Boıyn tip-tik ustap, bireý qyp órgen uzyn burymyn arqasyna tastaǵan aqqubasha qyz dombyrasyn qabynan alyp, bir-eki qaǵyp-qaǵyp jiberdi de, bir kúıdiń shyǵý tarıhyn baıandap, tolǵaı jóneldi. Kózin jumyp, kúı sıýjetiniń ishine ózi de enip ketkendeı mańaıyn tolyq umytty. Kózin ashyp qalsa, dúnıeni topansý basyp keterdeı álemdi jalǵyz ózi aıalaı qushaǵyna alyp, terbetip, múlgip otyr. Názik saýsaqtary sartap-sazdy adaspaı taýyp, sheber qaǵystary aqqý ushyryp, qaz qondyrdy.
Mańǵystaý topyraǵyna arnaıy saparmen kelip, oqyrmandarmen kezdesý ótkizip otyrǵan bizder – jazýshy dos ekeýimiz únsiz múlgip otyrmyz.
- Oı, páli! - dedi áldekim.
Bul alqaý sóz shet-shegi joq kók muhıtqa laqtyrǵan tastaı ásersiz jutylyp qala berdi. Kúıshiniń sulý da asqaq álemi jan súıintedi. Arasynda qarabaıyr, qan-jilik bolyp ótip jatqan ómirim jaıly da oıladym. Sulý saz shúńetine shym batyryp, ár qııanǵa bastaıdy. Eptep júıkem de bosady. Batysym – shyǵys, shyǵysym – batys sekildi, bútin. Ǵaıyptan taıyp shetsiz de sheksiz kórkem sýretter galerııasyna tap bolǵandaı hál keshkenime ishteı jarylqanyp ta qaldym. Birese oń, birese teris buraýda bebeýlegen kúı-baıan kóz aldyma kósilgen keń dalany elestetti. Mań dala, batyp bara jatqan qyp-qyzyl kún... Sulý kartınaǵa qol soza berdim.
- Meniń ósken jerim, jaralǵan topyraǵym osy! - dep sheshem attan túsip, jerge tizerlep otyra ketti de, borbas topyraqty burqyrata qos qolymen sheńgeldep ustap, keýdesine basty. – Zaryǵym qandy-aý, zaryǵym! Qaıran topyraq!
Aǵam da, men de attan qarǵyp túsip, sheshemdi qoltyǵynan demep, ornynan turǵyzdyq. Sheshem qobyrap shyqqan áppaq shashyn kımeshegine jasyryp, qaltasynan shytyn alyp, kóz jasyn súrtti.
- Qulyndarym, meni sál ońasha qaldyryńdar! - dep qyp-qyzyl bolyp batyp bara jatqan kúnge qaraı onshaqty qadam júrip baryp toqtady. Betin shytymen basyp, syńsý aıtqan qyzdaı zarly áýenge basty. Jýsany men ızeni jelemikpen terbelgen ushy-qıyrsyz mań dala múlgıdi. Aryny qaıtyp, boldyrǵan attar qulaqtaryn qaıshylap, jer ıiskep, áredik oqyranyp qoıady. Sheri tarqady ma, sheshem tez-tez basyp qasymyzǵa keldi.
- Attanaıyq, túnge qap ketemiz endi.
Aǵam sheshemdi qoltyǵynan demep, atqa otyrǵyzdy. Kúmis erdiń qasyna ilgen tizginin qolyna alǵan sheshem tebinip qaldy. Batyp bara jatqan kúndi betke alyp, úsheýimiz sar jeliske bastyq. Biz adyrdy asqanda kún de batty.
- Osy jerde qozy-laq qaıyrýshy edim, qaıran zaman! Otyz jyl degende áreń jettim, - dep sheshem taǵy bir bosap aldy. - Áne, aýyl, meniń tórkinim!
Ár jer-ár jerge shashyraı qonǵan kıiz úılerdiń qarasy mol. It úrip, sıyr móńirep, qoı mańyrap aýyl ishi azan-qazan. Apaq-sapaq ýaqytta aýyldyń orta tusyna bettegen bizdiń aldymyzdan shyqqan orta jastaǵy shoqsha saqal kisi sheshemdi kórip, attan aýyp túsip qala jazdady.
- Oı, sen Saqypjamalmysyń?! Oı, sen... Ýáı, jurtym! Saqypjamal keldi, Saqypjamal!..
