Qazirgi tańda elimizdiń Qarýly kúshteri qarama-qaıshy proesterdi bastan ótkerip jatyr. Bir jaǵynan ony qaıta quryp, modernızaııalasa, al ekinshi jaǵynan qarýsyzdandyrý bastamasy kóterilýde.
Búginde qorǵanys salasyndaǵy shyǵyndar aıtarlyqtaı kóp emes. Dese de, áskerı tehnıkany jóndeý men olarǵa tehnıkalyq qyzmet kórsetý jumystarynda elimiz áli kúnge deıin Reseıge táýeldi bolyp otyr. Osy týraly taldaǵan exclusive saıtynyń maqalasynda áskerdegi máseleniń mánisi sóz bolady.
Qazaqstan álem elderine qandaı da bir aýmaqtyq jáne saıası talaptar qoımaıdy. Sondyqtan da ol halyqaralyq arenada beıbit ári soǵysýdy qalamaıtyn memleket dep sıpattalady. Kórshilerimiz Qazaqstan týraly oń kózqarasta. Biraq ara-tura soltústiktegi keıbir saıasatkerdiń elimizdiń tarapyna qoqan-loqy jasap jatqany jasyryn emes. Bul málimdemelerge Reseı men Ýkraına arasyndaǵy kúrdeli jaǵdaıǵa baılanysty basa nazar aýdarylmaýda. Biraq aldaǵy ýaqytta Reseıdegi saıası rejım ózgermese, ahýal tolyq ózgerýi múmkin.
Biz kez kelgen sátte syrtqy saıası jaǵdaı túbegeıli ózgerýi múmkin álemde ómir súrip jatyrmyz. Tipti keıin kúshti zamanaýı armııa qajet bolýy da ǵajap emes. Bul týraly «Qazaqstannyń áskerı doktrınasynda» da aıtylǵan.
Qarýly kúshterimizdiń jaýyngerlik qabilettilik deńgeıin baǵalaý óte qıyn. Sebebi ádil baǵa naǵyz urys qımyldary kezinde ǵana beriledi. Sandyq derektermen ashyq derekkózder arqyly tanysýǵa bolady, alaıda tehnıkalardyń qansha paıyzy jaramdy ekeni bizge beımálim bolyp qala beredi.
Máselen, London halyqaralyq strategııalyq zertteýler ınstıtýtynyń derekterinde Qazaqstan áskeriniń eski keńestik tanktiń jańǵyrtylǵan nusqasy – T-72BA-men qarýlanǵany aıtylady. Olardyń naqty sany da keltirilgen. Alaıda sapalyq sıpattamalary, ıaǵnı qazirgi zamanǵy soǵys talaptaryna qanshalyqty sáıkes keletindigi belgisiz bolyp otyr.
QAITA QURÝ JÁNE JAŃǴYRTÝ
2012 jyly Qazaqstanda Qarýly kúshterdi qaıta qurý jáne jańǵyrtý baǵdarlamasy júzege asyryla bastady. Áskerge shaqyrylýshylar úshin qyzmet merzimi 2 jyldan bir jylǵa deıin qysqartyldy, bul Qurlyq áskerleri sanynyń 30 myń adamnan 20 myń adamǵa deıin tómendeýine ákeldi. Tıisinshe qurylym ózgertildi.
Qurlyq áskerleri qurylymyndaǵy ózgerister. Derekkóz: The Military balance.
|
|
2011 |
2012 |
2023 |
|
Mehanıkalandyrylǵan brıgadalar |
10 |
4 |
2 |
|
Tank brıgadalary |
0 |
1 |
2 |
|
Shabýyl brıgadalary |
0 |
0 |
1 |
|
Áýe shabýyl brıgadalary |
4 |
4 |
4 |
|
Teńiz brıgadasy |
1 |
1 |
1 |
|
Bitimgershilik brıgadalary |
1 |
0 |
1 (polk) |
|
Artıllerııalyq brıgadalar |
7 |
3 |
3 |
|
Tankige qarsy brıgadalar |
2 |
0 |
0 |
|
Reaktıvti artıllerııalyq urys brıgadalary |
2 |
0 |
0 |
|
Zymyran polki |
1 |
1 |
1 |
|
Áskerı-ınjenerlik brıgadalar |
3 |
3 |
3 |
Jańa qurylym áskerı tehnıka sanynyń ózgerýine de áser etti.
