Ahmet Baıtursynuly atyndaǵy Til bilimi ınstıtýtynyń dırektory, fılologııa ǵylymdarynyń kandıdaty Anar Muratqyzy Fazyljan 4 tilde (qazaqsha, oryssha, aǵylshynsha jáne túrikshe) ótetin «Alataý stýdııasynda» halyqaralyq onlaın kezdesýiniń qonaǵy boldy (Taqyryby: Til jáne qoǵam).
Suhbattyń moderatory, «Alataý» dástúrli óner teatry Ádebıet bóliminiń basshysy, PhD doktory Qýanysh Jumabekuly Anar Fazyljanǵa tómendegideı suraqtar qoıdy:
1) Jaqynda «Bir jyl» dep atalatyn jazbańyz Feısbýk áleýmettik jelisinde jarııalandy.
1 jyl buryn Ahmet Baıtursynuly atyndaǵy Til bilimi ınstıtýtynyń dırektory retinde jumysqa kiriskenińizde, oǵan men de kýámin, Instıtýt baǵdarlamalyq-nysanaly qarjylandyrý boıynsha 3 jyldyq ǵylymı-zertteý jobasyn aıaqtaǵaly otyrdy.
Joba boıynsha latyn álipbıi negizindegi kommýnıkaııaǵa normatıvtik baza bolatyn (1. Latyn grafıkasy negizindegi jańa Qazaq tiliniń úlken orfoepııalyq sózdigi; 2. Toponımdik sózdik; 3. Qazaq tilindegi ózge tildi onomastıkalyq ataýlardyń anyqtamalyǵy; 4. Jańa ulttyq álipbıde kirme termınderdi translıteraııalaý jáne transkrıpııalaý qaǵıdalarynyń anyqtamalyǵy jáne t.b. turatyn) 19 túrli lıngvıstıkalyq ónimniń qoljazbasy ázirlenýi tıis edi.
Ujym bolyp jumyla atqarǵan jumystardyń nátıjesinde qazirgi ýaqytta bul ónimder jańa álipbıdiń bektiligenin kútip tur jáne qoljazbalary ázir.
Instıtýtta atqarylǵan, sondaı-aq aldaǵy ýaqytta qolǵa alynatyn jumystardy aıta kele, jazba sońynda:
«Eń basty jetistik – emle erejesi, anyqtaǵyshy, tujyrymdamasy sózdigimen, ıaǵnı ǵylymı bazasymen qosa jasalyp, ǵylymı negizdelgen jetildirilgen álipbı jobasy Úkimet janyndaǵy Ulttyq komıssııada maquldandy. Saıası sheshim deńgeıine jetkizildi», – dedińiz.
Qarap otyrsaq, tilimiz boıynsha taǵdyrsheshti saıası transformaııa kezeńinde Til bilimi ınstıtýtynyń basshysy bolyp otyrsyz.
Instıtýt basshysy retinde, ǵalym retinde sizdiń kózqarasyńyz mańyzdy.
Anar apaı,
elimizde qazaq álipbıiniń latyn grafıkasyna kóshýi boıynsha konsensýs qalyptasty deýge negiz bar.
Al sheshýshi kezeńdegi, ıaǵnı jańa álipbıdi qoldanana bastaǵandaǵy endigi serpilis qandaı deńgeıde bolady dep oılaısyz?
2) 1 jyl ishinde zamanaýı formattaǵy birneshe lıngvıstıkalyq alań iske qosylǵanyn atap aıtqan jón:
1) Ahmedı Ysqaqov, Erbol Janpeıisov, Qulmat Ómiralıev, Shora Sarybaev, Nyǵmet Saýranbaev, Ómirzaq Aıtbaev, Jamal Mankeeva sııaqty óz mektebin qalyptastyrǵan tiltanýshy ǵalymdarǵa arnalǵan dóńgelek ústelder ótkizildi.
2) Ahmet Baıtursynulynyń ǵylymı murasyn zertteýge, jańa tiltanymdyq izdenisterdi aprobaııalaýǵa arnalǵan «Ahmet oqýlary» alańy iske qosyldy.
3) Áleýmettik lıngvıstıkalyq zertteýlerge empırıkalyq baza jınaýǵa arnalǵan «Til jáne qoǵam» alańy qolǵa alynyp jatyr.
Osy alańdar Instıtýt ujymynyń birligi men qajyrly eńbekteriniń arqasynda jumys istep tur.
«Jaqsy sóz – jarym yrys, jaqsy nıet – bútin yrys» deıdi ǵoı. Elim degen kásipkerlerdiń qulaǵyna altyn syrǵa.
Atalǵan úsh baǵyttyń mańyzdylyǵyna jáne osylardy odan ári damytý úshin taǵy da ne isteýge bolady, solarǵa toqtala ketseńiz.
3) Ózińiz bilesiz, elimizde «Til týraly» zań bar. Sondaı-aq 2019 jylǵy 31 jeltoqsanda Úkimettiń qaýlysymen bekitilgen «Til saıasatyn iske asyrýdyń 2020 − 2025 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasy» qanat qaqty. Ataýlaryna qarasaq, ekeýinde de «Memlekettik til» dep naqty kórsetilmegen.
«Memlekettik til týraly» zań qabyldaý kerek ekeni aıtylyp keledi. Osy turǵyda pikirińizben bólisseńiz.
4) Akterdiń basty maqsaty – daýystyń durys áýezin qalyptastyrý, obrazdy til tehnıkasy arqyly somdaý, sondaı-aq saýatty sóıleý.
Akterlik sheberlik ilimine súıensek, sóz – akterdiń sahnada qoldanar eń basty qarýy.
Akter úshin sózderdi durys aıtý normasyn, tildegi sózderdiń jazylýy men aıtylýyndaǵy aıyrmashylyqtardy bilý asa mańyzdy.
Sahna tiline qatysty oıyńyzdy bildirseńiz.
5) Siz úshin ultshyl adam kim? Osymen qorytyndylasaq.
Tolyq suhbatty tómendegi siltemeden kóre alasyzdar!
