Beıbit Bákiruly Atamqulovtyń nazaryna!
Eki-úsh kúnnen beri Jańaózen jurty óz ókimetine, óz bıligine, óz prezıdentine dat aıtyp, dabyl qaǵyp, Qytaıdyń 55 zaýytynyń Qazaqstanda salynýyna qarsylyq bildirip jatyr. Zaýyttardyń salynbaıtynyna basqa-basqa emes, Prezıdenttiń ózi kepildik berýi kerek degen talap qoıdy. Batystaǵy Jańaózen bastap bergen qarsylyq akııasyn Shymkent, Aqtóbe men Astana qoldap, búgin Almaty men Semeı jalǵady.
Al Qytaıdyń Qazaqstandaǵy ókiletti Elshisi Shyjan Sıaý deıtin adam eldiń ishki sharýasyna bet-albaty aralasqandaı bolyp, Jańaózendegi mıtıng týraly «Baq.kz» portalyna pikir aıtypty. «Óz bıligińniń kásibıligi men quzyrettiligine senimsizdik bildirip otyrǵan senderdiń, esteriń durys pa?» depti. Aıtpaqshy, biz materıaldy jazyp jatqanda, «Baq.kz» Elshiniń ersili-qarsyly sóılegen suhbatyn saıttan alyp tastapty.
Alaıda, Elshi Shyjannyń shamyrqana sóılegeni «kaz.caravan.kz» saıtynda tur eken. Sondyqtan siltemeni sol jaqqa berdik.
Sózin burmalap, synyqtan syltaý izdedi demeńizder, mine álgi Elshiniń óz sózi:
«Men mundaı oqıǵamen tanyspyn. Biraq bul oqıǵaǵa qatysty pikir bildirmeımin. Sebebi mıtıngten keıin brıfıng ótti jáne onda meniń áriptesterim pikir bildirdi, tolyq túsinikteme berdi. Olar 55 jobanyń qaıdan shyqqanyn, qandaı jobalar ekenin jáne olardyń memlekettik saraptamadan qalaı ótip jatqanyn, úkimetaralyq ortaq komıssııa árbir jobany qalaı irikteıtini týraly aıtyp berdi. Oǵan qosarym joq. Bul - bir jaǵynan. Ekinshi jaǵynan, osy mıtıngte aıtylyp jatqan oılar - óte kúlkili. Sebebi olar Qazaqstannyń úkimet organdarynyń quzyreti men kásibıligine senimsizdik týǵyzyp otyr. Tek suraq qoıǵym keledi: Esińiz durys pa?
Osy múmkindikti paıdalanyp, 55 jobanyń birin mysalǵa aıtyp ketkim keledi. Ol - Shymkent munaı óńdeý zaýyty. Oǵan men byltyr bardym. Zaýyt óte eski boldy. 1985 jyly Sovet kezinde salynǵan. Modernızaııalaýǵa deıin ol zamanaýı tehnologııalyq normalarǵa sáıkes kelmedi. Shyǵaratyn ónimniń sapasy jaǵynan, ekologııaǵa tıgizetin áseriniń zııany jaǵynan da óte nashar boldy. Osy aımaqtaǵy aýany lastaıtyn eń basty nysan edi. Bizdiń jumyldyrylǵan ortaq kúshimizdiń arqasynda zaýyt jańadan iske bastap, tolyq rejımde jumys isteı bastady. Onyń arqasynda Qazaqstan ózin tek sapaly benzınmen qamtamasyz etip qoımaı, jaqyn kórshi elderge eskporttaı bastady. Resmı aqparatqa súıensek, Qazaqstan - TMD elderiniń ishinde benzın eń arzan memleket. Mıtıngke shyǵýshy oratorlar, buǵan ne aıtar edińiz?».
Elshiniń sózin estidik. Endi sóılem-sóılemi, jol-jolymen jazyp, saraptaıyq...
Kimniń sózine senemiz?
