Qazırgı taŋda äleumettık jelınıŋ damuy kiberkeŋıstıktegı qylmystardyŋ köbeiuıne alyp kelude. Halyq köbıne bılım salasy, medisina, äleumettık salalar, bank jüiesınde türlı qylmystyŋ qūrbanyna ainalady – deidı zaŋgerler. Būl turaly mamandar MEDIA CLUB QAZAQSTAN alaŋynda ötken kezdesude baiandady.
Halyqaralyq zaŋger, M.S. Närıkbaev atyndaǧy KAZGIýU Universitetınıŋ aǧa oqytuşysy Dana Mūhamedjanovanyŋ aituynşa, elımızdıŋ zaŋnamasynda kiberbulling terminı qarastyrylmaǧan.
«Kiberbulling tüsınıgı Qazaqstan Respublikasynyŋ zaŋnamasynda qarastyrylmaǧan. Qūqyqbūzuşylyq pen zalaldyŋ nūqsanyna bailanysty äkımşılık, azamattyq-qūqyqtyq jäne qylmystyq jauapkerşılık közdelgen. Jala jabu nemese adamnyŋ jeke basyna qol sūǧu mäselelerı, adamǧa aqparattyq jüieler arqyly zorlyq-zombylyq jasau, qorlau siiaqty türlı qylmystary üşın jauapkerşılık salaaralyq normativtık qūqyqtyq aktılerde bekıtılgen. Öz kezegınde tehnologiialyq kompaniialarǧa qoldanuşylaryn, äsırese balalar men jastar siiaqty äleumettık jelıler tūtynuşylaryn qorǧau mındetı jüktelegen. Halyqaralyq täjıribege qaraityn bolsaq, keibır memleketterde kiberqorlyqtyŋ qūrbandary internettegı qauıpsızdıgın arnauly organdarǧa nemese äleumettık jelılerdıŋ äkımdıgıne jügınu arqyly saqtaidy. Ol üşın äkımdık qorlaityn aqparat jıberuşı akkaunt iesın uaqytşa nemese bırjolata şekteidı ne būǧattaidy. Köptegen memlekette kämeletke tolmaǧan balalardyŋ äleumettık jelıdegı qauıpsızdıgın qamtamasyz etu maqsatynda bıraz zaŋdar qabyldanǧan. Sonyŋ bırı - 2000 jylǧy Children's Online Privacy Protection Act zaŋy. Atalǧan qūjattyŋ aiasynda virtualdy älemde balalardy terıs pıkırden, zorlyqtan, älımjettıkten qorǧaityn erejeler qarastyrylǧan. Ökınışke qarai, Qazaqstanda ondai bölek qūjat joq», – deidı halyqaralyq zaŋger.
Kez kelgen adam kiberbulling qūrbanyna ainaluy ǧajap emes. Psiholog Serıkgül Sali ondai jaǧdaiǧa tap bolǧan adam kiberbullingtı qiyndyq retınde emes, ruhani damuyna jasalǧan qadam retınde qabyldauy kerektıgın aitty.
«Äleumettık jelıde kiberbullingke tap bolmaityn adam joq. Ömırde barlyǧyna ūnau mümkın emes, virtualdy älemde de sızdı ūnatpaityndar tabylady. Ondai jaǧdaida adam özınıŋ jalǧyz emes ekenın esten şyǧarmau qajet. Jaqyndarymen söilesıp, terıs pıkır jazuşylardy būǧattap, qajet bolsa, bırneşe kün äleumettık jelıge kıruden bas tartu kerek. Jalpy, mūndai jaǧdaidy bastan keşırgen adam synyp qalmai, kerısınşe, ruhani älemdı bekıtuge arnalǧan saty dep qabyldauy kerek. Kiberbulling balalar arasynda köp kezdesedı. Būl jaǧdaidan bala öz betımen şyǧa almaidy, jaman men jaqsyny ajyratudy bılmeidı. Sondyqtan ata-anasy, mūǧalımderı, mektep psihology kömektesuı kerek. Oǧan ülkender aralaspaiynşa, bulling toqtamaidy», – deidı psiholog maman.
Zaŋgerlerdıŋ aituynşa, kiberbullingke tap bolǧan adam, eŋ aldymen, akkauntyn üşınşı tūlǧa kıre almaityndai jabuy kerek. Sondai-aq äleumettık jelı äkımşılıgıne balaǧattau jäne qorlau maqsatynda jazylǧan pıkırlerdıŋ skrinşottaryn jıberıp, faktını rastau kerek. Būl äreketter tiımsız bolǧan jaǧdaida, qūqyq qorǧau organdaryna nemese kompiuterlık insidentterge äreket etu qyzmetıne kz-cert.kz ötınış jazu nemese «jedel jelıge» 1400 habarlasu qajet.
MEDIA CLUB QAZAQSTAN
