Til atasy Ahańnyń jyly bolǵandyqtan, 2022 jyl - Memlekettik til jyly bolýy tıis -“Aq jol”

2878
Adyrna.kz Telegram
“Aq jol” frakııasy QR Premer-mınıstriniń orynbasary E. Toǵjanovqa Ult ustazy, Alash kósemi Ahmet Baıtursynulynyń 150 jyldyǵyna baılanysty depýtattyq saýal joldady.
Saýaldy QR Parlamenti Májilisi depýtaty, «Aq jol» frakııasy múshesi Qazybek Isa jarııalady.
Kelesi jyly Alash kósemderiniń biri, memleket jáne qoǵam qaıratkeri, qazaq ǵylymyn akademııalyq jolmen uıymdastyrýshy, HH ǵasyr basyndaǵy qazaq ıntellıgenııasy shoǵyryn tárbıeleýshi asa iri tulǵa, Ult ustazy Ahmet Baıtursynulynyń 150 jyldyǵy IýNESKO deńgeıinde atalyp ótedi.
Osy mereıtoıǵa baılanysty úkimet komıssııa quryp, jumys josparyn jasady.
Degenmen, Ult ustazyn ulyqtaý maqsatynda jasalýy tıis sharalar da jetkilikti.
Álıhan, Ahmet, Mirjaqyptar bastaǵan Alash arystary Qazaq Eliniń Táýelsizdigi jolynda ólsheýsiz qaırat kórsetti jáne ult azattyǵy úshin sanaly túrde qurbandyqqa bara bildi.
Qazaq til ǵylymynyń qazyǵyn qaǵyp, shańyraǵyn kóterip, keregesin keńeıtken, bir ózi bir akademııanyń jumysyn istegen, fenomen daryndy Ahań - Qazaqqa qudaı bere salǵan asyl qazyna!
Ahańnyn toıynan eshqaısymyz aıanyp qalmaýymyz kerek! Ulttyń Uly Ustazy Ahańnyń toıynda shappaǵanda, qaıda shabamyz?!. Bul bizdiń eldigimizdi bildiretin erekshe toı bolýy tıis!
Qostanaı oblysy ákimdigi Jangeldın aýdany ortalyǵynan 100 shaqyrymdaı jerdegi shamamen 100-deı otbasy turatyn Ahań týǵan aýylǵa ǵalymnyń atyn berdik deıdi. Aýyl túgili oblysqa berse de laıyqty bolatyn Ult ustazynyń aty alys shalǵaıdaǵy jolsyz aýylmen ǵana shektelip qalmaýy tıis.
Alashqa, ıaǵnı Qazaqqa qarsy kúresken Jankeldınderdiń eldi janyshtaǵan 70 jyldyq zamany kelmeske ketti! Alash kósemi Ahańdardyń armandap, aıqasqan Táýelsiz Qazaq Eliniń zamany kelgenine 30 jyl toldy. Endeshe, Alash kósemderi Ahmet pen Mirjaqyptyń týǵan aýdanynyń aty áli kúnge deıin qyzyl bolshevık, kezinde ulty men dinin satyp, Nıkolaı Stepnov bolǵan Jangeldınniń atynda bolýy elge de, erge de, eń aldymen árýaqqa qııanat! Aýdannyń aty 150 jyldyǵyn álem atap ótkeli otyrǵan Ult Ustazy Ahmet Baıtursynulynyń atynda bolýy kerek! Bul tarıhı ádilettilik bolar edi. Bul týraly 2020 jyly Jankeldın aýdanynyń turǵyndary, Ahmet Baıtursynuly men Aqkól aýyldarynyń 292 adamy Qazaqstan Prezıdenti Q.Toqaevqa Ashyq hat ta jazǵan edi. Ol baspasózde jarııalanǵan. Bul Saıası baǵdarlamasyna dekommýnızaııany basty baǵdar etip alǵan «Aq jol» partııasynyń maqsatyna da saı keledi.
Táýelsizdik rýhynda tárbıelengen kez kelgen ákim Qostanaı óńirin basqarýǵa kelgende eń aldymen Alash kósemderi Ahań men Jahańnyń týǵan jerine baryp, Ulttyń uly tulǵalaryna taǵzym etýi etýi jazylmaǵan zań! Qazir Alash kósemderiniń aýylyna baratyn jol joq! Álem boıynsha elýlikke kirdik dep, ekpindep, qyryqtyqty qyryp tastap, endi otyzdyqqa kirýge omyraýlap otyrǵan, Táýelsizdigine 30 jyl tolǵan Qazaq Elinde ult kósemderiniń týǵan jerine baratyn jol joq. “Árýaq razy bolmaı, tiri jarymaıdy” dep ósken ımandy el emespiz be? Ulylaryn ulyqtaı almaǵan eldiń bolashaǵy kúmándi ekenin umytpaıyq.
