(Auyl men qalaǧa süre jol salǧan boks janaşyry Erlık Jarbolovtyŋ ruhyna arnalady)
Er namysy el namysy demekşı. El namysyn şet jerde tabysty qorǧap jürgen erjürek sportşylarymyzdyŋ barşasy auyl topyraǧynan när alǧan ekenı däleldengen. Auylda tuyp ösıp, sportqa degen qabıletı bar talanttardyŋ köpşlıgı audandyq, oblystyq tıptı respublikalyq sport mektepterıne kelıp şeberlıgın şyŋdap jatady. Bügıngı äŋgıme etkelı otyrǧanymyz auylda tuyp ösıp, arman quyp Almatyǧa kelıp qazaq boksynyŋ damuyna ölşeusız üles qosqan ardaqty aqsaqal Qazaqstan Respublikasyna eŋbek sıŋırgen jattyqtyruşy, Qazaqstanda boksty damytuǧa eŋbek sıŋırgenı üşın degen altynmen aptalǧan memlekettık medaldıŋ iegerı, köptegen elge tanymal boksşylardy jattyqtyrǧan qūrmettı bapker Erlık Mäukeiūly Jarbolovtyŋ jarqyn beinesın eske ala otyryp, atamyzdyŋ ömır jolynan syr şertkelı otyrmyz.
Bır alladan habar kelse ölmeitın jan joq būl päniede. Däm-tūzymyz tusylǧan künı mägılık düniege kete baramyz. Juyrda ǧana aǧamyzdy eske alyp, bır maqala jazsam degen oimen habarlasyp qoiaiyn- dep, telefon şalǧan bolatynmyn. –Oi, ainalaiyn Aqynbysyŋ? Aman-esensıŋ be –dep qoŋyr dauysymen hal- jaiymdy sūraǧan edı. Mende köpten berı habarlasa almai ketkenıme keşırım sūrap, aǧamyzdyŋ qal-ahualyn sūrap, aşyq jarqyn söilesıp jatyrmyn. Sälden keiın, Men ol kısıden kezınde Almatyǧa alǧaş kelgende maǧan Qanyş Sätpaev köp-kömegın berdı dep bırde aitqanyn esıne salyp, ataqty janmen aradaǧy qandai tuystyǧy bar edı-dep sūradym. Ol kısı, bırde toqtap oilanyp baryp, telefonmen maǧan bar ömır jolyn qysqaşa aityp berdı. Sodan säl ünsızdıkten keiın, -Äi Aqyn, Men auruhanada jatyrmyn, säl syrqattanyp qalǧan edım. Men turaly maqala jazaiyn deseŋ alla razy bolsyn saǧan, al, suretter kerek bolsa saǧan balam Arhat habarlasady. Ekeuıŋ bailanysty bolarsyŋdar –dedı, auyr dem alyp. Arǧy jaqtan aǧamyzdyŋ säl qarlyqqan dauysynan auyrudyŋ qatty mazalap tūrǧanyn sezdım de, ary qarai aita berudıŋ eş qajetı joq ekenın sezıp jyly qoştasyp telefondy öşırıp qoia qoidym. Kelesı künı ol kısınıŋ özı habarlasyp, Arhat saǧan suretterdı jıberedı, balammen habarlasyp alarsyŋ men aitym qoidym dedı. Osylaişa, Erlık aǧamen soŋǧy ret söileskenım osy bolsa kerek. Sodan men maqalamdy jazyp bıtıp, Arhat jıbergen köne suretterdı salyp, FB jüiesıne jariia etıp jıbergen edım. Kelesı künı Arhatqa qaita habarlasyp, ol kısınıŋ juyq arada tüsken jeke suretterı bolsa jıberuın sūrap habarlasaqanymda,
-Äkem keşe tünde qaitys boldy-degen suyq habardy aitqanda, töbemnen jai tüsırgendei otyra kettım. Oi, jalǧan dünie-ai, beskündık berılgen ömır-ai, deseŋşı. Juyrda ǧan söilesken aiauly aǧamazben osylaişa qoştasyp qala beremın degen oi bolsaşy. Alla maǧan sezdırgendei ol kısını ızdettı, maqala jazdyrtty, ony aqpart közderıne jariia ete bastaǧan sätte süiıktı pendesın baqilyq düniege alyp kete bardy.
Erlık aǧany men köp jyldan berı tanuşy edım. Ol kısımen qanşama ret STV telarnasynda tılşı bolyp jürgenımde qanşama ret studiiaǧa qonaqqa şaqyryp, kelıstı sūhbat alǧan edım. Sporttyŋ sonyŋ ışınde bokstyŋ büge –şıgesın jaqsy bıletın köneköz aǧamyz äsıresı boks taqyrybyna kelgende sudaǧy balyqtai sezınıp sala beretın. Ömırden körgenı men tüigenı köp ardager aǧamyzdyŋ äŋgımesı jarasyn tauyp kete baratyn.Tyŋdai bergıŋ keledı tyŋdai bergıŋ.
Endı qazaq boksynyŋ ırgesın qaluǧa orasan ülesın qosqan marqūm Erlık Mäukeiūly Jarbolovtyŋ ömırtarihynan söz etsek.
