Táýelsiz Qazaqstannyń birinshi prezıdenti Nursultan Nazarbaevqa taǵy bir ómirlik laýazym, mansap berildi. Búgin sol týraly az kem sóz shyǵarmaqpyz.
Astanaǵa (Nur-Sultanǵa) Túrkııanyń Syrtqy ister mınıstri Máýlit Shaýyshuly (Mevlıýt Chavýshogly) kelgen. Elbasymen kezdesti. Qazaqstan men Túrkııa arasyndaǵy memleketaralyq qarym-qatynastyń áýjaıyn áńgime etti. Kezdesý resmı protokol boıynsha ótti. Ol týraly Elbasynyń baspasóz qyzmeti tolyǵyraq jazdy. Bizdiń aıtpaǵymyz ol da emes.
Astanaǵa arnaıy kelgen Máýlit Shaýyshuly jáı kelmeı, «ǵumyr boıǵy Qurmetti tóraǵa» degen ataqty arqalaı kelipti. Sol arnaıy ataqpen qosa, Túrkııa prezıdenti Rejep Taıyp Erdoǵannyń shaqyrtýyn Nursultan Nazarbaevqa tabystady.
Sóıtip, endigiden bastap Nursultan Nazarbaev – túrkitildes memleketterdiń yntymaqtastyq uıymy sanalatyn Túrki keńesiniń ǵumyr boıǵy «Qurmetti tóraǵasy» atandy. Bul mártebeni Túrki keńesine múshe memleketterdiń kóshbasshylary qabyldaǵan eken. Táýelsiz Qazaqstannyń birinshi prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń atalmysh uıymǵa, onyń damýyna sińirgen eńbegin elep mártebeli mandat tapsyrý týraly sheshimge kelipti.
Túrki keńesi qandaı uıym? Oǵan kimder múshe? Ǵumyr boıǵy Qurmetti tóraǵa ataǵy Nazarbaevtan basqa kimderge berilgen? Bul Nursultan Nazarbaevtyń neshinshi ataǵy? Endi osylardy tarqatyp jazaıyq...
Áýeli Túrki keńesi qandaı uıym?
Jalpy 1992 jyldan bastap túrkitildes memleketterdiń sammıti ótkizilip turatyn. Sondaı sammıttiń biri 2009 jyly Ázirbaıjannyń Nahchyvanynda ótti. 2009 jyldyń 3 qazany kúni Nahchyvan kelisimine qol qoıyldy. Sóıtip túrkitildes elder sammıti – túrkitildes memleketterdi biriktiretin Halyqaralyq uıym bolyp bekitildi.
Jaramsaqtaný, jylpozdaný oıymyzda joq, shyndyǵy sol, atalmysh Halyqaralyq uıymdy qurý týraly usynystyń avtory – Nursultan Nazarbaev. Áýeli 2006 jyly Túrkııanyń Antalıasynda ótken sammıtte Nursultan Nazarbaev bastama kótergen. Túrki keńesin, turaqty hatyshylyǵyn, aqsaqaldar keńesin qurýdy usynǵan. Arada úsh jyl ótkende, 2009 jyly Nahvyvanda ótken túrkitildes memleketter basshylarynyń IX sammıtinde Qazaqstannyń sol kezdegi prezıdenti Nursultan Nazarbaev qaıtadan bastama kóterdi. Sammıtke qatysýshy taraptar maquldady. Bul túbi bir túrki halqynyń ómirinde saıası jaǵynan da, ekonomıkalyq turǵydan da hám mádenı-gýmanıtarlyq qyrynan da mańyzdy oqıǵa boldy.
Túrki keńesine kimder kiredi?
Ázirge Túrki elderiniń alıansyna 5 memleket múshe. Olar: Ázirbaıjan, Qazaqstan, Qyrǵyzstan, Túrkııa men Ózbekstan. Potenıaldy múshe memleket – Túrkimenstan. Al Majarstan – baqylaýshy memleket retinde sammıtke qatysady.
Bul shyntýaıtynda túrki elderiniń alıansy. Eseptep qarańyz. Turaqty músheliktegi 5 memleketti eseptegende – 147,500 mıllıon halqy bar. Oǵan Majarstan men Túrkimenstannyń halqyn qossańyz, tipti 163 mıllıonnan asyp jyǵylady. Alıans pa? Alıans!
Osy ýaqytqa deıin Túrki keńesiniń úsh prezıdenti boldy. 2009 jyly Halıl Aqynjy degen túrik azamaty, onan soń 2014 jyly Ramıl Gasanov deıtin ázirbaıjan azamaty basqardy. Bul ekeýi de basshylyq merzimi aıaqtalǵan soń, 2018 jyly keńes basshylyǵyna Baǵdat Ámreev deıtin qazaq azamaty keldi.