Eldiń taǵy bir talaby - Qostanaı qalasyndaǵy áýejaıǵa Ahmet Baıtursynulynyń atyn berý kerek. Ulttyń uly ustazynyń elin kórýge kelgenderdi qala qaqpasy áýejaıdan Ahańnyń ózi qarsy alyp jatqany jarasymdy emes pe?
Ult ustazynyń eńseli eskertkishi tek Qostanaımen, qos astanamen ǵana shektelmeýi kerek! Búkil Turannyń tulǵasy derlik Ahańnyń eskertkishi Túrki áleminiń ordasy Túrkistanda, alǵashqy astanamyzdyń biri Qyzylordada, Shymkentte, barlyq oblys ortalyqtarynda da turýy tıis! Túrkııada Ankarada, Reseıde Orynborda, Ózbekstanda Tashkentte, Ázirbaıjanda Bakýde eskertkishterýn ornatýǵa qol jetkizý kerek.
Barlyq oblys ortalyqtary men qalalarda Ahmet Baıtursynuly atyndaǵy kósheler men mektepter, eskertkishteri mindetti túrde bolýy tıis. Al Pavlodar qalasynda Táýelsizdik alǵanymyzǵa 30 jyl tolsa da, Ult Ustazynyń atynda bir kóshe de , bir mektep te bolmaýy neni bildiredi? Petropavl qalasynda da bir kóshe joq! Ózge ult ókilderiniń ataýynan aıaq alyp júre almaıtyn Pavlodar men Soltústik Qazaqstan oblysy ákimderi Alash kósemderin bile me eken? Tipti, qalyń qazaq turatyn Aqtaýda jáne Qaraǵandyda Ahańnyń atynda bir kóshe de joǵyna ne deýge bolady?
Ahańnyń asyl muralaryn Túrki álemine nasıhattaý jumysy jolǵa qoıylýy kerek.
Elimizdiń astanasynda Ahmet Baıtursynuly atyndaǵy ulttyq qundylyqtarymyzdy, eń bastysy- qazaq tiliniń san qyrly nasıhatymen aınalysatyn kóp salaly mádenı- tanymdyq ortalyq ashylýy tıis.
Qoǵamnyń talabymen tarıhı nysan ári mádenı eskertkish bolyp tabylatyn Ahmet Baıtursynuly MÝZEI-ÚII eki aı buryn Almaty qalasy balansyna ótip, Almaty qalasy mýzeıler kesheniniń sanatyndaǵy segizinshi mýzeı boldy. Negizinen, elimizdegi erekshe tarıhı tulǵanyń jádigeri bolyp tabylatyn bul mýzeı derbes mekeme bolýǵa tolyq quqy bar. Sondyqtan aldaǵy ýaqytta respýblıkalyq statýs berilý kerek. Jáne bul mekemeniń ataýy esh ózgerissiz AHMET BAITURSYNULY MÝZEI ÚII dep jazylýy mindetti. Áıtpese, qazir Álıhan, Ahmet, Mirjaqyp bastaǵan Alash arystarynyń tegine jón-josyqsyz «ov» otarlyq jalǵaýyn qosyp jiberý etek alýda. Al olar tekterin «ov»-syz qazaqsha jazý týraly arnaıy málimdeme jasaǵan.
Ahmet Baıtursynuly atyndaǵy Til bilimi ınstıtýty memlekettik jáne ulttyq tildiń ǵylymı bazasyn ázirlep, tiltanymdyq negizin jasap otyrǵan, Memlekettik deńgeıdegi jazý reformasyn júzege asyryp jáne ult ustazynyń ǵylymı muralaryn zerttep kele jatqan, qazaq tiliniń memlekettik deńgeıdegi qyzmetin ǵylymı turǵyda qamtamasyz etýshi birden-bir ǵylymı mekeme. Sondyqtan ınstıtýtqa Ahmet Baıtursynulynyń 150 jyldyǵy qarsańynda, odan keıin de aıryqsha statýs, jan-jaqty qoldaý qajet.
