Qazirgi tańda áleýmettik jeliniń damýy kıberkeńistiktegi qylmystardyń kóbeıýine alyp kelýde. Halyq kóbine bilim salasy, medıına, áleýmettik salalar, bank júıesinde túrli qylmystyń qurbanyna aınalady – deıdi zańgerler. Bul týraly mamandar MEDIA CLUB QAZAQSTAN alańynda ótken kezdesýde baıandady.
Halyqaralyq zańger, M.S. Nárikbaev atyndaǵy KAZGIýÝ Ýnıversıtetiniń aǵa oqytýshysy Dana Muhamedjanovanyń aıtýynsha, elimizdiń zańnamasynda kıberbýllıng termıni qarastyrylmaǵan.
«Kıberbýllıng túsinigi Qazaqstan Respýblıkasynyń zańnamasynda qarastyrylmaǵan. Quqyqbuzýshylyq pen zalaldyń nuqsanyna baılanysty ákimshilik, azamattyq-quqyqtyq jáne qylmystyq jaýapkershilik kózdelgen. Jala jabý nemese adamnyń jeke basyna qol suǵý máseleleri, adamǵa aqparattyq júıeler arqyly zorlyq-zombylyq jasaý, qorlaý sııaqty túrli qylmystary úshin jaýapkershilik salaaralyq normatıvtik quqyqtyq aktilerde bekitilgen. Óz kezeginde tehnologııalyq kompanııalarǵa qoldanýshylaryn, ásirese balalar men jastar sııaqty áleýmettik jeliler tutynýshylaryn qorǵaý mindeti júktelegen. Halyqaralyq tájirıbege qaraıtyn bolsaq, keıbir memleketterde kıberqorlyqtyń qurbandary ınternettegi qaýipsizdigin arnaýly organdarǵa nemese áleýmettik jelilerdiń ákimdigine júginý arqyly saqtaıdy. Ol úshin ákimdik qorlaıtyn aqparat jiberýshi akkaýnt ıesin ýaqytsha nemese birjolata shekteıdi ne buǵattaıdy. Kóptegen memlekette kámeletke tolmaǵan balalardyń áleýmettik jelidegi qaýipsizdigin qamtamasyz etý maqsatynda biraz zańdar qabyldanǵan. Sonyń biri - 2000 jylǵy Children's Online Privacy Protection Act zańy. Atalǵan qujattyń aıasynda vırtýaldy álemde balalardy teris pikirden, zorlyqtan, álimjettikten qorǵaıtyn erejeler qarastyrylǵan. Ókinishke qaraı, Qazaqstanda ondaı bólek qujat joq», – deıdi halyqaralyq zańger.
Kez kelgen adam kıberbýllıng qurbanyna aınalýy ǵajap emes. Psıholog Serikgúl Salı ondaı jaǵdaıǵa tap bolǵan adam kıberbýllıngti qıyndyq retinde emes, rýhanı damýyna jasalǵan qadam retinde qabyldaýy kerektigin aıtty.
«Áleýmettik jelide kıberbýllıngke tap bolmaıtyn adam joq. Ómirde barlyǵyna unaý múmkin emes, vırtýaldy álemde de sizdi unatpaıtyndar tabylady. Ondaı jaǵdaıda adam óziniń jalǵyz emes ekenin esten shyǵarmaý qajet. Jaqyndarymen sóılesip, teris pikir jazýshylardy buǵattap, qajet bolsa, birneshe kún áleýmettik jelige kirýden bas tartý kerek. Jalpy, mundaı jaǵdaıdy bastan keshirgen adam synyp qalmaı, kerisinshe, rýhanı álemdi bekitýge arnalǵan saty dep qabyldaýy kerek. Kıberbýllıng balalar arasynda kóp kezdesedi. Bul jaǵdaıdan bala óz betimen shyǵa almaıdy, jaman men jaqsyny ajyratýdy bilmeıdi. Sondyqtan ata-anasy, muǵalimderi, mektep psıhology kómektesýi kerek. Oǵan úlkender aralaspaıynsha, býllıng toqtamaıdy», – deıdi psıholog maman.
Zańgerlerdiń aıtýynsha, kıberbýllıngke tap bolǵan adam, eń aldymen, akkaýntyn úshinshi tulǵa kire almaıtyndaı jabýy kerek. Sondaı-aq áleýmettik jeli ákimshiligine balaǵattaý jáne qorlaý maqsatynda jazylǵan pikirlerdiń skrınshottaryn jiberip, faktini rastaý kerek. Bul áreketter tıimsiz bolǵan jaǵdaıda, quqyq qorǵaý organdaryna nemese kompıýterlik ınıdentterge áreket etý qyzmetine kz-cert.kz ótinish jazý nemese «jedel jelige» 1400 habarlasý qajet.
MEDIA CLUB QAZAQSTAN