Erlık atamyz qazaqtyŋ dombyra ūstap sūlu tabiǧatyn talai aqyn-jyrauǧa tūzdyq bolǧan, qasiettı qūtty meken Baianauyl ölkesınde tuyp ösken edı. Balalyq bal däurenın Erlık atamyz Pavlodar oblysy, Baianauyl audany, S.Toraiǧyrov auylynda ötkızedı. Attary alaş qana emes, älemge aian bolǧan köptegen bırtuar azamattardy düniege äkelgen qasiettı mekende Erlık atamyzdyŋ da dünie esıgın aşyp kıruı kezdeisoqtyq emes dep oilaimyz. Jer janaty Baianauyldyŋ topyraǧynan 20 dan asa akademik, ǧalym, general jazuşylar şyqqandyǧy elge belgılı. Solardyŋ ışınde Maşhür Jüsıp, Qanyş Sätbaev, Älkei Marǧūlan taǧysyn taǧy attary jer jarar tūlǧalar bar. Erlık ata balǧyn bala künınen ekı närsege qatty äues bolyp ösıptı. Bırınşı kögerşın ūstau bolsa ekınşısı sport.
Qasiettı jerdıŋ qūdıretı boiyna qonǧan Erlık Mäukeiūly öse kele äkesınıŋ jeteleuımen Almatyǧa oquǧa keledı. Ol da bır qyzyqqa toly oqiǧa eken. Auyldaǧy mekteptı jaqsy oqyp jürıp, sportqa erekşe köŋıl bölıp ainalysa jürgen qaisar bala jūdyryqtasa ketkende jeŋbei qoimaityn batyrlyǧy bırge şyǧa bastaidy. Mekteptı jaqsymen bıtırgen balasynyŋ bolaşaǧyn oilap alaŋdaǧan äkesı qalaida joǧary oqu ornyna aparyp tüsırudı maqsat etedı. Öitkenı, densaulyǧynyŋ kün sanap naşarlap bara jatqanyna alaŋdaǧan Jarbol qariia jalyn atyp tūrǧan jan balasyn qalaǧa oqytuǧa bel buyp, Almatyǧa ertıp alyp şyǧady. Sonymen, Jarbol qariia balasyn alyp kelıp 2 vokzaldan tüsedı. Qalany alǧaş körgen auyl balasyna ainala bärı taŋsyq bärı ǧajap bolyp körınedı. Zäulım salynǧan üilerdı körgende qyzyǧa qarap taŋǧalady. İia, auyldaǧy alasa salynǧan jer tamdar men salystyrǧanda qalanyŋ üilerı peiştıŋ saraiyndai biık, äsem. Erlık azdap orysşa bılgendıgınıŋ arqasynda tuǧan jienı, ataqty ǧalym Qanyş Sätpaevtyŋ Puşkin köşesınde ornalasqan jūmys ornyn köp qinalmai ızdep tauyp barady. Ǧalymdar üiıne jetken soŋ, esıkten kıreberıstegı küzetşı adamǧa män-jäidı tüsındırıp aitady. Küzetşı qariia kısı eken olardyŋ ızdep kelgen adamynyŋ jeke kabinetı ekınşı qabatta ornalasqandyǧyn aityp, äkelı bala ekeuın ekınşı qabatqa jol sılteidı. Sodan ekeuı tas tekpırşekter arqyly joǧary köterılıp baryp, Qanyş Sätpaevtyŋ kabinetıne kelıp kıredı. Ataqty ǧalym jūmysynda joq eken. Olardyŋ kütu kerektıgın oilap, jaǧalai tūrǧan bylǧarydan jasalǧan jaily oryndyqtarǧa kelıp jaiǧasady. Bıraz kütkennen keiın ataqty ǧalymnyŋ özı de kelıp esıkten kıredı. Qazaq KSRO Ǧylym akademiiasynyŋ ūiymdastyruşysy ärı onyŋ tūŋǧyş prezidentı Qanyş İmantaiūly Sätbaevty sol jyldary Qazaqstan ǧana emes, alys jaqyn elderde bılmeitın adam kemde- kem bolatyn. Qanyş İmantaiūly Keŋes Odaǧynyŋ jäne Qazaqstannyŋ metallogeniia mektebınıŋ negızın qalauşy, qazaqtan şyqqan tūŋǧyş akademik. Osyndai ataqty janǧa Erlık Möŋkeiūlynyŋ tuystyǧy bolaşaǧyna zor septıgın tigızedı. Olardyŋ tustyǧyna qaiyryly ketsek. Qanyş 2 jasqa kelgende anasy Älima 33 jasynda qaitys bolady. Sol kezde Erlıktıŋ äkesı Mäukeidıŋ tuǧan qaryndasy Nūrym apai bala Qanyşty qoinyna basyp, tumasa da tuǧandai bolyp, analyq meiırımmen baǧyp qaǧyp ösırgen eken. İmantaidan Bökeş jäne Qanyş degen ekı ūl dünige kelgen. Jüirık bolar tūlpardy qūlyn kezınen tanuǧa bolady-demekşı, ataqty ǧalym bal kezınen –aq, Baianauyl öŋırın aralap asyl tastardy jinap oǧan qatty qyzyǧuşylyq bıldırgenen Erlık äkesınen talai ret estısı kerek.