Ǵylym ordasy (Ǵylym akademııasynyń) ǵımaraty – Shoqan Ýálıhanovtyń eskertkishi, Marǵulannyń eskertkishi, Abaı Qunanbaıulynyń eskertkishi sııaqty Qazaqstannyń ǵylymyna arnalǵan erekshe arhıtektýralyq saltanatty keshen, Qazaq ǵylymynyń aýrasy esip turatyn Qazaq ǵylymynyń sımvoly. Osy ansambl Ahmet Baıtursynulynyń eskertkishi arqyly tolyǵady. Sebebi qazaq ǵylymyn akademııalyq jolmen uıymdastyrýdy alǵash qolǵa alyp, 1921 QazKSR Oqý-aǵartý komıssarııaty janynan «Akentr» («Bilim ordasy») qurǵan. Bul keıin qazirgi QR UǴA men ondaǵy basty ǵylymı zertteý ınstıtýttarynyń alǵashqy negizi bolǵan. Sondyqtan Ǵylym ordasynyń Qurmanǵazy kóshesi jaǵyndaǵy qaptalyna A.Baıtursynuly atyndaǵy Til bilimi ınstıtýtynyń janyna Ahmet Baıtursynulynyń eńseli eskertkishin ornatý kerek.
Ahmet Baıtursynuly muralaryn zertteıtin jas ǵalymdardy qoldaý, tartý úshin arnaıy stıpendııa taǵaıyndaý kerek. Bilim jáne ǵylym salasynda Ahmet Baıtursynuly atyndaǵy ataýly syılyq bolýy kerek.
Tekstolog mamandyǵy Ahmet Baıtursynulynyń esimimen baılanysty Elimizde «tekstologııa» (mátintanýshy) degen mamandyq qalyptastyrý kerek. Onyń ishinde kóne túrki, soǵdy jazýlarymen qatar, arab grafıkaly eski mátinderdi oqıtyn mamandar tárbıeleý kerek. Ony arnaıy mamandandyrylǵan ǵylymı mekeme – Ahmet Baıtursynuly atyndaǵy Til bilimi ınstıtýty arqyly magıstratýra jáne doktorantýra mamandyqtary boıynsha júzege asyrý qajet. Osyǵan bilim granttaryn bólý kerek.
Osy jyldyń maýsym aıynyń basynda Ahmet Baıtursynuly atyndaǵy Til bilimi ınstıtýtynda «Ahmettaný» bólimi ashylǵan. Bólimde eki ǵylym doktory, eki PhD doktor, bir magıstr jumys isteıdi. Bul – Respýblıkadaǵy Alash qaıratkerlerin taný maqsatynda arnaıy ashylǵan eń alǵashqy ǵylymı ortalyq. Osy bólimniń jumysyna Mınstrlik tarapynan Instıtýt arqyly qoldaý kórsetý kerek. Ahmet Baıtursynulynyń 150 jyldyǵyna oraı josparlanǵan Ahmet Baıtursynulynyń belgisiz muralaryn alys-jaqyn sheteldik muraǵattardan izdeý, jınaý isine Bólim qyzmetkerlerin jumyldyrý, tartý qajet.
Ahmet Baıtursynuly atyndaǵy Til bilimi ınstıtýtyna 2022 jyldan bastap Ahmet Baıtursynulynyń murasyn jınaqtaýǵa, zertteýge arnalǵan Memlekettik tapsyryspen oryndalatyn jobaǵa tapsyrys berip, arnaıy qarajat qarastyrý qajet. Nemese Instıtýttyń Ahmet Baıtursynuly muralaryn zertteýge baǵyttalǵan jobalaryn granttyq jáne maqsatty-nysanaly konkýrstarda qoldaý qajet.
Ahańa jar bola júrip, Ult ustazynyń qazaq táýelsizdigi jolyndaǵy uly kúresine ólsheýsiz úles qosqan, sol úshin azapty kún keshken, asharshylyqta qaıtys bolǵan, musylman dinine ótken orys qyzy Bádirısa sheshemiz nege nasıhattalmaıdy? Halyqtar dostyǵyn nasıhattaıtyn Qazaqstan Halqy Assambleıasynyń qaırat kórseter tusy osy emes pe?
Ǵylym akademııasynyń ǵımaraty – Qazaq ǵylymy men rýhanııatynyń sımvoly, qasıetti orda. Osy irgeli ǵımarattyń janynan, qazirde ult ustazynyń aty berilgen Ahmet Baıtursynuly atyndaǵy Til bilimi ınstıtýtyna kireberis jaǵynan kezinde Qanysh Sátbaev túrli tótenshe jaǵdaılar saldarynan ǵylymı murany qorǵaý úshin, bombadan panalaýshy úlken jertóle jasatqan. Jekelerdiń qolyna ótip kektken sol jertóle ulttyq namysqa tıetin, qazaq ǵylymynyń kıeli ornyn bylǵap, Ult Ustazynyń asyl rýhyn aıaqqa taptap, árýaǵyn shýlatatyn «Marka» geı-klýby men “Barvıha» túngi klýbtaryna aınalǵan. Toıyp sekirgender men birjynystylardyń jyn-oınaǵy kıeli oryndy lastap jatyr.
