sondyqtan qandaı da bir júıeli ótirik týraly aıtýǵa bolmaıdy dep oılaımyn.
- Baıden ketken jaǵdaıda ony kim almastyrýy múmkin?
- Dál qazir ony eshkim naqty aıta almaıdy. Biraq demokrattar Kamala Harrısti qaıta qaraıdy dep oılaımyn. Men ony vıe-prezıdent rolinde jaqsy kóremin, biraq onyń buqaralyq aqparat quraldarynda nege mundaı jaman ımıdjge ıe ekenin túsinbedim. Áleýeti joǵary basqa da úmitkerler bar. Jańa úmitker Donald Trampty jeńe alatynyn jáne jeńýge daıyn ekenin kórsetetin jigerli adam bolsa, saılaýshylardy tańǵaldyrady deýge bolady.
Kóptegen amerıkalyqtar eki úmitkerdi de unatpaıdy. Biraq demokrattar ózderin, Donald Tramp prezıdent bola almaıtynyn biletin respýblıkashylarǵa qaraǵanda adal ustaıdy.Tramp bolsa, múldem saılamaly orynǵa ıe bola almaıdy. Soǵan qaramastan, respýblıkashylar onyń artynan ne ózin-ózi saqtaý úshin, ne ınızmnen, ne opportýnıstik sebepterden erip keledi.
- Baıden ákimshiligi aldaǵy alty aıda Ýkraına úshin ne isteı alady?
- Birinshiden, Ýkraınaǵa qarý-jaraqty kóbirek berip, ony paıdalanýǵa beriletin shekteýlerdi meılinshe azaıty. Ekinshiden, Reseıge ekonomıkalyq qysymdy kúsheıtip, munaı baǵasynyń shegin saqtaýdy qoldaý qajet. Sonymen qatar, Pýtınniń "sur" nemese "kóleńkeli" tanker flotyn, ıaǵnı reseılik munaıyn álemge tasymaldaıtyn ıeleri kúmándi, saqtandyrylmaǵan tankerler máselesin retteıtin ýaqyt jetti. Sondaı-aq, qosymsha ekonomıkalyq jáne qarjylyq sankııalarmen qatar, Reseıge eksportqa qatań baqylaý qajet.