Hoş, sonymen köpten berı körıspegen tuystar qūşaqtasyp, qauyşyp esık aldynda bıraz tūryp qalady. Sosyn, Qanyş İmantaiūly äkelı balaly ekeuın ışke kırıŋder dep işarat bıldıredı. Kabinettıŋ ışınde ūzynnan ūzaq sozylyp jatqan stoldyŋ üstınde türlı-tüstı tastar qoiylǧan eken. El-jaidy sūrasyp bolǧannan keiın, Erlıktıŋ äkesı balasyn tanystyra otyryp, ony osynda oquǧa alyp kelgenın, özınıŋ osy balaǧa bır kömek qolyn tartuyn aityp baryp toqtaidy. Män-jaidy tüsıngennen keiın, Qanyş İmantaiūly özınıŋ kömekşısı Tasbolat degen jıgıttı şaqyryp alyp, qonaqtardy üiıne aparyp onalastyruyn aitady. Ǧalymnyŋ üiıne kelgennen keiın, jol jürıp şarşaǧan olar, bıraz serıgıp alady. Älgı Tasbolat osy arada dükenderdı arlap qonaqtarǧa taza kiımder satyp alyp kelıp qoiǧan eken. Elden kelgen qonaqtarǧa su jaŋa kiıs kiımderın alyp kelgen eken. Äke men bala eskı kiımderın tastap, tuysy Qanyş İmantaiūlynyŋ satyp äpergen su jaŋa kiımderın üsterıne kiıp alyp qalalyq bolyp şyǧa keledı. Köp ūzamai belgılı ǧalymnyŋ özı üige tüskı asqa keledı. Barlyǧy tamaqtanyp alǧannan keiın, qonaq bölmesıne kırıp, bala Erlıktıŋ bolaşaǧy turaly äŋgıme örbıtedı. Endı osy tūsta Erlık aǧamyzdyŋ auzynan estıgen äŋgımege qūlaq türsek.
Aldymen Qanyş İmantaiūly Erlıktıŋ orta mekteptı bıtırgenı turaly qūjattaryn qarap şyǧyp,
- Äi, myna bala jaqsy oqypty ǧoi. Qandai inistituta oquǧa nietıŋ bar,-dedı maǧan būrylyp qarap. Sonda men ;
- Fizkulturnyidy oquǧa keldım dep jauap berdım. Osy kezde äkem sözge aralasyp, būl töbeleske jaqyn, odan da paidaly Qanyş aǧaŋ siiaqty injener, geolog bolatyn oqudy aitpaisyŋba-dep, maǧan alara qarady.
- Äi, aqsaqal, qazır bızde myqty sportşylar jetıspeidı. Qatardaǧy jaman injener bolǧanşa, daryndy sportşy bolyp aty şyǧyp jatsa, odan artyq ne bar dep Qanyş İmantaiūly öz oiyn bıldırdı. Sosyn maǧan qarap:
-Al jaraidy bala, onda erteŋ sen 28 Panfilovşalar saiabaǧynyŋ būryşynda ornalaqan sol instiutqa bar. Menı Qanyş Sätbaev jıberdı de.
Sonymen kelesı künı men Sovetskii 22 degen üidı tauyp baryp, Denşynyqtyru inistitutynyŋ rektory Hamza Mūhamedjanovtyŋ qabyldauynda bolyp, bar jaǧdaidy aittym. Ol kısı Maqsūt Omarovty şaqyryp alyp, menı bylaişa aitqandy tabystap tūryp:
-Bızde auyldan kelgen balalar joqtyŋ qasy edı, sonşama şalǧai jerden osy oquǧa kelıp otyrǧan būl baladan jaqsy maman şyǧatyn şyǧar, jolyŋ bolsyn dep menıŋ qolymdy alǧany esımde qalypty. Al, Maqsūt aǧany sonda bırınşı köıruım edı. Maqsūt Omarov qazaq boksynyŋ negızın qalaǧan Şoqyr Böltekūlynyŋ töl şäkırtı, 1959 jyly ötken KSRO halyqtarynyŋ ekınşı spartakiadasynda kümıs jüldenı jeŋıp alǧan talantty bylǧary qolǧap şeberı. Sol jyldary bokstan G.Rojkov, E.Hasanov, M.Hairudtinov, A.Kadetov, V.Karimov, Ä.Nūrmaqanov, S.Äbdınälievterdıŋ esımderı elge jaqsy tanyla bastaǧan kez.Sondyqtanda Maqsūt aǧadai aty belgılı boks şeberın közımmen körıp, qolyn ūstaǧanyma qatty quanǧan edım. Armanym oryndalar sätter jaqyndaǧan siiaqty dep ışımnen täube etıp qoiǧanym esımde.
