ERJAN TÓLEK: Ulttyń qundylyǵyna tıisý - otpen oınaý...

Myna postta meniń nazarymdy birden aýdarǵan dúnıe — tarıhqa qatysty tusy. Qarahandy ıslam memleketi etip quryp, «Altyn Orda» sharıǵatpen basqarylyp, Áz Táýke «Jeti Jarǵyny» sharıǵat boıynsha jazypty-mys...

Bul jerdegi oıdyń túpki maqsaty — sharıǵatpen ómir súrsekti meńzeıtin sııaqty...

Ulyq ulysty qurǵan Joshynyń balasy Batý han memleketin atasynyń zańy Iasamen basqardy. Shyńǵystyń taǵy bir nemeresi Berkeniń kezinde odan keıingi birneshe hannyń kezinde ıslam dinine kóńil bólgeni týraly derekter bar. Eýrazııa keńistigin en jaılaǵan álemdik eń alyp ımperııalardyń biriniń qysqa ýaqytta sharıǵatpen basqarylýy, qazirgideı zamanaýı kommýnıkaııa quraly joqta ıslam dininiń jyldam taraýy aqylǵa syımaıdy. Tarıhshylar tolyqtyrar.

Onda shamamen 400 jyldan keıin Táýke nege «Jeti jarǵyny» qabyldaıdy?! Sharıǵatpen basqara bermeı me?!

Já, HÚII-ǵasyrda Áz-Táýkeniń kezinde ishki-syrtqy jaǵdaılarǵa baılanysty quqyqtyq reforma jasalǵanyn bilemiz. Zań jınaǵynda birli-jarymdy sharıǵat tarmaqtary bolýy múmkin...

«Jeti jarǵy» zańdar jınaǵynyń ózegi — «Esim hannyń eski joly» men «Qasym hannyń qasqa joly». Arǵy jaǵy – Shyńǵys hannyń Quryltaıda qabyldatqan Iasasy (Túrkıe memleketi zańdy áli kúnge deıin «Iasa» dep aıtady).

Al olardyń túp bastaýy — túrki memleketteriniń myńdaǵan jyldardan beri kele jatqan salt-dástúr, ádet-ǵuryp, nanym-senim men erejeler jınaǵy.

Jalpy Uly dala tósinde babalarymyz qurǵan memlekettik basqarýdyń myńdaǵan jyldyq dástúri bar. Atalarymyz Uly dalada kóptegen ımperııa men memleketter quryp, álemdik órkenıet pen mádenıetke óz úlesteriń qosyp júrgende ıslam dini áli paıda bolǵan joq edi...

Keshe ǵana anabir molda sózimizdiń 70 paıyzy araptiki, 30 orystiki dedi esh shimirkpesten. Endi sózinen taıqyp, jurtty aqymaq sanap otyr…

Qaı kúni ánáýbir ártis jigit atalarymyzdyń bárin din úshin soǵysqan «jıhadshyl» qylyp jiberip edi.

Ótkende taǵy bireý qazaqqa qolǵa sý quıýdy Dáýit paıǵambardyń balasy Súleımennen kelgen dástúr dep kókidi.

«Dindi bilmegen dymdy bilmeıdi», «salt-dástúr dinnen bastaý alǵan»,-degen áńgimeler ashyq aıtylyp júr.

Qazir ánshi-bıshige deıin ýaǵyzshy bolyp ketti ǵoı. Taǵy bir saıqymazaqtyń «aınalaıyn» degen sózdiń maǵynasyn Qaǵbamen baılanystyryp soǵyp otyr.

Qazir halyq áleýmettik jelige, tık-tokqa ne shyqsa, soǵan senedi. Ras dep oılaıdy. Orystandyrý saıasatynyń ozbyr saıasatynan aýyr zardap shekken tarıhı jady men sanany qaıtadan qalpyna keltirip úlgermeı baıaý jatqanda mundaı úrdis - araptandyrý tipti úlken qaýip, jyǵylǵanǵa judyryq bolyp tur.

Óz qaǵynan jerigen qulandyq saıasattyń qulaǵy qyltııady. Sonda bulardyń meńzeýi — qazaq maldyń sońynda jabaıy bolyp júrgende din kelip kózimizdi ashyp, adam etipti.

Keńes Odaǵynyń propogandasy da biz senderdi adam qyldyq, tarıhtaryń 1920 jyldan bastalady dep oqytyp, úıretin keldi.

Kez kelgen eldi otarlaý úshin sende tarıh bolǵan joq, mádenıet bolǵan joq, biz adam qyldyq dep pasyq saıasatpen basa berý ejelgi tájirıbe.

Dinge fanatızm kerek joq. Barlyq qazaq ózin musylman sanaıdy. Dindi sender aıtpaı-aq qalaı ustaýdy biledi. Barlyq dúnıeni dinniń aıasyna tyǵýǵa tyrysyp, ony agressıvti túrde nasıhattaý óte qaýipti úrdis... Bul kóbine salafıtterdiń, ralıkaldardyń pasyq pıǵyly.

Ulttyń jany — tarıhy, tili, salt-dástúr, ádet-ǵurpy men bolmysy, maqal-mátelin burmalap, qadir-qasıetine til tıgizýdiń túbi jaqsylyqqa aparmaıdy.

Shákárim atam «aldaǵan din jamylǵan óńkeı júlik» deýshi edi... Júlikter jańbyrdan keıingi sańyraýqulaqtaı kóbeıip tur.

Babalar dininiń sheńberimen júrseńder — týra jol sol!