Jınala ketken kóp kisi bizdi kezek-kezek qushaqtap, qaýmalap shetkerek alty qanat aq úıge alyp júrdi. Sheshem bordaı egilip, tabaldyryqty attaı bere bosaǵany qushaqtap, daýys qyldy. Tórde qaıqy bas aǵash tósekte jatqan shúıkedeı sary kempir ornynan turyp keterdeı umsyna berdi. Sheshem sheshesi jatqan tósekke jetkenshe býyny quryp, aıaǵyn basa almaı qaldy. Shoqsha saqal men taǵy bir kisi sheshemdi qoltyǵynan demep, anasynyń qushaǵyna berdi. Óńirin jýǵan jasy kebe bastaǵanda sary kempir:
- Ákeń seni bir kórýge zar bolyp ketti, maǵan ǵoı násip bopty seni kórý. Neshe kún júrip keldiń, shyraǵym? - dedi.
- Biz Syrdyń boıynda atqa qonǵanda aı týyp edi, mine, aıdyń tolar sáti de bop qaldy. El bar jerde úıge qonyp, joq jerde dalaǵa túnep jettik, áıteýir, - dedi sheshem kúrsinip. - Ortanshy ul jıyrma beste, balaly-shaǵaly. Kenje ul on jetide. Alys jol, ekeýin de ertip aldym.
Naǵashylar atap soıǵan aqsarbastyń etin aýyz tıgenim bolmasa, aıaq-qolym talyp, qatty qaljyrap asqa tábetim tartpady. Bel sheship, jastyqqa basym tıe sespeı qattym.
Kúbir-sybyr daýystan oıandym. Tolyq ashylǵan túńlikten kún sáýlesi tógilip, shańyraqtan kókpeńbek aspan kórinedi. Qulaǵyma kúmbirlegen dombyranyń úni jetti. Basymdy jastyqtan julyp aldym. Qaıqy bas aǵash tósekte sheshem anasynyń shashyn tarap, ekeýi árneni áńgime qylyp otyr.
- Uıqyń qanyp, sharshaýyń basylyp pa, balam. Sen demalsyn dep oıatpadyq. Aǵań naǵashylaryna qydyryp ketti, - dedi sheshem.
Sheshemniń óńi bal-bul janyp, jasaryp ketkendeı kórindi. Meniń jasymda uzatylyp, qyryq jetisinde ushqan uıasyna kelgeni kóńilin toǵaıtqan shyǵar dep oıladym. Naǵashy apam da aınalyp-úıirilip báıek boldy. Kıinip, tysqa shyqtym. Mamyrdyń mamyrajaı shýaǵy tógilip, jer-álem jaınap tur. Qyzdardyń syńǵyrlaǵan kúlkisi estildi. Sál árirektegi kók jasańǵa jaıǵan alasha ústinde eki qyz otyr. Úkili taqııa kıip, búrmeli kóılek kıgeni qolyna dombyra ustapty. Endi biri kóılektiń syrtynan kamzol kıip, bilekteı qos burymyn aldyna tastapty. Shashyna taqqan sholpysy kún nuryna shaǵylysyp, jarq-jurq etedi. Túzge barý úshin olardyń janynan ótýge týra keldi. Men jaqyndaǵanda eki qyz ornynan atyp turdy.
- Sálem berdik.
- Sálem berdik.
Men de amandasyp, ári qaraı kettim. Yńǵaısyzdanyp, júrisimnen jańylǵandaı kúı keshtim.
Qyrdy aınalyp, sút pisirim ýaqyttan soń úıge oraldym. Dastarhan jaıylyp, naǵashy apam da dastarhan basyna jaıǵasypty. Álgindegi dombyra ustaǵan aqquba qyz jez samaýyrdyń qulaǵyn ustap, shaı quıyp otyr. Qurbysy joq. Naǵashy apam ony «jamaǵaıyn týysymnyń qyzy» dep shesheme tanystyryp jatty. Qyzylkúreń shaıǵa mańdaıy jipsigen eki kisi taýsylyp bermeıtin aýyl úıdiń áńgimesin aıtýǵa kiristi. Áredik aqquba qyzǵa urlana qaraımyn. Ol uzyn kirpikterin qaǵyp-qaǵyp qoıyp, maǵan múlde nazar aýdarmaǵan jandaı otyr. Aýyzdyǵa sóz, aıaqtyǵa jol bermeıtin Syr boıynyń syrbazy ekenimdi qaıteıin, kerme ıyq, keýdesin tik ustaıtyn aqquba qyzdyń mysy basa bergenine ishteı namystanyp ta qaldym.
- Áı, shyraqtarym! Shaı iship bolsańdar, syrtty aınalyp kelińder. Ǵalııa, qonaǵyńa eldi, jerdi tanystyr. Kúı tartyp ber, bul qyzym kúıshi ózi. Biz otyra beremiz, - dedi naǵashy apam.
