Kóleńkeli eksport: Úkimet qabyldaǵan sharalar qanshalyqty tıimdi? - Erlan Jaýkın

8732
Adyrna.kz Telegram

Jyl boıy ishki naryqtaǵy janar-jaǵar maı baǵasyna qatysty kóptegen másele talqylandy. Baǵanyń ósýine baıyppen qaraıtyn tutynýshylar bar, biraq jaǵymsyz kózqarastaǵylary kóp. 

Kórshi naryqtarǵa kóleńkeli jolmen shyǵatyn otyn aǵynyn qalaı toqtatýǵa bolady? Dızel otynynan bastaıyq. Keıingi aılarda naryqtyń da, halyqtyń da bas aýyrýyna aınaldy bul. Oǵan tranzıttik júk tasymalynyń ósýi sebep boldy. Maýsym-qazan aılarynda ońtústikten soltústikke, soltústikten ońtústikke aǵylyp jatqan tranzıt kólikterdiń bagynda 200 myń tonnaǵa jýyq qazaqstandyq dızel ketti.

Ózbekstannan Reseıge taýarlardy tranzıt tasymaldaý baıaǵydan bar jáne bola beredi. Reseı - ózbek óndirýshileriniń negizgi saýda seriktesteriniń biri. Búginde Ózbekstannyń bólshek saýda naryǵyndaǵy dızel otynynyń quny 376 tg/lıtrdi quraıdy. Bizden qymbat. Iaǵnı olardyń júk tasymaldaýshylaryna jolaı bizden janarmaı toltyryp alý tıimdi bolady.

Reseı naryǵynda dızel baǵasy - 296 tg/lıtr. Olar da bizden joǵary baǵa qoıǵan. Ishki óndiris kólemine qaramastan, reseılikter Ózbekstannyń jemis-kókónis jáne basqa da ónimderin tutynady.

Bul jerde bir máshınege 100 lıtrden artyq janarmaı quımaı shekteýge bolady, biraq odan esh áser bolmaıdy. Óıtkeni jolaı ár JMQS-dan 100 lıtrden janarmaı quıyp alyp shyǵady.

Qandaı shara qabyldaý qajet?

Ishki qajettilikterdi hám tranzıt qajettilikterin de qamtamasyz etý úshin reseılik dızel otynyn tartýymyz qajet. Bul úshin qysqy kezeńde – Qazaqstan men Reseı naryqtarynda tutyný kóleminiń tómendeýi kezeńinde jáne menshikti dızelden qorlardy qalyptastyrý kezinde RF-dan dızel ákelýdi qamtamasyz etý boıynsha sharalar qabyldaý jetkilikti.

Reseılik dızeldi qalaı ákelýge bolady - bul baǵa máselesi. Iaǵnı, Qazaqstan men Reseıdegi dızel otynyna ártúrli salyqtyq júktemeni eskere otyryp, QR-daǵy dızeldiń bólshek saýda baǵasy Reseıge qaraǵanda tómen bolady... degenmen, bul bizdiń elimizdiń salyq quraýshylary birizdendirilgenge deıin.

Demek, dızelge halyqqa "qolaısyz", joǵary baǵa belgileý kerek. Óıtkeni qazirgi baǵa aıyrmashylyǵy – el ekonomıkasyna zııan keltiretin nonsens. Jaqyn arada dızel baǵasy 280 tg/lıtr dep belgilenedi degen boljam bar - bul qajetti shara.

Benzın 

Benzın jaǵdaıy birshama jaqsy. Ishki óndiris ishki suranysty da, Reseı, Qyrǵyzstanǵa ketetin kóleńkeli eksportty da qamtamasyz etedi. Jaqynda BAQ betinde Aqtóbe oblysy shekara mańyndaǵy JMQS-ta Reseı kóligi bagyn toltyrǵany týraly máselesin jarııalandy. Bir baǵan JMQS. Reseı-Qazaqstan shekarasy boıynda qanshama JMQS bar...

Taǵy bir fakt. Shekarashylar Jambyl oblysy Merki aýdanynda Qyrǵyzstanǵa janarmaı aǵyzyp jatqan jerasty qubyryn tapty. Pavlodar oblysynyń qarjy monıtorıngi agenttigi Reseıge temir jol ısternalarymen 480 tonna AI-92 benzınin ótkizgenin anyqtady. Bul anyqtalǵan faktiler ǵana. Bizdegi benzın óndirisi jetkilikti ekenin eskersek, osy aıtylǵan zańsyz "aǵyndar" aýqymy sonshalyqty tańqalarlyq emes - teńizdegi tamshydaı ǵana.

Neǵurlym qatań shekteý engizsek, benzındi áketý tásilderi de soǵurlym kúrdeli bolady. Al bizdegi baǵa kórshilerimizben teńespeıinshe, muny eshkim toqtata almaıdy. Bizde bir lıtr - 178 tg, Reseıde bir lıtr - 270 tg, Qyrǵyzstanda bir lıtr - 289 tg.  Janarmaıdyń kórshilerge ketip jatqany bizge qanshalyqty aýyrtpalyq salady?

Birinshiden, 2021 jyldyń basynan bastap benzın óndirýshiler Qazaqstannan otyn eksportyn júzege asyrmaıdy. Eksporttyq kedendik baj túsimderdi tolyq túspeıdi, jalpy salyq túsimderi tómendeıdi - óıtkeni ádemdik naryqqa shyqqandp bizdegi benzın baǵasy óz ishimizdegiden joǵary belgilenedi.

Ekinshiden, bizdiń kóleńkemen ketip jatqan benzınimiz kórshilerimizdiń ekonomıkasynyń oń teńgerimin qalyptastyrady. Bilseńiz, ishki otyn naryǵynda qolaıly baǵa deńgeıin saqtaý úshin bizdegi munaı salasy munaıdy 2 ese, al álemdik naryq baǵasynan 3 ese tómen baǵamen jetkizedi. Munaı óndirýdiń jyl saıynǵy ósip kele jatqan ózindik qunyn eskere otyryp, bul óndirý tehnologııalarynyń ımportyna da, teńge baǵamynyń tómendeýi jaǵdaıynda jabdyqtar ımportyna da baılanysty bolsa, onda el ishinde óńdeýge munaı jetkizý ony óndirýdiń ózindik quny deńgeıinde, tipti odan da tómen deńgeıde júzege asyrylady.

Sondyqtan bizdegi benzın baǵasy da, dızel otyny da kórshilerimizdiń baǵasymen teńestiriledi. Tek tepe-teńdikti tabý kerek.  Al Aı-92 benzıniniń baǵasyn 230 tg/lıtr deńgeıine deıin kóterse, kóleńkeli eksport azaımaq. Memleket janar-jaǵar maı naryǵyndaǵy salyq saıasatyn qaıta qaraıtyn kez kelgen joq pa?

Erlan JAÝKIN,

"Adyrna" ulttyq portaly

Pikirler