Sonymen emtihandy jaqsy tapsyryp, oquǧa tüstım de kettım. Alǧaşqy studenttık auyl-şaruşalyq jūmysyn Maqtaaralda ötkızıp qaittyq. Sodan küzde oqu jyly da bastalyp, armandaǧan Denşynyqtyru inistituynyŋ studentı bolyp şyǧa keldım. Köp ūzamai jatahana aldym. Bırde, student dostarymnan Äbdısalan Nūrmaqanov bokstan top jinap jatqanyn estıp, baryp jazyldym. Osylai ataqty boksşynyŋ üiırmesıne tüsıp, naǧyz boksşy qalai bolu kerektıgınnıŋ älıppesın üirenıp, tärtıpke köp män beretın ardager sportşynyŋ ülken mektebınen öttım dese bolady. Bokspen ainalasy jürıp qazaqstan bırınşılıkterınde de baǧymdy synap, jüldeger de atandym. Al, 1965 jyly otbasyn qūrdym. Negızı men auyldan kelgen soŋ auyl jaqqa büiregım būryp tūratyn ädettı alla taǧala maǧan telıp berse kerek. Almatydan men 1966j Pavoldarǧa bokstan oblystyŋ aǧa jattyqtyruşysy bolyp qyzmet babymen ketıp qaldym. Osy öŋırge kelıp jūmys ıstegen 3 jyldyŋ ışınde respublikamen qatar, Keŋester Odaǧynyŋ kölemındegı jarystarda topjarǧan talantty bırneşe bylǧary qolǧap şeberlerın daiyndap şyǧarǧanym ötırık emes. Mysaly, Baqytjan Qanapiianov, Bolat Äbdırahmanov jäne Ǧadılbek Sadyrbaev, Bauyrjan men Talǧat Berdıbekovter sekıldı talanttardy ülken boks arenasyna alyp şyqtym. Jalpy, men ülken sportta jürgen uaqytymda bokstan 5 bırdei sport zalyn aşqan ekenmın. Onyŋ ekeuın Pavlodarda bolsa, üşeuın Almatyda aşyp qanşama jas talantttardy tärbilep qanatyn qataittym. Menıŋ janymda jürgen ınılerım, aitalyq, Tūrsyn Edılovtıŋ şäkırtterınıŋ bırı Baqyt Särsekbaev olimpiada oiyndarynda chempion atandy. Sol sekıldı men basşylyq etken sport mektebınıŋ tülegı Elonara Äbutälıpova älem chempiony bolyp, Qazaqstannyŋ atyn älemge tanytty.
İia, bapkerlık oŋai mamandyq emes. Talǧat Berdıbekov pen Däuletbek Ǧazizov sekıldı şäkırtterımnıŋ de balalary bırtalai biık belesterdı baǧyndyrdy. Top balanyŋ arasynan naǧyz has şeberdı daiyndap bölıp alyp şyǧu üşın, qanşama küş jūmsalyp, jüikeŋ jūqaratynyn mälım. Bıraq eşqaşan igılıktı ıs üşın tökken ter, qylǧan eŋbegıŋ eş ketpeidı men soǧan senemın.Sol jyldary menıŋ öŋır sportyndaǧy örelı jūmysym sport ministrlıgınıŋ nazaryna ılıkse kerek. Bır joly el sportynyŋ tızgıgnın ūstaǧan Karken Ahmetov menı Almatyǧa auysyp keluımde sūrady. Osylaişa, Alataudyŋ bauyryndaǧy qaitalanbas qyzyqty student şaǧymdy ötkızgen süiıktı qalam Almatyǧa qaita oralyp keldım. Sodan berı köp jyldai olimpiadalyq sport mektepterınde direktor bolyp köptegen daraboz sportşylardyŋ halyqaralyq, älem, europa, olimpiada jarystarynyŋ biıgıne köterıluıne barynşa küş-jıgerımdı salyp keldım-dep, Erlık aqsaqal sözın aiaqtady.
İia, qazaq sportynyŋ atan jılıgı, ardaqtysy, qazaq boksynyŋ maitalmany, qozǧauşysy, köneköz qariiasy, Qazaqstanǧa eŋbegı sıŋgen jattyqtyruşy Erlık Möŋkeiūly Jarbolovyŋ qazaq boksyndaǧa eŋbegı, qazaq sportynyŋ tarihynda altyn ärıppen jazylyp qalatynyny sözsız. Sondai-aq, ardaqty ardager qala men auyl sportynyŋ arasyndaǧy bailanysty jaŋǧyrtyp türe jol salǧan jannyŋ bırı. Auyl sportyn köterude de ardager aǧa qomaqty qadamdar jasap, ol ısterı öz nätijesın bergen. Mysaly, köptegen ırı turnirler qala nemese oblys ortalyqtarynda ötetıne belgılı. Osyndai zaŋdylyqqa özgerıstı alǧaş äkelgenderdıŋ bırı Erlık Jarbolov ekenın bıreu bılse bıreu bılmes. Sol kezderı köptegen jandar syn aitqan eken. Bıraq bır aitqanynan qaitpaityn qaisar jan, auyl –aimaqtarda ırı jarystardy ötkızuın toqtatpaǧan. Qaita kerısınşe, tıptı şalǧaida jatqan auyl, audandarǧa at basyn jiı būryp otyrǧan. Sondaǧy bar maqsaty auyl balalary da dübırlı boks jarystaryn körıp talaby oianar degen ümıt bolsa kerek.