Birinshiden, «Olar 55 jobanyń qaıdan shyqqanyn, qandaı jobalar ekenin jáne olardyń memlekettik saraptamadan qalaı ótip jatqanyn, úkimetaralyq ortaq komıssııa árbir jobany qalaı irikteıtini týraly aıtyp berdi», depti.
Elshiniń sózine sensek, 55 joba degen bar. Ol jobalardy elaralyq ortaq komıssııa irikteıdi. Tipti, ol jobalar memlekettik saraptamadan da ótip jatyr-mys.
Al 2 qyrkúıekte QR Syrtqy ister vıe-mıntıstri Ermek Kósherbaev ınvestıııa tartý týraly brıfıng ótkizgen. Sol jıynda jańaǵy Kósherbaev deıtin kishi mınıstr Qytaıdyń Qazaqstanǵa 55 zaýyt salatyny týraly áńgimeniń múlde bolmaǵanyn aıtqan. «Aikyn.kz» jazǵan.
«Mundaı habardy blogerler whatsapp arqyly taratyp júr, alaıda mundaı baǵdarlama atymen joq. Eski zaýyttardy eshkim kóshirip alyp kelmeıdi. Arnaıy birlesken komıssııa bar, munda bar jobalar irikteý men saraptamadan ótedi. Ári kóbine mundaı jobalardy jeke kásipkerler júzege asyrady. Sondyqtan eshkim munda eski zaýyttardy kóshirip alyp kelmeıdi. Tipti olar qalaǵan kúnniń ózinde bizdiń komıssııa oǵan múmkindik bermeıdi», - degen edi Kósherbaev.
2019 jyl. 29 sáýir. Qazaqstannyń burynǵy prezıdenti Nursultan Nazarbaev Qytaıǵa bardy. Álgi QHR tóraǵasy Shy Jıń Pıń «Dostyq» ordenimen marapattaıtyn kez ǵoı. Nursultan Nazarbaev «Bil beldeý, bir jol» forýmyna qatysqan. Keıin qytaı basylymyna suhbat bergen. Sol suhbatynda Qytaıdyń Qazaqstandaǵy 55 iri jobasynyń 15-i óz jumysyn bastaǵanyn, 11 nysan bıyl paıdalanýǵa beriletinin aıtqan. «Azattyq» jazdy.
Al keshe Mańǵystaý oblysy ákimi Serikbaı Turymov «Zaýyt salýǵa ruqsat berilgen joq» dep sóıledi. «Jas Alash» gázeti jazdy.
«55 qytaı zaýyty kiretin bizde memlekettik baǵdarlama joq. Zaýyt salýǵa ruqsat berilgen joq. Bizge ónim óńdeý kerek. Biraq Qytaı emes. Reseı, AQSh, Iran basqa da eldermen qarym-qatynasymyz bar. Qazaqstan ózimen-ózi damı almaıdy. Basqa eldermen jan-jaqty qarym-qatysta damıdy. 55 zaýyt bul jerge salynbaıdy», - degen edi Turymov.
Sonymen kim ótirikshi? Elshi me, el basqarýshylar ma? Elbasynyń sózine sensek, zaýyttar bar, tipti keıbiri jumys jasap jatyr, áne. Elshi men kishi mınıstr Kósherbaevtyń sózine sensek, jobalar bar, biraq olardy memlekettik komıssııa elekten ótkizip jatyr. Demek, áli qoldanysqa berilmegen. Ákimniń sózine sensek, ondaı zaýyt atymen joq.
Sonymen, naqtysy ne? Kesheli-bergi dabyldatyp júrgen jurtqa dál jaýapty kim beredi? Kishi mınıstr Kósherbaev óz sózinde «Mundaı habardy blogerler whatsapp arqyly taratyp júr», dep qaldy ǵoı. Iá, áleýmettik jelide ártúrli áńgime aıtylyp júr. Halyq olardyń qaısysyna senýi kerek? Jurttyń mıtıngke shyǵyp, mazalanýynyń da sebebi – osy naqty jaýaptyń joqtyǵynan emes pe? Bizshe bolsa, solaı...
Elshi: Esińiz durys pa?
