Elimiz táýelsizdik aǵan soń, halyq pen aýmaqtardy tabıǵı jáne tehnogendik sıpattaǵy tótenshe jaǵdaılardan qorǵaý júıesin qaıta qurý qajettiligin talap etti. Al táýelsizdigimizge 30 jyl jýyqtaǵan ýaqyt ishinde elimizdiń tótenshe jaǵdaılardan qorǵaý júıesinde ne jasaldy, qandaı sharalar qolǵa alyndy, jalpy, táýelsizdik jyldarynda ne istelindi degen zańdy suraq týyndaýy múmkin. Osy oraıda elimizdiń tótenshe jaǵdaılardan qorǵaý júıesiniń qalyptasý joldaryna nazar aýdarǵan edik.
Jalpy, tótenshe jaǵdaıdyń aldyn alýdyń jáne olardy joıýdyń tıimdi júıesin jasaý isindegi alǵashqy qadam «Qazaq KSR Qaýipsizdik keńesin qurý týraly» Elbasy N.Nazarbaevtyń 1991 jylǵy 21 tamyzdaǵy Jarlyǵynan bastaý aldy. Soǵan sáıkes respýblıka halqy men aýmaǵyn apattardan jáne dúleı zilzalalardan qorǵaý ulttyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý faktorlarynyń biri bolyp tanyldy. Memlekettik basqarýdyń búkil júıesin qaıta qurý barysynda 1995 jylǵy 19 qazanda elimizdiń tabıǵı jáne tehnogendik sıpattaǵy tótenshe jaǵdaılar jáne Azamattyq qorǵanys salasyndaǵy ýákiletti ortalyq atqarýshy organ retinde – Qazaqstan Respýblıkasynyń Tótenshe jaǵdaılar jónindegi memlekettik komıteti (TJMK) quryldy. Sonan keıin TJMK Tótenshe jaǵdaılar komıteti, odan keıin Tótenshe jaǵdaılar agenttigi bolyp qaıta quryldy. Elbasynyń tapsyrmasy boıynsha 2008 jylǵy 22 qańtardaǵy Qaýipsizdik keńesi otyrysynda 2008-2009 jyldary TJM júıesinde ákimshilik reforma bolyp, ol ortalyq apparat jáne oblystardaǵy dara basshylyq rólin úılestirýdi barynsha kúsheıtip, jańa, fýnkıonaldy utymdy qurylym qurýǵa múmkindik berdi. Táýelsizdik jyldarynda birqatar iri jobalar oıdaǵydaı iske asyryldy. Olardyń arasynda Almatynyń taý bókterindegi Medeý shatqalyndaǵy sel bógeti, Ońtústik Qazaqstan oblysyndaǵy Syrdarııa ózeninde sý tasqynyna qarsy Kóksaraı sý rettegishi alǵashqy kesheniniń iske qosylýy, «Astana qalasyn Esil ózeniniń tasqyn sýy basýynan qorǵaý» kesheniniń jobalyq qýatqa shyǵýy, ýche-Býrabaı kýrortty aımaǵynda úsh zamanaýı órt sóndirý deposynyń jáne Astanada TJM sport kesheni qurylysynyń paıdalanýǵa berilýi erekshelene tústi. Tótenshe jaǵdaılarda shuǵyl medıınalyq den qoıý júıesine túbegeıli ózgeris engizildi. «Qazaqstan temir joly» UK AQ-pen birge «Densaýlyq» jáne «Járdem» emdik-dıagnostıkalyq poıyzdar jiberildi.
Búgingi kúni órt-qutqarý bólimshelerdiń tehnıkalyq qaıta qarýlanýy boıynsha belgili nátıjelerge qol jetkizildi. Sonymen qatar, TJM-nyń erekshe maqtanyshy – avıaııa. Dál osy bólimshe qıyn jerlerden azamattardy kóshirýde, qaıyrymdylyq kómek júgin jetkizýde halyqaralyq operaııalardy júrgizedi.