Ol ısınıŋ jemısın ardager sportşy aldaǧy jyldardan köredı. Sonymen qatar, Erlık aǧa sonau 1982 jyly tūǧyş ret bokstan Almatydaǧy ortalyq sirkte keŋes odaǧynyŋ ekı dürkın batyry T. Begeldinov atyndaǧy halyqaralyq jarysty ūiymdastyruǧa mūryndyq bola bılgen. Talai-talai talanttardy elge tanytqan sol bır bairaqty syndy boks ardagerı 8 jyldai üzbei ötkızıp dästürlık jarystyŋ bırıne ainaldyrǧan adam. Balalar men jasöspırımderdı olimpadalyq daiarlau ortalyǧyǧnyŋ direktory bolyp jürgen jyldary 16 halyqaralyq därejedegı sport şeberı, 67sport şeberı, 199 sport şeberlıgıne ümıtkerlerdı daiyndap şyǧarǧan eken. Mıne, aita berseŋ eŋbegı bır tüiege jük artqandai ardaqty jan artyna ölmestei,öşpestei mūra qaldyryp kettı. Qazaq elıne daryndy mamandardy oqytyp şyǧaryp otyrǧan altyn qoldy ūstahana ıspettes qazaqtyŋ Ūlttyq Sport jäne Turizm akademisynyŋ qūrmettı professory, QR eŋbegı sıŋgen jattyqtyruşy, Ūlttyq därejedegı töreşı, Erlık Möŋkeiūly köpjyldyq täjırbiesınbolaşaq qazaqtyŋ jastaryna soŋǧy demı tausylǧanşa berıp öttı. Qūrmettı sport ardagerınıŋ jasūrpaqqa bererı älı jeter edı sūm ajal ortamyzdan alyp ketpegende. Ömırlık jary Sara apaimyzdan tuǧan üş baladan 8 nemere, 8 şöbere süiıp baqytty qariia osylaişa mäŋgılık ömırge kete bardy. Qazaq boksy auyr qazany basynan keşırıp otyr. Qazaq boksynyŋ damuyna sübelı üles qosqan, aituly tūlǧa, marqūm Erlık Jarbolovtyŋ ömırjolynan äŋgıme tüiının azda bolsa tarqatqandai boldym.
Erlık atamyzdyŋ armany da bar edı. Ol, Oŋtüstık astanamyzda köptegen boks keşenderın salu bolatyn. Qazaqstan bokstan älemdegı köşbasşy memeleketterdıŋ bırı ekenı anyq. Sondyqtanda boks sarailarynyŋ qatary köbeise talantarymyzdyŋ sany da arta tüser edı- degendı jiı aituşy edı asyl atamyz.
Söz soŋynda orys halqynyŋ ūly aqyny S.A.Eseninnıŋ; «Ömırın arpalysqa baǧyştaǧan,Ūly mūrat qorǧaudan qalyspaǧan. Aialy ardagerge bas iemın »-degen qanatty öleŋ şumaqtarymen aiaqtasam deimın. Būl öleŋ sözderı qazaq boksynyŋ damuyna orasyn ülesın qosqan, ardager sportşy Erlık Jarbolovtyŋ ruhyna arnalǧandai.
Qasiettı jerdıŋ qūdıretı boiyna qonǧan Erlık Mäukeiūly öse kele äkesınıŋ jeteleuımen Almatyǧa oquǧa keledı. Ol da bır qyzyqqa toly oqiǧa eken. Auyldaǧy mekteptı jaqsy oqyp jürıp, sportqa erekşe köŋıl bölıp ainalysa jürgen qaisar bala jūdyryqtasa ketkende jeŋbei qoimaityn batyrlyǧy bırge şyǧa bastaidy. Mekteptı jaqsymen bıtırgen balasynyŋ bolaşaǧyn oilap alaŋdaǧan äkesı qalaida joǧary oqu ornyna aparyp tüsırudı maqsat etedı. Öitkenı, densaulyǧynyŋ kün sanap naşarlap bara jatqanyna alaŋdaǧan Jarbol qariia jalyn atyp tūrǧan jan balasyn qalaǧa oqytuǧa bel buyp, Almatyǧa ertıp alyp şyǧady. Sonymen, Jarbol qariia balasyn alyp kelıp 2 vokzaldan tüsedı. Qalany alǧaş körgen auyl balasyna ainala bärı taŋsyq bärı ǧajap bolyp körınedı. Zäulım salynǧan üilerdı körgende qyzyǧa qarap taŋǧalady. İia, auyldaǧy alasa salynǧan jer tamdar men salystyrǧanda qalanyŋ üilerı peiştıŋ saraiyndai biık, äsem. Erlık azdap orysşa bılgendıgınıŋ arqasynda tuǧan jienı, ataqty ǧalym Qanyş Sätpaevtyŋ Puşkin köşesınde ornalasqan jūmys ornyn köp qinalmai ızdep tauyp barady. Ǧalymdar üiıne jetken soŋ, esıkten kıreberıstegı küzetşı adamǧa män-jäidı tüsındırıp aitady. Küzetşı qariia kısı eken olardyŋ ızdep kelgen adamynyŋ jeke kabinetı