QR Parlamenti Májilisiniń depýtaty, «Aq jol» partııasy tóraǵasynyń orynbasary Qazybek Isa Premer-mınıstr Asqar Mamınge depýtattyq saýal joldap, memlekettik til mártebesin anyqtaýdy talap etti.
Qurmetti Asqar Uzaqbaıuly
Qazaqstan Prezıdenti bolyp saılanǵanda «Eń bastysy – Qazaq tili» dep málimdegen Qasym-Jomart Kemeluly Toqaev Qazaqstan Halqyna jasaǵan alǵashqy joldaýynda: «Qazaq tili – ultaralyq qatynas tiline aınalýy kerek» dep, atap kórsetkeni, elimizdiń úmitin oıatty. Al 2018 jyly Elbasy memlekettik tildiń qoldaný aıasyn keńeıtý maqsatynda: «Parlament pen Úkimettiń jumysy tek memlekettik tilde júrgizilýi tıis» dep, naqty tapsyrma berdi. Al jańa ǵana biz úkimet múshesi, Ulttyq ekonomıka mınıstri Áset Erǵalıevtiń depýtattar suraǵyna memlekettik tildi attap ótip, qaı tilde jaýap bergenine kýá boldyq…
2012 jyly «Aq jol» partııasy parlamenttik frakııasy qurylǵannan keıin, eń alǵashqy daıyndaǵany da dál osy «Memlekettik tildi qoldaný salasyn keńeıtý týraly» zań jobasy edi. Biraq, Úkimettiń vedomstvoaralyq komıssııasy bul zań jobasyn qoldamaı, ótkizbedi.
Al búginde Elbasy da, Memleket basshysy da tapsyrǵan memlekettik tildiń óz atyna saı bolý talabyn keıinge qaldyrýǵa bolmaıdy. Óıtkeni qazirgi kezde 1989 jylǵy qazaqtyń sany 39 % kezinde qabyldanǵan alǵashqy Tilder týraly zańnan beri demografııalyq ósimimiz eki esege ósti, qoǵam da memlekettik tildiń barlyq salada qoldanylýyn talap etýde, ýaqyty da keldi.
Barshańyzǵa belgili, búginde mektep qabyrǵasyndaǵy oqýshylardyń 80 paıyzdan astamy qazaq tilinde bilim alýda, ıaǵnı bizdiń bolashaǵymyz, 21 ǵasyrdaǵy ómirimiz de osy qazaq tilimen, Memlekettik tilmen tyǵyz baılanysty.
Memlekettik til týraly zań qabyldaý máselesin «Aq jol» partııasy QR Prezıdenti janyndaǵy Ulttyq Keńestiń 2019 jylǵy 6 qyrkúıekte ótken birinshi otyrysynda da kóterdi. 2020 jyly 28 jeltoqsanda Ulttyq Kenes múshelerimen kezdeskende QR Mádenıet jáne sport mınıstri Aqtoty Raıymqulova bul usynysymyzdyń óndiriske alynyp, búgingi zaman men qoǵam talabyna saı tolyqqandy Memlekettik til týraly zań jobasy tujyrymdamasyn jasalyp, 2020 jyly tamyz aıynda Úkimetke jiberilgenin málimdedi. Iaǵnı, ol zań tujyrymdamasy Úkimette jatyr qozǵaýsyz.
Qazir halqymyz 19 mıllıonǵa, onyń ishinde qazaq ulty 78%-ǵa jetip qaldy. Resmı málimetter boıynsha qazaq halqy men qazaqsha túsinetinderdi qosqanda. jalpy sany – 88,7 paıyz bolyp tur. Al sol halyqqa qyzmet kórsetetin mamandardyń memlekettik tildi bilmeýi turǵyndardyń sapaly qyzmet alý quqyǵyn aıaq asty etip otyr. Táýelsiz Qazaq Elin ańsap kelgen mıllıonnan astam qandastarymyz jáne aýyldyq mıllıondaǵan qarakózderimiz qansha jyldan beri japa shegýmen keledi. Halyqpen etene aralasyp jumys isteıtin memlekettik qyzmetkerlerdiń, ásirese joǵary shendilerdiń memlekettik tilge nemquraıly qaraýy halyq pen bılik arasyndaǵy alshaqtyqty kórsetýde. Mysaly, tek qazaqsha sóıleıtin qandastarymyz memlekettik organdar men qyzmet kórsetý mekemelerine barǵanda, memlekettik tilde qyzmet ala almaǵany baspasózde talaı jazyldy.
30 jyldan beri áli kúnge memlekettik qyzmetshiniń memlekettik tildi bilýi týraly talap joq. Memlekettik tildi bilý talaby qazir jańsaq aıtylyp júrgendeı, azamattyń jeke basyn tiline qaraı kemsitý emes, memlekettik qyzmetshilerge, bar bolǵany 100 myńǵa jýyq adamǵa qoıylatyn kásibı biliktilik talaby bolýy tıis. Syrtqy ister salasynyń mamandarynan shet tilin bilýdi qalaı talap etse, nemese kólik júrgizýshiden júrgizýshi kýáligin qalaı talap etse, sonymen birdeı mindet bul.