Ekinshiden, ári qaraı: «Ekinshi jaǵynan, osy mıtıngte aıtylyp jatqan oılar - óte kúlkili. Sebebi olar Qazaqstannyń úkimet organdarynyń quzyreti men kásibıligine senimsizdik týǵyzyp otyr. Tek suraq qoıǵym keledi: Esińiz durys pa?», depti anaý kúlegesh Elshi Shyjan Sıaý.
Bul Shyjan Sıaý deıtin shetel azamaty. Sáıkesinshe, sheteldik dep esepteledi. Qytaıdyń Qazaqstandaǵy ókiletti elshisi. Iaǵnı, laýazymdy mıssııadaǵy adam. Al kez kelgen sheteldik (meıli ol qandaı mansaptaǵy adam bolsa da) áýeli QR Konstıtýııasyn, onan soń onyń adamdary men adamdarynyń ar-ujdanyn kemsitýge jol bermeýi kerek.
Al bóten eldiń bildeı Elshisi deıtin laýazymdaǵy adamnyń «Olardyń mıtıngte aıtyp jatqan oılary - kúlkili» dep sóıleýi – QR azamattarynyń ustanym-pikirin kemsitý emeı nemene?! Ol az deseńiz, Ata Zań bar. Konstıtýııa. Sol Konstıtýııanyń 32 babynda «Qazaqstan Respýblıkasynyń azamattary beıbit ári qarýsyz jınalýǵa, jınalystar, mıtıngiler men demonstraııalar, sherýler ótkizýge jáne tosqaýyldarǵa turýǵa haqyly» dep taıǵa tańba basqandaı jazylǵan. Tipti bolmasa, «QR-da beıbit jınalystar, mıtıngiler, sherýler, pıketter jáne demonstraııalar uıymdastyrý men ótkizý tártibi týraly» 1995 jylǵy 17 naýryzdaǵy №2126 Zańy bar. Osy Zańda mıtıngter ótkizýdiń tártibi men erejeleri egjeı-tegjeıli jazylǵan.
Ata Zańnyń 24 babynda, 3 tarmaǵynda: «Ereýil jasaý quqyǵyn qosa alǵanda, zańmen belgilengen tásilderdi qoldana otyryp, jeke jáne ujymdyq eńbek daýlaryn sheshý quqyǵy moıyndalady» dep jazylǵan.
Nemese 33 bap bar. Onda: «Qazaqstan Respýblıkasy azamattarynyń tikeleı jáne óz ókilderi arqyly memleket isin basqarýǵa qatysýǵa, memlekettik organdar men jergilikti ózin-ózi basqarý organdaryna tikeleı ózi júginýge, sondaı-aq jeke jáne ujymdyq ótinishter joldaýǵa quqyǵy bar» dep jazylǵan.
2019 jyl. 17 maýsym. Qazaqstan prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev «Euronews» arnasyna suhbat berip, «mıtıng ótkizýge ruqsat beretin zań qabyldaıtynyn» aıtty.
2019 jyl. 2 qyrkúıek. Prezıdent Toqaev Qazaqstan halqyna Joldaý joldady. Onda «Beıbit sherýler ótkizýge ruqsat beriletinin» aıtty.
Al jurt kesheden beri ne úshin mıtıngke shyqty? Qazaqstannyń árbir azamaty Konstıtýııaǵa saı, óz talap-tilekterin beıbit sherý, mıtıng, pıket t.b. arqyly bildirýge quqyly. Prezıdent Konstıtýııanyń kepili (garanty). Sondyqtan, jurt Prezıdenttiń kelýin, zaýyttardyń salynbaıtynyna kepildik berýi talap etti. Ol árbir azamattyń zańdy quqyǵy. Al Qazaqstan azamattarynyń Konstıtýııalyq quqyǵyn moıyndamaý, kemsitý, odan qalsa balaǵattaý – Qazaqstan Konstıtýııasyn moıyndamaýmen para-par!