Kezinde eldi shýlatqan Qurmanǵazy men Pýshkındi súıistirip qoıǵan bılbord osy úńgirden shyqqan... Keıin zııaly qaýymnyń shý kóterýimen ol jarnama zorǵa alynyp tastaldy, biraq geı-klýb pen túngi klýb áli dúrildep jumys isteýde...
Qazaq úshin kúresken qasıetti tulǵa, Ulttyń Uly Ustazy Ahań atyndaǵy Til ordasynyń astynda jyn ordasy oınaq salyp jatýy eshqandaı eldiń uǵymyna syımaıdy! Bul jynoınaqty shuǵyl toqtatýdy talap etemiz! Osy jynoınaq oryndardy jaýyp, ǵımaratyn Ǵylym ordasynyń menshigine alý kerek.
Ult ustazy – Táýelsiz Qazaqstannyń álem halyqtary aldyndaǵy bet-bedeli. Uly ustaz esimin ulyqtaý El táýelsizdigi men damýynyń, ulttyq qundylyqtar men ult muratynyń júzege asyp jatqanynyń belgisi.
Bizdiń usynystarymyz:
1.Ahmet Baıtursynulynyń týǵan aýdany men aýylyn jandandyrý úshin týǵan jerinde memorıaldyq keshen salý kerek.
2.Ahmet Baıtursynulynyń týǵan aýylyna jol salynýy kerek.
3.Ahańdaı uly tulǵany dúnıege syılaǵan Baıtursyn babamyzdyń qaraýsyz qalǵan, aıanyshty kúıdegi qabiri men qorymyn qolǵa alý kerek.
4. Qostanaıdaǵy áýejaıǵa Ahmet Baıtursynuly atyn berý kerek.
5.Almatydaǵy Ahmet Baıtursynuly MÝZEI-ÚIINE ulttyq statýs berilip, shtat sany sheshilip, MEMLEKET qamqorlyǵyna alynýy kerek.
6. Osy mýzeı-úı janyndaǵy jer telimine ALASh ÚII ǵımaratyn salý, Alash Arystary murasyn keshendi zertteý ortalyǵyn uıymdastyrý;
7. Almatydaǵy Ahmet Baıtursynuly saıabaǵyna (1998 j) tarıhı tulǵanyń EŃSELI eskertkishin qoıý;
8..Ahmet Baıtursynuly atyndaǵy Til bilimi ınstıtýtyna aıryqsha statýs, qarjylyq qoldaý qajet.
9. Almatydaǵy Ahmet Baıtursynuly atyndaǵy TIL BILIMI INSTITÝTY ǵımaratynyń aldyna ǵalymnyń eskertkishin ornatý.
10..Kelesi jyl – IýNESKO boıynsha Ahmet Baıtursynuly jyly bolǵandyqtan, til atasy qurmetine elimizde kelesi 2022 jyl - Memlekettik til jyl bolýy tıis.
11. Astanamyz ben barlyq oblys ortalyqtarynda Ahańnyń eskertkishi turýy tıis! Reseıde Orynborda, Ankarada, Tashkentte, Bakýde eskertkishterin ornatý kerek.
12.Elimizdiń astanasynda Ahań atyndaǵy kóp salaly mádenı- tanymdyq ortalyq ashylýy tıis.
13.Ahańnyń asyl muralaryn Túrki álemine nasıhattaý jumysy jolǵa qoıylýy kerek.
14. «Qazaq» gazetiniń 7 tomdyǵyn, «Aıqap» jýrnalynyń 5 tomdyǵyn, «Saryarqa» gazetiniń 1 tomdyǵyn shyǵarý kerek.
15.«Aǵartýshy» atty A. Baıtursynuly týraly monografııa men ahmettanýshy ǵalym Raıhan Imahanbettiń "Ǵasyr sańlaǵy" atty kitaby daıyn kitabyn qazaq, aǵylshyn, túrik, orys tilinde shyǵarý kerek.
16.Til bilimi ınstıtýty astyndaǵy «Marka» geı-klýby, «Barvıha» túngi klýbtaryn jabý kerek.
"Aq jol" frakııasynyń músheleri
Pikirler