Túrki keńesi osy ýaqytqa deıin ne istedi?
1992 jyly Anrkarada túrkitildes elder basshylarynyń alǵashqy sammıti ótken. 1993 jyly sammıt Almatyda ótti. Dál osy Almatyda TÚRKSOI uıymyn qurý týraly kelisim jasaldy. jalpy 2008 jylǵa deıin 8 sammıt ótti. 2008 jyly Ystambulda TúrkPA quryldy. Bul túrkitildes elderdiń memleketaralyq parlamenti edi. 2009 jylǵy sammıtte Túrik keńesi qurylǵanyn joǵaryda aıttyq. 2011 jyly sammıt Almatyda ótti. Bul kezdesýde túrkitildes memleketter arasyndaǵy ekonomıkalyq jáne saýda baılanysy máseleleri qaraldy. 2012 jyly sammıt Bishkekte ótti. Onda bilim, ǵylym men mádenıet salasyndaǵy yqtymaqtastyqty arttyrý taqyryby talqylandy. 2013 jyly Ázirbaıjannyń Gabala qalasyndaǵy sammıtte Túrik keńesi elderi arasyndaǵy júktasymaldaý máselesi talqylanyp, birqatar kelisder jasaldy. 2014 jylǵy Túrkııanyń Bodrýmynda ótken sammıtte týrzım salasyndaǵy baılanysty arttyrý máseleleri sóz boldy. 2014 jyly taǵy bir bas qosý Ýkraınada, Kıevte ótti. Sol jyly Ýraınadaǵy tuńǵysh Túrik keńesiniń óńirlik bólimshesi ashyldy. 2015 jylǵy Astana sammıtiniń taqyry medıa jáne aqparat salasyna arnaldy. Onan keıin sammıt 2018 jyly Qyrǵyzstannyń Sholpan atasynda ótti. Osy sammıtte Nursultan Nazarbaevtyń bastamasymen TúrkPA qysqartyldy. Al keńes janynan qurylǵan barlyq uıymdar TÚRKSOIǵa baǵynatyn boldy.
Biz ázirge atalmysh uıymnyń jalpy sıpattamasyna toqtaldyq. Deıturǵanmen keńeske múshe memleketter arasynda múddelik qarama-qaıshylyq az emes. Alyp alıansqa aınalý potenıaly bar bul uıymnyń qazirgi ýaqtaǵy jumysy formaldy sıpatqa ıe ekeni de shyndyq. Iá, 2018 jyly keńeske Ózbekstannyń qosylýy, Majarstannyń baqylaýshy bolýy keńestiń saıası áleýetin arttyrǵany sózsiz. Degenmen, bul jetiliktiń saıası ám ekonomıkalyq talasy kóp. Sondyqtan bolar, qazirge tek mádenı-gýmanıtarly baǵyttaǵy baılanystyń ornaýynan ózge pálendeı ózgerip ketken dúnıeni kórmedik. Já, osy jerden toqtaıyq...
Nazarbaev – Túrki áleminiń aqsaqaly
Joǵaryda Túrki keńesi Nursultan Nazarbaevqa ǵumyr boıǵy qurmetti tóraǵa degen ataqty bergenin aıttyq qoı. Anyǵynda bul Túrki keńesiniń Nursultan Nazarbaevqa kórsetip otyrǵan alǵashqy iltıpaty emes.
2015 jyl. Túrkııa prezıdenti Rejep Taıyp Erdoǵan:
«Qurmetti Prezıdent, qurmetti baýyrym Nursultan Nazarbaev. Ótken jyly Túrkııa prezıdentiniń ınaýgýraııasynda Siz ózińiz kelip qatystyńyz jáne sondyqtan birge bolǵanyńyz úshin men alǵys bildirgim keledi. Men muny bylaı baǵalaımyn: túrki áleminiń aqsaqaly bizdiń dostyǵymyzǵa jáne ekijaqty qarym-qatynasymyzǵa, sonymen qatar bizdiń áriptestigimizge erekshe nazar aýdarady».
2017 jyl. Túrkııa prezıdenti Rejep Taıyp Erdoǵan:
«Túrki áleminiń aqsaqaly – Nursultan Nazarbaev».
2017 jyl. Ázirbaıjan prezıdentiniń kómekshisi Álı Gasanov:
«Nursultan Nazarbaev óz ómirin halqyna qaltqysyz qyzmet etýge arnaǵan túrki áleminiń belgili ári bedeldi aqsaqaly».
2019 jyl. Túrkııanyń 11-prezıdenti Abdolla Gúl:
«Túbi bir túrki jurtyna eleýli úlesi úshin Nursultan Nazarbaevty túrki áleminiń dana aqsaqaly dep atadyq».
