Ekinshi prezıdenttiń ekinshi joldaýynyń saıası jaǵynan ne túıdik:
Birinshiden, Qasym-Jomart Toqaev saıası jylymyq ákeletin reformator bola almaıdy. Byltyr prezıdent saılaýynda zań burmalaý men narazylyq kóp bolǵanyna qaramastan, jurttyń kóbinde «jańa prezıdent Batystyń demokratııalyq qundylyqtaryn alyp keledi» degen úmit boldy. Toqaev eldegi narazylyqtyń ekpinin túsinip, saıası reforma júrgizý boıynsha úmit kúttirerlik jaqsy málimdemeler jasaǵan. Bir jylda sol úmittiń kóbi aqtalmady.
«Beıbit jıyndar týraly» jańa zań eskisiniń ar jaq-ber jaǵy bolyp shyqty, jańa partııalardyń tirkelýine erekshe jaǵdaı jasalmady, demonstraııalardy qýyp taratý, kóshedegi jurtty japatarmaǵaı qamaý qazirgi qoǵamdaǵy úırenshikti kóriniske aınaldy. Bir kezderi parlamenttiń ózin kóleńkede qaldyryp ketken Ulttyq senim keńesi degen konsýltatıvtik organnan da nátıje kóp bolmady. Onyń quramyna kirgen ótkir pikirli azamattardyń kóbi óz erkimen ne rotaııa arqyly keńesten shyǵyp qaldy. Keńeste ózekte máseleler kóp talqylandy da, biraq onyń qolynda eshqandaı quzyret joq bolǵandyqtan, bul halyqtyń kózin aldaý ǵana bolyp shyqty.
Ekinshiden, saıası ómirdi birtindep demokratııalandyrý degen ádemi eles bir orynda turyp qalǵan dońǵalaqtyń aınalýy bolyp shyqty. Ókinishke qaraı, ekinshi prezıdent bul proesti údetýdiń ornyna eski soqpaqqa qaıta túsip barady. Bir kezderi júıeli oppozıııanyń eń basty talaby bolǵan barlyq deńgeıdegi ákimderdi saılaý ıdeıasyn «satylap» júzege asyrýdy «bastaǵan» bılik eksperıment retinde aýyl ákimderin tikeleı saılaýdy uıymdastyrǵan. N.Nazarbaevtyń týǵan aýylyndaǵy ákim saılaýy quddy bir demokratııanyń trıýmf sııaqty dáriptelgen. Keıin aýyl ákimderin máslıhattar «saılaı» bastaǵan. Biraq Qazaqstandaǵy bılik mehanızmderin biletin kisi aýyl ákiminiń qolynda eshqandaı ákimshilik, qarjylyq quzyret joq ekenin biledi. Toqaev bıylǵy joldaýynda aýyl ákimderin saılaý máselesin qaıta kóterdi. Prezıdentti de, depýtattardy da saılaý, konstıtýııany da qabyldap júrgen halyq aýyl ákimin saılaýǵa áli de daıyn emes kórinedi.
Úshinshiden, Qazaqstannyń saıası bıligi olıgarhııalyq basqarý júıesine oıysyp ketý qaýpi bar. Munyń qıyn jeri – eldi tasadan basqarý tizgini bılik mańaıyndaǵy yqpaldy toptardyń qolyna kóship, resmı ınstıtýttardyń, sonyń ishinde prezıdenttiń pármeni azaıýy yqtımal. Prezıdenttiń byltyrdan beri bergen tapsyrmalary, olardyń oryndalýy máselelerinen osyndaı tendenııa baıqalady.
Qazaqstannyń saıası bılik júıesi jınalystarda mınıstrlerdi ornynan súmireıtip turǵyzyp, ústeldi qoıǵylap, qorqytatyn qatań dırektıvalyq tártipke negizdelgen. Toqaevtyń «osylaı istegen jón», «qarastyryp kórýdi tapsyramyn» degen sııaqty jumsaq «tapsyrmalarynyń» arasynda oryndalmaı qalyp jatqandary, sıyrquıymshaqtalyp ketkenderi bar. Qatań avtokratııalyq eldegi zańdar da, sheshim qabyldaý mehanızmderi de avtokrat basshyǵa beıimdelgen. Ol avtokrat bolmasa, sheshim qabyldaý tetigi tasada turǵandardyń qolyna kóshedi, ony qoǵam, parlament tarapynan baqylaý mehanızmi joq. Al bul mehanızmder demokratııalyq tártipke aýyspasa, munyń saldary bolýy múmkin.
Avtordyń Facebook paraqshasynan alyndy.