55 jobanyń bireýi - Shymkenttegi zaýyt eken
Úshinshiden, Shyjan Sıaý bylaı deıdi: «55 jobanyń birin mysalǵa aıtyp ketkim keledi. Ol - Shymkent munaı óńdeý zaýyty. Oǵan men byltyr bardym. Zaýyt óte eski boldy. 1985 jyly Sovet kezinde salynǵan. Modernızaııalaýǵa deıin ol zamanaýı tehnologııalyq normalarǵa sáıkes kelmedi. Shyǵaratyn ónimniń sapasy jaǵynan, ekologııaǵa tıgizetin áseriniń zııany jaǵynan da óte nashar boldy. Osy aımaqtaǵy aýany lastaıtyn eń basty nysan edi. Bizdiń jumyldyrylǵan ortaq kúshimizdiń arqasynda zaýyt jańadan is bastap, tolyq rejımde jumys isteı bastady».
2018 jyl. «Abai.kz» aqparattyq portalynda «Qazaq munaıyna qazaqtan basqanyń bári bastyq» atty maqala jarııalandy. Onda dál osy Shyjan Sıaý aýzynyń sýy quryp aıtyp otyrǵan Shymkent munaı óńdeý zaýyty týraly da aıtylǵan...
Shymkent MÓZ – baqylaýshy akıoneri «PetroKazahstan»
«PetroQazaqstan Ink.» – bul akıonerleri bolyp «CNPC E&D» (67%) jáne «QazMunaıGaz» BÓ (33%) tabylatyn, munaı jáne gazdy satyp alý, barlaý, shyǵarý jáne óndirý, sondaı-aq munaı ónimderin satý boıynsha qyzmetti júzege asyratyn kompanııalar toby.
Basshylyq quram:
Veı Iýısıan, «PetroKazahstan Ink.» kompanııasynyń Bas atqarýshy dırektory,
In Sıanın, Logıstıka men marketıng jónindegi Vıe-prezıdenti,
Chjan Pınchjan, Almaty fılıalynyń basshysy,
Ian Mınıýı, Qarjy dırektory,
Ý Lıngan, «PetroKazahstan Qumkól Resorız» Basqarma tóraǵasy,
zıan Shı, «PetroKazahstan Oıl Prodakts» Prezıdenti,
zen Sıýıdýn, «PetroKazahstan Oıl Prodakts» strategııalyq josparlaý jónindegi vıe-prezıdenti,
Rústem Bekturov, Strategııalyq kommýnıkaııa jónindegi Vıe-prezıdenti,
Bolat Kósherbaev, «PetroKazahstan Qumkól Resorız» Vıe-prezıdent,
Asqar Turysbekov, «PetroKazahstan Oıl Prodakts» Birinshi vıe-prezıdenti,
Raqymjan Janǵabylov, «PetroKazahstan Oıl Prodakts» modernızaııa jáne damý jónindegi vıe-prezıdenti.
(Eskertý! Bul 2018 jylǵy derek. Qazir basshylyq quram ózgerýi múmkin. Alaıda aıtarlyqtaı aıyrmashylyq bola qoıýy ekitalaı.).
Basshylyq quramdaǵy ballans – 7/4. Shyjan Sıaý myrzanyń meńzep otyrǵan «ortaǵy» men «ortaq jumyldyrylǵyn kúshi» osy bolar, bálkim?! Biz bul zaýyttyń basshylyǵyndaǵy onshaqty adamnyń ǵana esim-soılaryn ekshelep jazdyq. Al mundaǵy qaraýylynan qazanshysyna deıingi barlyq deńgeıdegi jumys kúshi qandaı? Etnıkalyq quramy qandaı? Jumysshylar arasynda etnıkalyq quram tepe-teńdegi saqtalǵan ba? Jumys berýshi tarap nemese taraptar eńbek aqysyn tóleýde qazaqstandyq jumyskerler men qytaılyq jumyskerlerge teń qaraı ma? Bul týraly aqparattardy Elshi Shyjan ashyq jarııalaı ala ma? Áı, qaıdam!
Elshi Shyjan Sıaý - arandatýshy ma?