Jalpy Túrkııa prezıdenti Rejep Taıyp Erdoǵan Qazaqstannyń eks-prezıdenti Nursultan Nazarbaevqa óziniń inilik iltıpatyn ár kezdesken saıyn aıtyp turǵan eken. Rejep Erdoǵan Nazarbaevtyń «aǵam» dep arqasynan qaqqan jalǵyz adam emes. kóz júgirteıikshi...
Nazarbaevty «aǵa» tutqan prezıdentter kimder?
2014 jyl. Qyrǵyzstannyń burynǵy prezıdenti Almazbek Atambaev:
«Nazarbaev meniń týǵan aǵam».
«Qyrǵyzda «qolda bar altynnyń qadiri joq», — degen jaqsy sóz bar. Qazaqstan halqy Nursultan Nazarbaevtyń qadirin bilsin. Men kóptegen eldiń prezıdentterimen kezdesip júrmin. Sonda meniń tańǵalǵanym álem Nazarbaevty baǵalaǵandaı eshbir eldiń basshysyn baǵalamaıdy. Kimmen kezdessem de Pýtın bolsyn, Merkel bolsyn basqa da eldiń basshylary Nazarbaevqa teń kelmeıdi. Nursultan Nazarbaevtaı basshylar dúnıede joq emes, alaıda az».
2017 jyl. Iordanııa koroli Abdalla II:
«Qazaqstanǵa kelip, aǵamdy kórgenime óte qýanyshtymyn».
2018 jyl. Qytaı Halyqtyq respýblıkasynyń tóraǵasy Shı Jıńpın:
«Nazarbaev meniń úlken aǵam».
2019 jyl. Ózbekstan prezıdenti Shavkat Mırzıeev:
«Biz byltyr Qazaqstandaǵy Ózbekstan jylyn, al bıyl Ózbekstandaǵy Qazaqstan jylyn ótkizý týraly Qazaqstannyń tuńǵysh prezıdenti – Elbasy, meniń aǵam qurmetti Nursultan Nazarbaevtyń 2017 jyldyń qyrkúıeginde bizdiń elge jasaǵan memlekettik sapary barysynda ýaǵdalasqan edik».
Nazarbaevtyń ómir boıǵy ókiletteri
1.2018 jyly Parlamen zań qabyldaǵan. Ol boıynsha Nursultan Nazarbaevqa Qazaqstannyń Qaýipsizdik keńesine ómir boıy tóraǵalyq etý quqy berilgen.
2.Qazaqstan halqy Assambleıasyn ómir boıy basqarý quqy berilgen. QHA Parlament Májilisine 9 depýtat saılaı alatyn konsýltatıvti-keńestik organ.
- 2010 jyly «Prezıdent týraly» zańǵa Nursultan Nazarbaevqa qýdalaýdyń kez-kelgen túrinen qorǵaný kepildigin beretin kóptegen ózgerister engizilgen, al qujattyń ózi «Tuńǵysh prezıdent – Elbasy týraly» zań dep atalady.
- Tuńǵysh prezıdentke ómir boıy eshkimniń tıispeýine kepildik berilgen. Iaǵnı ony ustaýǵa, tutqyndaýǵa, tintýge, tergeýge jáne jeke basyn tekserýge bolmaıdy. Mundaı kepildik birinshi prezıdenttiń búkil dúnıe-múlki men onymen birge turatyn otbasy múshelerine de berilgen.
5.Birinshi prezıdent pen onyń otbasy múshelerin materıaldyq turǵydan qamtý, kúzetý memlekettik bıýdjet esebinen qarjylandyrylatyn zańda jan-jaqty sıpattalǵan.
6.Prezıdent qyzmetinen ketken kezde elbasyǵa qyzmettik páter men memlekettik saıajaı, kanelıarııa men tıisti tehnıkamen jabdyqtalǵan keńse beriledi.
7.Birinshi prezıdent baılanystyń búkil túrin tegin paıdalana alady, eldi kóliktiń barlyq túrimen aralap, tegin emdele alady.
- Ókileti toqtaǵan «elbasyna» el prezıdentiniń laýazymdyq jalaqysynyń 80 proenti mólsherinde aı saıyn zeınetaqy, al prezıdent otbasynyń ár múshesine Qazaqstan zańdarynda qarttyqqa baılanysty belgilengen zeınetaqynyń 10 eselengen eń tómengi mólsherine teń somada aı saıynǵy járdemaqy ómir boıyna taǵaıyndalady.
Túıin. Osy ataq-mansaptarǵa qosa, Qytaı, Túrkııa, Iordanııa, Ózbekstan, Ázirbaıjan men Qyrǵyzstan basshylary «aǵam» dep arqasynan qaqqan Nursultan Nazarbaevqa Túrki keńesiniń ǵumyr boıǵy qurmetti tóraǵasy degen taǵy bir ataq berildi.
«Adyrna» ulttyq portaly