Ǵalııa keregege súıeýli dombyrasyn aldy, sońynan erdim. Ekeýimiz jaıylǵan alashanyń ústine baryp otyrdyq.
- Dombyra tartasyń ba? - dedi Ǵalııa.
- Joq.
- Múlde?
- Birer ánniń basyn qaıyramyz endi. Darııanyń qasynan qudyq qazyp qaıteıin, - dedim.
Ǵalııa jymıyp kúldi de dombyrasyn qulaq kúıine keltirdi. Sheber saýsaq tereń túısiktiń ámirine baǵynyp zaýlaı jóneldi. Aı jarym júrip kelgen sheksiz de shetsiz saıyn dala kóz aldyma keldi. Sol saıyn dalada shybyn janyn alyp qashqan aqsaq qulan, ashkóz ańshy elestedi. Sheshem sekildi sartap saǵynyshyn arqalap, botadaı bozdaǵan muńlyq óksip, ózegim órtendi. Keıde aspan astynda eshkimdi teńgermeıtin qaısar rýhym qanat qaǵyp, úzeńgi baýym segiz qabat boldy... Eń qyzyǵy osy sátte ıen baqqa qus bolyp ushyp kelip, silkinip qyzǵa aınalǵan Shámshábanýdy kórip, esinen tana ǵashyq bolǵan Jıhanshadaı májnún hálim edi.
- Óziń de tal boıynda bir min joq jan ekensiń, óneriń tipten ózegimdi órtedi. Otyńa kúıdirdiń men beıbaqty!
- Ne kúbirlep kettińiz, - dep kúldi Ǵalııa. - Osymen toqtaı qalaıyn, sharshap keldińiz. Bul qý aǵash jerge perishteni de, jyndy da qondyrady. Shalyǵy tıip júrer sizge.
- Ras, sharshappyn, - dep alashaǵa jantaıa kettim. - Bul kúıdiń bárin qaıdan úırenip júrsiń?
- Kishkentaıymnan dombyraǵa áýes boldym, ákem marqum da osy óńirdegi dáýlesker kúıshilerdiń biri edi, - dedi Ǵalııa kúrsinip. Onyń bal-bul janǵan júzine muń oınap shyǵa keldi.
- Keshir, biteý jarańdy tyrnasam.
- Joq, ondaı bolǵan joq. Men keteıin, jeńgem izdep qalady. Keshke aq súıek oınaımyz. Barasyz ba?
- Baram, baram, - dep men de ornymnan turdym.
Ǵalııanyń búrmeli kóılegi jer syzyp, úkisi bulǵaqtap eki-úsh úıdi aınalyp ketkenshe sońynan melshıip qarap turyp qaldym.
Kún batty. Aıdyń áppaq sáýlesi tóńirekti kúndizgideı, aıparadaı anyq kórsetedi. Jerge túsken ıne tabylatyndaı mundaı jaryq ta tymyq túndi buryn-sońdy kórgen emespin. Anda-sanda aýyldyń abalap úrgen ıtteri bolmasa, azan-qazan daýystar tynǵan. El orynǵa otyryp, jer oshaqtaǵy jyltyldap janǵan ottar da birsin-birsin sóne bastapty.
Aýyldan shetkerek altybaqan mańyna jınalǵan qyz-jigitter oıyn-tamashanyń qyzyǵyna batyp, máz-meıram. Uzyntura jigit isek qoıdyń ábden aǵaryp, mújilgen jambas súıegin qulashtap turyp alysqa atty. Jınalǵan jastar aq súıek túsken shıli, jýsandy alqapqa jamyraı júgirdi.
Men yqsham kıinip, shashyn tóbesine túıgen Ǵalııanyń sońynan erdim. Tez-tez basyp shıli, qopaly jazyqqa bettegen ol kenet artyna burylyp qarady. Óńmeńdep sońynan kele jatqan meni kórdi de syqylyqtap kúldi. Onyń marjandaı áppaq tisteri anyq kórindi. «Saǵan jetkizbeımin» degendeı ol sál júgirip bardy da, kilt toqtaı qaldy.
- Oıbý!
- Ne bop qaldy?! - dep janyna júgirip jettim.
- Etigimniń ókshesi túsip qaldy.
Shóptiń arasyn aqtaryp qarap, túsken óksheni taýyp aldym. Tizesine qolyn qoıyp jerde otyrǵan Ǵalııaǵa qarama-qarsy otyrdym. Júzinen muń taby baıqalady.
- Ýaıymdama! Shımen shegelep berem óksheńdi, - dedim.