|
|
2011 |
2012 |
2023 |
|
Negizgi jaýyngerlik tankter (T-72/T72 BA) |
980 |
300 |
350 |
|
Jaýyngerlik barlaý jáne patrýldik kólikter (Brondalǵan barlaý-sholǵynshy mashınalary) |
280 |
100 |
100 |
|
Jaıaý áskerlerdiń jaýyngerlik mashınalary (BMP) |
1520 |
602 |
413 |
|
Ózdiginen júretin artıllerııalyq qondyrǵylar (SAÝ) |
246 |
246 |
126 |
|
Tirkeme artıllerııa |
670 |
150 |
194 |
|
Reaktıvtik artıllerııalyq urys mashınalary |
348 |
118 |
104 |
|
Orta jáne qysqa qashyqtyqtaǵy zymyrandar qondyrǵylary |
12 |
12 |
12 |
Áskerı tehnıkanyń ne sebepti bulaı qysqarǵany belgisiz. Bálkim, olardyń eskileri esepten shyǵarylǵan shyǵar.
2014 jylǵa deıin The Military Balance-te negizgi jaýyngerlik tank retinde T-72, 2015 jyldan bastap T – 72 BA kórsetilgen. Bul aqparatqa qarap, qarýlanǵan tankter modernızaııadan ótti dep boljaýǵa bolady. 2011 jyly Petropavl aýyr mashına jasaý zaýytynda ızraıldik lıenzııa boıynsha shyǵarylǵan 122 mm kalıbrli «Semser» otandyq ózdiginen júretin zeńbirek paıdalanýǵa berildi. 2016 jyldan bastap áskerge qazaqstandyq «Arlan» brondy avtomobılderi qoıyldy. Odan bólek, Túrkııa, Izraıl jáne Kanadada óndirilgen brondy avtomobılder de qoldanysqa berildi.
2012 jyly áskerı-teńiz flotynda Oral qalasyndaǵy «Zenıt» zaýytynda qurastyrylǵan «0250 Barys» jobasynyń shaǵyn zymyran kemeleri, 2017 jyly Sankt-Peterbýrgte jasalǵan «Alataý» reıdtik mına tasyǵyshkemesi paıdalanýǵa berildi. 2023 jyly Franııa teńiz mınalarymen kúresý úshin sý astyndaǵy robottardy jetkizdi. Áskerı-áýe kúshterinde jaýyngerlik ushaqtar sanynyń aıtarlyqtaı tómendeýi baıqaldy.
Áskerı-áýe kúshterindegi jaýyngerlik ushaqtar sanynyń ózgerýi. Derekkóz: The Military balance
|
|
2011 |
2012 |
2023 |
|
Jaýyngerler |
97 |
56 |
0 |
|
Kóp maqsatty jaýyngerler |
39 |
53 |
47 |
|
Shabýyldaýshylar |
14 |
14 |
14 |
Onyń naqty sebebi aıtylmady.
2016 jyly qytaılyq Wing Loong ushqyshsyz ushatyn apparattary (BRAVs) paıdalanýǵa berildi. Qazir olardyń ekeýi Áskerı-áýe kúshteriniń ıeliginde júr. Byltyrdan beri Túrkııada jasalǵan Anka-S ushqyshsyz ushaqtary synaqtan ótip jatyr. Olardy óndirýshi Türk Havacılık ve Uzay Sanayii (TUSAŞ) túrik kompanııasy Qazaqstanda zaýyt salýdy josparlap otyr.
Soqqy beretin Mı-24 jáne Mı-35 tikushaqtary Reseıde jasalǵan. Tikushaqtardyń arasynda amerıkalyq Bell 205 jáne eýropalyq H145 te bar.
QAZAQ ÁSKERI RESEIGE TÁÝELDI
Tómendegi kestede 2023 jyly Qazaqstan Qarýly kúshterinde qyzmet etetin reseılik (keńestik) áskerı tehnıkanyń úlesi týraly derekter keltirilgen.
Reseıdiń úlesi
Negizgi jaýyngerlik tankter 100%
Jaýyngerlik barlaý jáne patrýldik kólikter 100%
Jaıaý áskerlerdiń jaýyngerlik mashınalary 100%
Ózdiginen júretin artıllerııalyq qondyrǵylar 95,20%
Tirkeme artıllerııa 100%
Reaktıvtik artıllerııalyq urys mashınalary 82,70%
Basqarylatyn jaýyngerlik ushaq 100%
Shabýyl tikushaqtary 100%
Áýe qorǵanysy 100%
Brondy tehnıka boıynsha ǵana Reseıge táýeldilik joq.