Qazir memlekettik tildi erkin meńgerý týraly talap tek Prezıdentke úmitkerlerge ǵana qoıylǵan. Sonda 14 mıllıondaı (78%) memleket negizin quraýshy qazaq ulty 100 myńdaı ǵana (0,5%) memlekettik qyzmetshiden (onyń 90% astamy qazaq ultynyń ókili!) qyzmetti ne aqparatty memlekettik tilde ala almaýy naǵyz paradoks! Sonda jarty paıyz memekettik qyzmetshiler 78 paıyz halyqqa zańsyz ústemdik jasap keledi.
Memlekettik tildiń mártebesin jeke dara anyqtaıtyn ýaqyt jetti! Sebebi, Tilder týraly alǵashqy zań qabyldaǵan 1989 jyly Qazaqstan Keńes Odaǵy quramynan áli shyqpaǵan kezi edi. Bul kezde qazaqtar elimizde eń kóp ult bolǵannyń ózinde 39 paıyz bolatyn. Sondyqtan ol kezde bul zańdylyq bolyp qabyldandy. Keıin de, 1997 jylǵy «QR Til týraly zańymyz» da osy eski súrleýmen, Keńes ımperııasy kezindegi talappen ketti..
Al qazir Táýelsizdigimizge 30 jyl tolyp otyrǵanda memlekettik til týraly óz statýsyn tolyqqandy atqara almaǵan zańymyz demografııalyq jáne demokratııalyq zańdylyqtarmen óz kúshin joıyp otyr…
Sýǵa túspeı júzýdi úırený qandaı múmkin bolmasa, memlekettik tildi mindettemeı, ony úırený de sondaı múmkin emes! Al eshbir zańda ne baǵdarlamalarda, memlekettik organdarda mindetti túrde memlekettik tildi bilý týraly norma (!) joq. Sondyqtan da, bıyl 5 qańtarda QR Prezıdenti Q.Toqaev «Táýelsizdik bárinen qymbat» atty maqalasynda: «Memlekettik tildi bilý – Qazaqstannyń árbir azamatynyń mindeti»- dep naqty atap kórsetip berdi.
Joǵaryda aıtylǵandardyń negizinde, memleket basshysy atap ótkendeı, qazaq tili shynaıy ultaralyq qatynas tiline aınalyp, eldiń ár azamaty bilýi mindetti memlekettik til bolýy úshin kelesi naqty sharalardy qabyldaýdy
USYNAMYZ:
1) Memlekettik qyzmetshilerdiń, quqyq qorǵaý organdary qyzmetkerleri men sottardyń jáne kópshilikke qyzmet etý mekemeleri qyzmetkerleriniń mindetti túrde memlekettik tildi bilýi týraly standart engizý;
2) Memlekettik qyzmetshilerdiń memlekettik tildi meńgerý deńgeıin anyqtaýdyń júıesi men tártibin belgileý, onyń qajetti mehanızmderin jasaý;
3) Zań aktileri men ózge de normatıvtik quqyqtyq aktilerdi, memlekettik organdardyń qujattary men hattaryn, aqparattary men esepterin, is qaǵazdaryn jáne t.b. resimdeýdiń negizgi nusqasy – tek memlekettik tilde júzege asýy tıis.
4) Kez kelgen tildin damýynyń kepildigi – onyń ekonomıkalyq jáne qarjylyq salada qajettiligi. Sol sebepten memlekettik tildi eń aldymen ekonomıkada da qoldanýdy kúsheıtýimiz qajet. Mysaly, Norvegııada «Munaı týraly» Zańnyń 6 jáne 37-baptarynda: «Munaıǵa qatysty qyzmette múmkindiginshe norveg tili basym bolýǵa tıis. Basqa tilder qajetti nemese aqylǵa qonymdy bolǵan jaǵdaıda ǵana paıdalanylýy múmkin»-dep jazylǵan.
Bizge de memlekettik tildiń qoldanýdy salasyn keńeıtý, sondaı-aq kadrlarda qazaqstandyq qamtýdy ulǵaıtý maqsatynda áleýetti ınvestorlarǵa, sheteldik kompanııalardy qosa alǵanda, ınvestıııalyq preferenııalardy bergende, jer qoınaýyn paıdalanýǵa quqyq alýǵa kelisim-sharttarda konstıtýııalyq normalarǵa sáıkes memlekettik tildi mindetti túrde paıdalaný talabyn belgileý kerek.
Qazbek Isa Facebook paraqshasynan
Qurmetpen, QR Parlamenti Májilisi depýtattary, «Aq jol» frakııasy músheleri:
Q. Isa
A. Perýashev
D. Espaeva
A. Abıldaev
E. Barlybaev
B. Dúısembınov
E. Erýbaev
A. Jumabaeva
A. Lınnık
E. Ómirǵalı
M. Ramanqulov
A. Sembınov