ekınşı qabatta ornalasqandyǧyn aityp, äkelı bala ekeuın ekınşı qabatqa jol sılteidı. Sodan ekeuı tas tekpırşekter arqyly joǧary köterılıp baryp, Qanyş Sätpaevtyŋ kabinetıne kelıp kıredı. Ataqty ǧalym jūmysynda joq eken. Olardyŋ kütu kerektıgın oilap, jaǧalai tūrǧan bylǧarydan jasalǧan jaily oryndyqtarǧa kelıp jaiǧasady. Bıraz kütkennen keiın ataqty ǧalymnyŋ özı de kelıp esıkten kıredı. Qazaq KSRO Ǧylym akademiiasynyŋ ūiymdastyruşysy ärı onyŋ tūŋǧyş prezidentı Qanyş İmantaiūly Sätbaevty sol jyldary Qazaqstan ǧana emes, alys jaqyn elderde bılmeitın adam kemde- kem bolatyn. Qanyş İmantaiūly Keŋes Odaǧynyŋ jäne Qazaqstannyŋ metallogeniia mektebınıŋ negızın qalauşy, qazaqtan şyqqan tūŋǧyş akademik. Osyndai ataqty janǧa Erlık Möŋkeiūlynyŋ tuystyǧy bolaşaǧyna zor septıgın tigızedı. Olardyŋ tustyǧyna qaiyryly ketsek. Qanyş 2 jasqa kelgende anasy Älima 33 jasynda qaitys bolady. Sol kezde Erlıktıŋ äkesı Mäukeidıŋ tuǧan qaryndasy Nūrym apai bala Qanyşty qoinyna basyp, tumasa da tuǧandai bolyp, analyq meiırımmen baǧyp qaǧyp ösırgen eken. İmantaidan Bökeş jäne Qanyş degen ekı ūl dünige kelgen. Jüirık bolar tūlpardy qūlyn kezınen tanuǧa bolady-demekşı, ataqty ǧalym bal kezınen –aq, Baianauyl öŋırın aralap asyl tastardy jinap oǧan qatty qyzyǧuşylyq bıldırgenen Erlık äkesınen talai ret estısı kerek.
Hoş, sonymen köpten berı körıspegen tuystar qūşaqtasyp, qauyşyp esık aldynda bıraz tūryp qalady. Sosyn, Qanyş İmantaiūly äkelı balaly ekeuın ışke kırıŋder dep işarat bıldıredı. Kabinettıŋ ışınde ūzynnan ūzaq sozylyp jatqan stoldyŋ üstınde türlı-tüstı tastar qoiylǧan eken. El-jaidy sūrasyp bolǧannan keiın, Erlıktıŋ äkesı balasyn tanystyra otyryp, ony osynda oquǧa alyp kelgenın, özınıŋ osy balaǧa bır kömek qolyn tartuyn aityp baryp toqtaidy. Män-jaidy tüsıngennen keiın, Qanyş İmantaiūly özınıŋ kömekşısı Tasbolat degen jıgıttı şaqyryp alyp, qonaqtardy üiıne aparyp onalastyruyn aitady. Ǧalymnyŋ üiıne kelgennen keiın, jol jürıp şarşaǧan olar, bıraz serıgıp alady. Älgı Tasbolat osy arada dükenderdı arlap qonaqtarǧa taza kiımder satyp alyp kelıp qoiǧan eken. Elden kelgen qonaqtarǧa su jaŋa kiıs kiımderın alyp kelgen eken. Äke men bala eskı kiımderın tastap, tuysy Qanyş İmantaiūlynyŋ satyp äpergen su jaŋa kiımderın üsterıne kiıp alyp qalalyq bolyp şyǧa keledı. Köp ūzamai belgılı ǧalymnyŋ özı üige tüskı asqa keledı. Barlyǧy tamaqtanyp alǧannan keiın, qonaq bölmesıne kırıp, bala Erlıktıŋ bolaşaǧy turaly äŋgıme örbıtedı. Endı osy tūsta Erlık aǧamyzdyŋ auzynan estıgen äŋgımege qūlaq türsek.
Aldymen Qanyş İmantaiūly Erlıktıŋ orta mekteptı bıtırgenı turaly qūjattaryn qarap şyǧyp,
- Äi, myna bala jaqsy oqypty ǧoi. Qandai inistituta oquǧa nietıŋ bar,-dedı maǧan būrylyp qarap. Sonda men ;
- Fizkulturnyidy oquǧa keldım dep jauap berdım. Osy kezde äkem sözge aralasyp, būl töbeleske jaqyn, odan da paidaly Qanyş aǧaŋ siiaqty injener, geolog bolatyn oqudy aitpaisyŋba-dep, maǧan alara qarady.
- Äi, aqsaqal, qazır bızde myqty sportşylar jetıspeidı. Qatardaǧy jaman injener bolǧanşa, daryndy sportşy bolyp aty şyǧyp jatsa, odan artyq ne bar dep Qanyş İmantaiūly öz oiyn bıldırdı. Sosyn maǧan qarap:
-Al jaraidy bala, onda erteŋ sen 28 Panfilovşalar saiabaǧynyŋ būryşynda ornalaqan sol instiutqa bar. Menı Qanyş Sätbaev jıberdı de.