Tórtinshiden, «Qazaqstan - TMD elderiniń ishinde benzın eń arzan memleket. Mıtıngke shyǵýshy oratorlar, buǵan ne aıtar edińiz?», depti shamyrqana sóılep.
Jaqsy-aq, joǵarydaǵy shala saýatty sala-qulash sózderdi Shyjan óz eliniń múddesi turǵysynan sóılepti delik. Dese de, bul da aqtalmaıtyn argýment.
Al endi, mıtıngshilerge qarap, «Qazaqstan benzınin arzanǵa satyp jatyr, sender soǵan ne aıtasyńdar, al?» degenin dıplomatııanyń qaı sanatyna jatqyzamyz? Biz Shyjannyń jańaǵy sózderin basqa-basqa emes, dál osylaı túsindik. El-halyqtyń kóńili alaǵaı da bulaǵaı bop turǵan osy kezde Elshiniń bul aıtqandary baryp turǵan – provokaııa!
QR «Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly» 2014 jylǵy 5 shildededegi №235-V QRZ Kodeksi bar. Atalǵan Kodekstiń 488 baby, 2 tarmaǵynda: «Uıymdar basshylarynyń jáne basqa da laýazymdy adamdarynyń sankııalanbaǵan jınalysqa, mıtıngige, pıket qoıýǵa, demonstraııaǵa nemese ózge de kópshilik is-sharaǵa qatysýshylarǵa úı-jaı ne ózge de múlik (baılanys quraldaryn, kóbeıtý tehnıkasyn, jabdyq, kólik) berýi nemese osyndaı is-sharalardy uıymdastyrý men ótkizý úshin ózge de jaǵdaılar jasaýy – jıyrma aılyq eseptik kórsetkish mólsherinde aıyppul salýǵa ákep soǵady», dep anyq jazylǵan.
Iá, kesheli-beri elimizdiń birneshe qalalarynda narazylyq akııalarynyń bolýyna Elshi Shyjan sebepker emes. Mıtıngke – birinshi kezekte atqarýshy jáne Joǵarǵy bılik sebepker. Halyq óz bıliginiń, óz bıligindegi basshylardyń sheshimine narazy. Dál keshegi, búgingi máselede – bul Qazaqstan men Qytaı arasyndaǵy ınvestıııalyq joba kelisimi. Iaǵnı, Qytaıdyń 55 zaýytynyń Qazaqstanda salynýy máselesi. Jurt osyǵan narazy. Sol úshin de, óz prezıdentinen túsinikteme berýdi talap etýde. Bul árbir Qazaqstan azamatynyń konstıtýııalyq quqy! Al endi oǵan Elshiniń aralasyp, azamattardyń tańdaý bostandyǵyn kemsitýi – otqa maı quıǵanmen birdeı boldy.
Túıin. «Eldestirmek elshiden, jaýlastyrmaq jaýshydan» deýshi edi. Shyjyńdanyp sóıleıtin Shyjan deıtin álgi áınekkóz, ádirem ketkir - elshiden góri, jaýshy ma dersiń... Áıtpese, óz bıligine, óz prezıdentine dat aıtqan elge «esteriń durys pa» degendi esti adam aıtpasa kerek-ti.
QR Konstıtýııasynda kórsetilgen Zańdar men Kodeksterdi óreskel buzǵan, QR Azamattarynyń ustanym-pikirleri men tańdaýlaryn kemsitken Elshi Shyjan Sıaýǵa Qazaqstannyń Syrtqy ister mınıstrligi shara qoldanýy kerek!
Dıplomatııalyq akrıdıtaııa men rangti beretin dál osy Syrtqy ister mınıstrligi! Demek, berilgen akrıdti keri qaıtaryp alýǵa da quqyly! Al ol úshin joǵarydaǵy zań buzýshylyqtar jetkilikti bolsa kerek-ti.
Elshiniń degenine qarap, zańyń solqyldaq, memlekettik qyzmettegileriń mináıi bolsa, árıne, Shyjandar shyjyńdanyp sóıleıdi demeske sharań joq.
Nurgeldi Ábdiǵanıuly
Abai.kz