Elimizde «Qazaqstan Injınırıng» kompanııasy quramyna kiretin jeke qorǵanys ónerkásibi kásiporyndary bar. Biraq Qazaqstannyń áskerı tehnıkaǵa tolyqqandy qyzmet kórsetý men jóndeýdi qamtamasyz etý múmkindikteriniń qanshalyqty jaqsy ekeni belgisiz. Zaýyttar materıaldardyń edáýir bóligin Reseıden alady degen boljam bar. Soǵys jaǵdaıynda bul el Qazaqstandy jaýyngerlik jattyǵýlarǵa qajetti barlyq áskerı tehnıkamen qamtamasyz ete almaıdy. Eger bul pikir durys bolsa, onda qazaqstandyq Qarýly kúshterde eleýli máseleler bar ekeni sózsiz. Elimizge otandyq qorǵanys ónerkásibin damytý qajet. Bálkim, Qazaqstanǵa óz tankteri men ushaqtaryn shyǵarýdyń qajeti joq shyǵar, biraq áskerı tehnıkaǵa qyzmet kórsetý, jóndeý jáne jańǵyrtý jumystaryn júrgizý úshin materıaldardy óz elinde jasaý mańyzdy.
ÁSKERI BIýDJET
Bıylǵy Qazaqstannyń áskerı bıýdjeti 1,3 trln teńgeni quraıdy. Bul kórsetkish 2023 jylmen salystyrǵanda 8,8%-ǵa ósken. Qarjy mınıstrliginiń derekterine súıensek, 2020 jyldan bastap qorǵanysqa jumsalatyn shyǵyndar sany artqan. 2022 jyly eldegi Qańtar oqıǵalarynan keıin jáne álemdegi geosaıası shıelenis kezeńi bastalǵan tusta birden 49,4%-ǵa ósý baıqaldy. Sol jyly áskerı bıýdjet alǵash ret 1 trıllıon teńgeden asty.
Ótken jyly memlekettik qazynanyń qorǵanysqa jumsalǵan shyǵystarynyń negizgi bóligi — 94,1 paıyzy respýblıkalyq bıýdjetten, al az ǵana bóligi jergilikti bıýdjetten túsken.
1,1 trıllıon teńgeniń tek jartysy ǵana tikeleı Qarýly kúshterdiń jaýyngerlik jumyldyrý daıyndyǵyn qamtamasyz etýge baǵyttaldy.
Progressıvti dınamıkaǵa qaramastan, Qazaqstandaǵy áskerı shyǵyndardyń ulǵaıýy jalpy ishki ónimniń ósýimen sáıkes kelmeıdi. Qorǵanys shyǵyndarynyń jalpy ishki ónimdegi úlesi tórtinshi jyl qatarynan tómendedi. Stokgolmdegi SIPRI halyqaralyq beıbitshilikti zertteý ınstıtýtynyń málimeti boıynsha, 2019 jyly Qazaqstanda bul kórsetkish JIÓ-niń kem degende 1 paıyzynan asty, al 2023 jyldyń sońynda qorǵanys shyǵyndary aqshalaı eseptegende nebári 0,48 paıyzdy qurady. Bul damyǵan Eýropa elderimen salystyrǵanda óte tómen kórsetkish bolyp esepteledi. EO memleketteri qorǵanys shyǵyndarynyń deńgeıin JIÓ-niń 1,8%-dan 2,5%-ǵa deıin saqtaıdy. Alaıda sońǵy bes jylda bul kórsetkish jyldan-jylǵa az ǵana ózgerdi.
2023 jyly Qazaqstan halqyna joldaýynda prezıdent Qasym-Jomart Toqaev armııanyń joǵary tehnologııalyq qarý-jaraqpen qamtamasyz etilýi kerek ekenin basa aıtqan edi.
«Bizdiń armııa joǵary tehnologııalyq qarý-jaraq jáne áskerı tehnıkamen, sonyń ishinde brondy tehnıka, ushqyshsyz ushý apparattarymen, zamanaýı atys qarýlarymen qamtamasyz etilýge tıis. Tehnıkany jedel jóndeý boıynsha óndiristik qýattylyqty nyǵaıtyp, otandyq kásiporyndardy qoldaýdy kúsheıtý kerek», - degen prezıdent.
Memleket basshysynyń tapsyrmasy boıynsha ótken jyldyń jeltoqsan Qorǵanys-ónerkásip keshenin damytý qory quryldy. Alaıda onyń osy asa kúrdeli de mańyzdy máseleni sheshýge qanshalyqty qabiletti ekenin aıtý ázirge qıyn bolyp otyr.