Sonymen kelesı künı men Sovetskii 22 degen üidı tauyp baryp, Denşynyqtyru inistitutynyŋ rektory Hamza Mūhamedjanovtyŋ qabyldauynda bolyp, bar jaǧdaidy aittym. Ol kısı Maqsūt Omarovty şaqyryp alyp, menı bylaişa aitqandy tabystap tūryp:
-Bızde auyldan kelgen balalar joqtyŋ qasy edı, sonşama şalǧai jerden osy oquǧa kelıp otyrǧan būl baladan jaqsy maman şyǧatyn şyǧar, jolyŋ bolsyn dep menıŋ qolymdy alǧany esımde qalypty. Al, Maqsūt aǧany sonda bırınşı köıruım edı. Maqsūt Omarov qazaq boksynyŋ negızın qalaǧan Şoqyr Böltekūlynyŋ töl şäkırtı, 1959 jyly ötken KSRO halyqtarynyŋ ekınşı spartakiadasynda kümıs jüldenı jeŋıp alǧan talantty bylǧary qolǧap şeberı. Sol jyldary bokstan G.Rojkov, E.Hasanov, M.Hairudtinov, A.Kadetov, V.Karimov, Ä.Nūrmaqanov, S.Äbdınälievterdıŋ esımderı elge jaqsy tanyla bastaǧan kez.Sondyqtanda Maqsūt aǧadai aty belgılı boks şeberın közımmen körıp, qolyn ūstaǧanyma qatty quanǧan edım. Armanym oryndalar sätter jaqyndaǧan siiaqty dep ışımnen täube etıp qoiǧanym esımde.
Sonymen emtihandy jaqsy tapsyryp, oquǧa tüstım de kettım. Alǧaşqy studenttık auyl-şaruşalyq jūmysyn Maqtaaralda ötkızıp qaittyq. Sodan küzde oqu jyly da bastalyp, armandaǧan Denşynyqtyru inistituynyŋ studentı bolyp şyǧa keldım. Köp ūzamai jatahana aldym. Bırde, student dostarymnan Äbdısalan Nūrmaqanov bokstan top jinap jatqanyn estıp, baryp jazyldym. Osylai ataqty boksşynyŋ üiırmesıne tüsıp, naǧyz boksşy qalai bolu kerektıgınnıŋ älıppesın üirenıp, tärtıpke köp män beretın ardager sportşynyŋ ülken mektebınen öttım dese bolady. Bokspen ainalasy jürıp qazaqstan bırınşılıkterınde de baǧymdy synap, jüldeger de atandym. Al, 1965 jyly otbasyn qūrdym. Negızı men auyldan kelgen soŋ auyl jaqqa büiregım būryp tūratyn ädettı alla taǧala maǧan telıp berse kerek. Almatydan men 1966j Pavoldarǧa bokstan oblystyŋ aǧa jattyqtyruşysy bolyp qyzmet babymen ketıp qaldym. Osy öŋırge kelıp jūmys ıstegen 3 jyldyŋ ışınde respublikamen qatar, Keŋester Odaǧynyŋ kölemındegı jarystarda topjarǧan talantty bırneşe bylǧary qolǧap şeberlerın daiyndap şyǧarǧanym ötırık emes. Mysaly, Baqytjan Qanapiianov, Bolat Äbdırahmanov jäne Ǧadılbek Sadyrbaev, Bauyrjan men Talǧat Berdıbekovter sekıldı talanttardy ülken boks arenasyna alyp şyqtym. Jalpy, men ülken sportta jürgen uaqytymda bokstan 5 bırdei sport zalyn aşqan ekenmın. Onyŋ ekeuın Pavlodarda bolsa, üşeuın Almatyda aşyp qanşama jas talantttardy tärbilep qanatyn qataittym. Menıŋ janymda jürgen ınılerım, aitalyq, Tūrsyn Edılovtıŋ şäkırtterınıŋ bırı Baqyt Särsekbaev olimpiada oiyndarynda chempion atandy. Sol sekıldı men basşylyq etken sport mektebınıŋ tülegı Elonara Äbutälıpova älem chempiony bolyp, Qazaqstannyŋ atyn älemge tanytty.
İia, bapkerlık oŋai mamandyq emes. Talǧat Berdıbekov pen Däuletbek Ǧazizov sekıldı şäkırtterımnıŋ de balalary bırtalai biık belesterdı baǧyndyrdy. Top balanyŋ arasynan naǧyz has şeberdı daiyndap bölıp alyp şyǧu üşın, qanşama küş jūmsalyp, jüikeŋ jūqaratynyn mälım. Bıraq eşqaşan igılıktı ıs üşın tökken ter, qylǧan eŋbegıŋ eş ketpeidı men soǧan senemın.Sol jyldary menıŋ öŋır sportyndaǧy örelı jūmysym sport ministrlıgınıŋ nazaryna ılıkse kerek. Bır joly el sportynyŋ tızgıgnın ūstaǧan Karken Ahmetov menı Almatyǧa auysyp keluımde sūrady. Osylaişa, Alataudyŋ bauyryndaǧy qaitalanbas qyzyqty student şaǧymdy ötkızgen süiıktı qalam Almatyǧa qaita oralyp keldım. Sodan berı köp jyldai olimpiadalyq sport mektepterınde direktor bolyp köptegen daraboz sportşylardyŋ halyqaralyq, älem, europa, olimpiada jarystarynyŋ biıgıne köterıluıne barynşa küş-jıgerımdı salyp keldım-dep, Erlık aqsaqal sözın aiaqtady.