- Olaı da bola ma?
- Ebin tapsań, bári bolady, - dep qonyshymnan kezdigimdi shyǵaryp, bir túp shıdiń ishinen qatty, jýan ózegin kesip ákeldim. Qatty ózekti kesip-kesip, jińishkertip ushtap:
- Etigińdi shesh, - dedim Ǵalııaǵa.
Ol etigin sheship, qolyma berdi. Etikti eki tizemniń ortasyna qystym. Ushtalǵan shıdiń ózegin juqa, jalpaqtaý óksheniń orta tusyna jiberip, kezdiktiń jalpaq sabymen qaqtym. Qarsy aldymda bir tizerlep otyrǵan Ǵalııanyń baıaý tynys alǵany da estilip, ystyq demi tula boıymdy sharpyp, jan rahatyna bólendim. Asyqpaı, aınaldyryp jıi-jıi qaǵylǵan shıdiń ózegi óksheni tastaı qyp bekitti.
Ǵalııa etigin kıip, ári-beri júrdi. Jerge uryp ta kórdi. Ókshe myzǵymady.
- Myna ónerińizge tántimin! Sheber ekensiz, - dedi ol.
Jastardyń dabyrlaǵan daýysy, áredik salǵan án, tartqan kúıleri estiledi. Ózime aýasharaq, Ǵalııamen ońasha qalǵan osy sátten artyq esh nárse joq edi. Muqym dúnıe nurlanyp, nurǵa malynyp turǵandaı aıaýly, ásem.
- Ǵalııa!
- Aý!
- Menimen erip ketseshi.
- Qaıda?
- Elime alyp keteıin seni.
- Qalaǵan jaǵyńyzǵa jetektep ala jóneletin taılaq boldym ba men sonda?! - dep Ǵalııa syńǵyrlaı kúldi.
- Jo-joq! Quda túsip, asyqpaı degenim ǵoı.
Ǵalııa kúlkisin sap tyıdy. Qos tizesine qoıǵan qolyna ıegin súıep, únsiz otyryp qaldy. Tereń tynys alyp, baıaý kúrsindi.
- Maǵan qudalyq aıttyryp qoıǵan. Erik-qalaýy ózinde joq janmyn men bir...
- Ǵalııa!
Aıqaılaǵan áıeldiń ay daýysy estildi.
- Meni jeńgem izdep jatyr, - dep Ǵalııa ornynan turyp, júgire jóneldi.
Qý dúnıe qum basqandaı qulazyp sala berdi. Neshe kún erýlep elge qaıtqansha Ǵalııa qarasyn kórsetpedi. Adyrdan asyqansha Ǵalııa qalǵan aýylǵa qaıyrylyp qaıta-qaıta qaradym. Jer túbindegi túbekten aıyqpas dert arqalap qaıttym. Elge jetkenshe jel sybyrlaǵan ba, aqqan sý apardy ma, ushqan qus, júgirgen ań jetkizdi me «Shıdeme shegeleme» kúıi el-eldi aralap, kúıshi bitkenniń qońyr dombyrasyna qonypty...
- Uıqysyrap otyrsyń ba?! - dep jazýshy dos sanymnan mytyp qaldy.
Eles dúnıesinen oralǵandaı basymdy shaıqap-shaıqap, jınalyp otyrdym. Kúıshi qyz:
- Jańa aıqanymdaı Naýsha qyzdyń: «Jazdyń aıly túninde aýyldyń qyz-jigitteri jınalyp aqsúıek oınaýǵa shyqtyq. Sóıtip abaısyzda etigimniń ókshesin taıdyryp aldym. Qasymdaǵy aq súıekti birge izdep kele jatqan jigit etigimniń ókshesin shımen shegelep berip edi. Sol jigittiń ónerine rıza bolyp, shyǵarǵan kúıim edi. «Shıdeme shegeleme» dep atalady», - degen kúıi osy eken, - dep túıindedi sózin.
Shaǵyn kezdesýdi sátimen ótkerip, jazýshy dos ekeýimiz qonaqúıge qaıttyq.
- Mindetimizdi atqardyq, jumysymyz bitti. Erteń tańmen Almatyǵa ushamyz, - dedi jazýshy.
- Iá, tańmen bul túbekten ketemiz. Jańaǵy bálenbaı jylda tórkinine barǵan áıeldiń topyraǵyn sheńgeldep qushqanyn aıtsańshy. Ǵalııa qandaı ǵajap kúıshi!..
- Qandaı áıel, qandaı Ǵalııa!
- A-a... Iá, ıá. Men shatasyp, basqa nárse aıtyp kettim…
