Quranıtter aǵymy óz negizin (661-750) omeıalyqtardyń halıfalyq tusynda paıda bolǵan mýtazılıtterden bastaý alady.
Al 20-ǵasyrda mýtazılızm aǵymyn 1935 jyly Mysyrda týylǵan Rashad Halıfa jandandyrǵan.
Rashad Halıfa Aın-Shams ýnıversıtetinde bilim alǵan. 1959 jyly AQSh-qa kóship, Arızona shtatynyń ýnıversıtetinde bıohımııa páni boıynsha magıstratýrany bitirgen, Kalıfornııa ýnıversıtetinde PhD doktorlyǵyn qorǵaǵan.
Rashad Halıfa 1974 jyly Qurandaǵy 19 sanymen baılanysty matematıkalyq kodty taýyp, ózin Qudaıdyń paıǵambary dep jarııalady. Muny ol Qurannyń 36-súresiniń 3-aıaty Jebreıil perishteniń jetkizýimen ózine arnalǵandyǵyn aıtyp, dáıekteýge tyrysty. Onyń artynan ergender Rashadty Jaratýshynyń elshisi dep moıyndaıdy.
Rashad Halıfa
Rashadtyń ustanymdaryn qazirgi tańda taratýshylardyń yqpaldylarynyń biri – onyń Túrkııadaǵy izbasary Edıp Iýksel. Atalmysh tulǵa Qazaqstandaǵy quranıtterdiń ustazy retinde tanylyp, olardyń arasynda úlken bedelge ıe bolyp otyr.
Edıp Iýksel 1957 jyly arab otbasynda dúnıege kelgen. Ol óziniń ıslamdaǵy paıǵambar ınstıtýtyn joqqa shyǵarý sekildi reformatorlyq kózqarastary men ıdeıalary arqyly AQSh pen Eýropa elderinde tanymal tulǵaǵa aınaldy. Edıp quranıtter aǵymynyń negizin qalaýshy Rashad Halıfanyń eńbekterin oqyp, onyń kózqarastaryn qabyldady. 1986 jyly ol Rashad ashqan «United Submitters International» uıymynyń músheligine kirdi. Al 1989 jyly Halıfanyń qoldaýymen AQSh-qa kóship, 1993 jyly AQSh azamattyǵyn aldy.
Edıp Iýksel
Quranıtter aǵymynyń músheleri sharıǵat negizi tek Quran ǵana dep sanap, hadıs, tápsir, qııas, sahabalardyń ómirbaıany men ǵalymdardyń pátýalary men sharıǵatty joqqa shyǵarady. Quranıtter Qurandaǵy kóptegen aıattardyń Muhammed paıǵambardyń zamanyna saı aıtylǵan,jańa zaman men aqylǵa qaıshy aıattar bar bolsa onda ol mindetti túrde allegorııa túrinde tápsirlený kerek dep esepteıdi. Jalpy alǵanda quranıtter aǵymy ıslamnyń dástúrli súnnıt-shıǵa baǵyty men erejelerine qaıshy kózqarastardy ustanýymen erekshelenedi.
Keıbir zertteýshilerdiń pikirinshe quranıtter aǵymy AQSh-tyń ártúrli qarjylyq uıymdary tarapynan qarjylanǵandyqtan belgili ıdeologııalyq maqsattarǵa jetý úshin qurylǵan orıentalıstik saıası tehnologııalyq joba bolyp tabylady. Óıtkeni Quranǵa kúmán týdyryp, ıslam sharıǵatynyń qaınar kózi retinde tanylǵan hadısterdi moıyndamaý, olardy joqqa shyǵarý – din dogmasy men rıtýaldaryna qarsy shabýyl dep túsiný kerek.
Quranıtter ustanymy AQSh, Eýropa, TMD, sonyń ishinde Qazaqstan aýmaǵyna tarap úlgerdi. Qazaqstandaǵy quranıtterdiń basym kópshiligi qarapaıym halyqpen emes, tulǵalyq turǵyda qalyptasqan, joǵary bilimi bar elıtalyq toppen jumys júrgizedi.
AQSh-ta bilim alǵan Qazaqstan azamaty marqum Asylbek Mýsın elimizde birqatar tulǵalardyń qoldaýyna ıe bolyp, quranıtter ıdeologııasyn jaqtaýshy «Izgi amal» dinı-mádenı uıymyn qurdy. Sol kezdegi prezıdent ákimshiliginiń basshysy ákesi Aslan Mýsınniń qoldaýymen UQK-niń ortalyq apparat ofıerlerine arnaıy lekııa oqydy.
Asylbek Mýsın
«Quranıtter» aǵymy búginde el aýmaǵynda naqty áreket etpegenimen, olardyń kózqarastary men ustanymdary ǵalamtor jelisi arqyly belsendi nasıhattalýda.
Quranıtter aǵymynyń músheleri sharıǵat negizi tek aqyl men Quran ǵana dep sanap, ıslamnyń basqa qaınar kózderin joqqa shyǵaratyny belgili jáne Qurandy paıǵambardyń hadıs-súnnetimen emes raıonaldy aqyl arqyly túsindiredi.
Namaz, oraza, zeket, qajylyq t.b rıtýal boıynsha túsinikteri men senim máseleleri álemdegi qalyptasqan dástúrli Islam dinine dıametraldy baǵytta qarama-qarsy bolyp tabylady. Mysaly qajylyq Saýdııadaǵy Mekkede emes, Izraıldegi Ierýsalımde bolý kerek nemese ramazan aıy statıkalyq, ıaǵnı 10 kúnge jyljymaý kerek degen taǵy da basqa ustanymdary .
Qorytyndylap aıtsaq quranıtter jańadan paıda bolǵan aǵym emes, olardyń prototıpi Islam tarıhynda, Ýmaııa dáýirinde paıda bolǵan mýtazılıttik aǵymnan bastaý alady.
Turarbek Qusaıynov
"Demos" QB tóraǵasy