İia, qazaq sportynyŋ atan jılıgı, ardaqtysy, qazaq boksynyŋ maitalmany, qozǧauşysy, köneköz qariiasy, Qazaqstanǧa eŋbegı sıŋgen jattyqtyruşy Erlık Möŋkeiūly Jarbolovyŋ qazaq boksyndaǧa eŋbegı, qazaq sportynyŋ tarihynda altyn ärıppen jazylyp qalatynyny sözsız. Sondai-aq, ardaqty ardager qala men auyl sportynyŋ arasyndaǧy bailanysty jaŋǧyrtyp türe jol salǧan jannyŋ bırı. Auyl sportyn köterude de ardager aǧa qomaqty qadamdar jasap, ol ısterı öz nätijesın bergen. Mysaly, köptegen ırı turnirler qala nemese oblys ortalyqtarynda ötetıne belgılı. Osyndai zaŋdylyqqa özgerıstı alǧaş äkelgenderdıŋ bırı Erlık Jarbolov ekenın bıreu bılse bıreu bılmes. Sol kezderı köptegen jandar syn aitqan eken. Bıraq bır aitqanynan qaitpaityn qaisar jan, auyl –aimaqtarda ırı jarystardy ötkızuın toqtatpaǧan. Qaita kerısınşe, tıptı şalǧaida jatqan auyl, audandarǧa at basyn jiı būryp otyrǧan. Sondaǧy bar maqsaty auyl balalary da dübırlı boks jarystaryn körıp talaby oianar degen ümıt bolsa kerek.
Ol ısınıŋ jemısın ardager sportşy aldaǧy jyldardan köredı. Sonymen qatar, Erlık aǧa sonau 1982 jyly tūǧyş ret bokstan Almatydaǧy ortalyq sirkte keŋes odaǧynyŋ ekı dürkın batyry T. Begeldinov atyndaǧy halyqaralyq jarysty ūiymdastyruǧa mūryndyq bola bılgen. Talai-talai talanttardy elge tanytqan sol bır bairaqty syndy boks ardagerı 8 jyldai üzbei ötkızıp dästürlık jarystyŋ bırıne ainaldyrǧan adam. Balalar men jasöspırımderdı olimpadalyq daiarlau ortalyǧyǧnyŋ direktory bolyp jürgen jyldary 16 halyqaralyq därejedegı sport şeberı, 67sport şeberı, 199 sport şeberlıgıne ümıtkerlerdı daiyndap şyǧarǧan eken. Mıne, aita berseŋ eŋbegı bır tüiege jük artqandai ardaqty jan artyna ölmestei,öşpestei mūra qaldyryp kettı. Qazaq elıne daryndy mamandardy oqytyp şyǧaryp otyrǧan altyn qoldy ūstahana ıspettes qazaqtyŋ Ūlttyq Sport jäne Turizm akademisynyŋ qūrmettı professory, QR eŋbegı sıŋgen jattyqtyruşy, Ūlttyq därejedegı töreşı, Erlık Möŋkeiūly köpjyldyq täjırbiesınbolaşaq qazaqtyŋ jastaryna soŋǧy demı tausylǧanşa berıp öttı. Qūrmettı sport ardagerınıŋ jasūrpaqqa bererı älı jeter edı sūm ajal ortamyzdan alyp ketpegende. Ömırlık jary Sara apaimyzdan tuǧan üş baladan 8 nemere, 8 şöbere süiıp baqytty qariia osylaişa mäŋgılık ömırge kete bardy. Qazaq boksy auyr qazany basynan keşırıp otyr. Qazaq boksynyŋ damuyna sübelı üles qosqan, aituly tūlǧa, marqūm Erlık Jarbolovtyŋ ömırjolynan äŋgıme tüiının azda bolsa tarqatqandai boldym.
Erlık atamyzdyŋ armany da bar edı. Ol, Oŋtüstık astanamyzda köptegen boks keşenderın salu bolatyn. Qazaqstan bokstan älemdegı köşbasşy memeleketterdıŋ bırı ekenı anyq. Sondyqtanda boks sarailarynyŋ qatary köbeise talantarymyzdyŋ sany da arta tüser edı- degendı jiı aituşy edı asyl atamyz.
Söz soŋynda orys halqynyŋ ūly aqyny S.A.Eseninnıŋ; «Ömırın arpalysqa baǧyştaǧan,Ūly mūrat qorǧaudan qalyspaǧan. Aialy ardagerge bas iemın »-degen qanatty öleŋ şumaqtarymen aiaqtasam deimın. Būl öleŋ sözderı qazaq boksynyŋ damuyna orasyn ülesın qosqan, ardager sportşy Erlık Jarbolovtyŋ ruhyna arnalǧandai.
Aqyn Ordabaiūly,
"Adyrna" ūlttyq portaly
