Myna bir foto «Azat» qozǵalysynyń áýeli Aqtóbe qalalyq keıin oblystyq fılıalyn basqarǵan Serik Saparǵalıevtiń feısbýk paraqshasyna birneshe jyl buryn salynǵan eken. Kózge ottaı basylyp qoıǵan joq, 28 jyl burynǵy hıkaıanyń betin tyrnap ashqandaı...
Osydan 28 jyl buryn jaǵdaıy aýyrlaǵan "Azat" qozǵalysyn ydyraýdan aman saqtaý men jumysyn jandandyrý jolynda másele qoıyp, qozǵalystyń Aqtóbe fılıaly barlyq shyǵyndy óz moınyna alyp, belsendilerdiń bárin Aqtóbe qalasyna jınap, úsh kúndeı máslıhat, demalys sharalary men istelip jatqan jumystarmen tanystyrǵan edi.
«Azat» qozǵalysynyń jaǵdaıynyń kúrdelenýine eki basty faktordy ataǵan jón: 1. Eldiń basty saıası nıýsmeıkeri bolyp kelgen aıtýly qozǵalystan qutylyp, avtokratııalyq bılikti ańsaǵan toptardyń uıymdy ydyratýǵa degen barlyq qulshynysy men sharalary – qozǵalysty materıaldyq qoldaýdan qaqty, qalyptasa bastaǵan jas býrjýazııa «ultshyldarǵa» mensinbeı qarady - qoldamady; 2. Eldi qursaǵan ekonomıkalyq-áleýmettik jaǵdaıdyń ýshyǵa túsýi qozǵalys músheleriniń ǵana emes, saıası yqpalǵa degen halyqtyń qulyqsyzdyǵyn, saıası apatııasyn qalyptastyrdy.
Aqtóbe fılıaly ol kezde respýblıkalyq qozǵalystyń mańdaıaldy bólimshesi boldy: 1. "Aldaspan" birlestigi kezinde alǵan qoıǵan búkilalashtyq úsh korporaııany qurýǵa betalyp, "Bekarys" kompanııasyn dóńgeletip jatqan.
- Baspanasyzdarǵa úı salý men áleýmettik máseleni sheshý úlgisi retinde "OTAÝ" qurylys-áleýmettik keshenin quryp, qalanyń ońtústik-batysynan túgeldeı bir kóshege jer alyp úı sala bastaǵan edi.
- Óńirdegi qozǵalystyń birqatar lıderleri Estaı Jaılybaev, Qaıyrbek Toqtarovtar oblystyq jáne qalalyq deńgeıdegi atqarý bıligine qyzmetke alyndy; Aqtóbe qalasynyń máslıhatynyń úshten bir mandatyn «azattyqtar» ustady.
- "Azat" qozǵalysyn odan ári yqpaldy saıası uıymǵa aınaldyrýdyń naqty josparyn quryp, sony bekitýip iske asyrýǵa áleýeti daıyn bolatyn.
Sonymen 1993 jyly shildeniń basynda qozǵalystyń basshysy Sábetqazy Aqataı men Mıhaıl Esenalıev aǵalarymyzdan basqa baskerler/lıderler keldi. Kórip otyrǵandaı, Batyrhan Dárimbet, Hasen Qojahmet, Jasaral Qýanyshálın jáne barlyq oblys basshylary jınaldy.
Osy jıynnan keıin «Aqyltóbe» atalǵan Aqtóbe fılıaly Kún tártibine basty eki máseleniń birin qabyldaýdy usynyp ázirledi:1. Qozǵalys basshylyǵyn óńirlerge belgili bir merzimge aýystyrý arqyly Almatydaǵy basshylar arasyndaǵy (bıliktiń aralasymen ekeni aıqyn edi) kıkiljiń men ıt-yrqyljyńdy joıý maqsatymen qozǵalysty kúsheıtý, óńirlik basshylardyń deńgeıin arttyrý - mysaly, 6 aı boıy qozǵalysty Aqtóbe fılıaly basqarady, sosyn kezekti kelesi Qyzylorda alady... t.t. osylaı qozǵalys ydyraý men ishki daǵdarystan qutylady. Biraq bul sheshimdi qabyldaýǵa kelgende kóptegen qatysýshylar daıyn bolmady, ózderine jaýapkershilik alýdan júreksindi, lıderler bundaı taktıka men masshtabqa ázir emes edi.
2- sheshimniń jobasy: "Azat" qozǵalysyn solaıymen "Otan" atalatyn partııaǵa aınaldyrý bolatyn. Bul da qozǵalysty jańa saıası deńgeıge kóterip, elge ońdy yqpal etý jáne ulttyq múddeni qorǵaýdyń tóte joly bolatyn. Sol kezde qoǵamdyq-saıası jaǵdaı ýshyǵyp, avtokratııa men demokratııanyń taıtalasy aıqyn kórine bastaǵan-dy. Biraq konferenııa delegattary buǵan da daıyn bolmady. Qatysýshylardyń birtalaıy bılik pen satqyndyqtyń qurbany bolyp, sheshim qabyldaýǵa qaýqarsyz bolyp shyqty. Tipti kópshiligi budan jeke óńirlerdiń saıası separatızminen saqtanyp, aqyry qozǵalysty osy solaqaı uǵymnyń qurbany etip tyndy. Bul - ay da bolsa - shyndyq, Aqtóbede bolǵan AZAT quryltaıy tarıhı bolsa da - fakt!
Bul jıynnan keıin qozǵalys quryp bitken joq, biraq júıeli birtutas yqpaldy kúsh retinde álsireı berdi.Buǵan sol kezde avtokratııalyq rejım ornatýǵa múddeli bılik qýandy, uıymnyń barlyq bastamasyn ózine ıemdenip, qolda bar resýrstardy soǵan jumsap, ózin halyq aldynda legıtım- súıkimdi etýge jantalasa kiristi. Sonyń biri - N.Nazarbaevtyń bastamasymen 1999 jyly qurylǵan «Otan» partııasy edi. Bul kezde «Azat» qozǵalysy ár jerde álsiz toptarǵa túrindegi 400 myńdaı múshesi bolǵan telegeı teńizden kólshikter kúıine túsip, ydyraı bastady...
Bir fotonyń bir hıkaıasynyń bary osy ǵana. Qozǵalystyń jalpy ahýalyn qalpyna keltirýge kúsh-qaırat jetse, jalpy mozaıkalyq derek pen kózqaras-pikirdi jınastyratyn bolamyz.
Serik Erǵalı,
«Azat» qozǵalysynyń 1991-1993 jyldar arasyndaǵy Batys aımaq (6 oblysty qamtyǵan) boıynsha úılestirýshisi