Elimizdiń iri qalalarynyń bıik ǵımarattaryndaǵy órt kezinde órtti sóndirý jáne azamattardy qutqarý máseleleri bizdiń elimizde de jaqyn jáne alys shetelderdegideı órt qaýipsizdigi máseleleri qurylysty jobalaý kezinde nazarǵa alynady, olar órtterdi ýaqytyly ańǵarý men sóndirýge, halyqty qaýipsiz kóshirýge baǵyttalǵan. Sonyń ishinde tútindemeıtin basqysh alańy, tútinge qarsy qorǵaý júıesi, kótergish sorǵymen ishtegi órtke qarsy sý qubyry, avtomatty órt dabyly jáne avtomatty órt sóndirý júıesi bar. Sonymen qatar bıik ǵımarattar órt bólimsheleri jáne órt sóndirý quraldaryn joǵarǵy qabattarǵa jetkizý úshin jedelsatymen jabdyqtalǵan.
2009 jyly Jenevada 187 eldiń qatysýymen ótken zilzalalar qaýpin tómendetý boıynsha jahandyq platformanyń 2-shi sessııasynda zilzalalar qaýpin tómendetý boıynsha qazaqstandyq platforma eń kóp fýnkıonaldy jáne tıimdilerdiń biri bolyp tanylǵany tótenshe jaǵdaılarǵa den qoıý salasyndaǵy Qazaqstan róliniń artyp kele jatqanyn aıǵaqtaıdy. Sóıtip, sońǵy jyldary respýblıkanyń órt-qutqarý bólimshelerin ınnovaııalyq-tehnıkalyq qaıta jaraqtandyrýdyń belgilengen nátıjelerine qol jetkizildi. Qazirgi zamanǵy talaptarǵa saı keletin órt sóndirýdiń jańa jáne tıimdi tehnologııalary engizildi. Órtke qarsy qyzmetti qaıta jaraqtandyrý is-sharalarynyń iske asyrylýy jedel qyzmetterdiń órtterge jáne basqa tótenshe jaǵdaılarǵa den qoıýynyń utqyrlyǵy men jedeldiginiń artýyna alyp keldi, ol óz kezeginde órtterdi oqshaýlaý men joıý ýaqytyn qysqartýǵa, olardyń saldarynan adam jáne materıaldyq shyǵyndardy tómendetýge múmkindik beredi.
Táýelsizdiktiń qysqa tarıhı merziminde Qazaqstannyń tótenshe qyzmeti de eleýli damýǵa qol jetkizdi. Osydan 29 jyl buryn Mınıstrler kabıneti janyndaǵy komıssııa túrindegi tótenshe vedomstvonyń sany 4 adamdy quraıtyn. Búginde TJM qurylymy óziniń tolyqtyrylýy boıynsha alǵanda keńestik kezeńnen keıingi keńistikte oǵan teńeser mundaı qurylym joq. Mınıstrlik quramyna tabıǵı jáne tehnogendik sıpattaǵy tótenshe jaǵdaılardyń aldyn alý jáne olardy joıý, ónerkásiptik jáne órt qaýipsizdigi, Azamattyq qorǵanys, memlekettik materıaldyq rezerv, apattar medıınasy qyzmeti, qutqarý avıaııasy salasyndaǵy mańyzdy memlekettik fýnkııalar biriktirilgen. Osy kóp fýnkıonaldy qurylym memlekettiń azamattary men ekonomıkalyq áleýetiniń qazirgi zamanǵy tabıǵı jáne tehnogendik qaýipterden qorǵalýyn qamtamasyz etedi.
Belgili bolǵandaı, elimizde tótenshe jaǵdaılardy aldyn alý jáne olardan qorǵaný sharalary laıyqty deńgeıde damý ústinde dep aıtýǵa bolady.
D. AMANJOLULY,
“Adyrna” ulttyq portaly
