Ortalyq Azııaǵa árkimniń-aq bar talasy. Ásirese sońǵy eki jylda. Derjavalardyń bizdiń aımaqqa qyzyǵýshylyǵy artty. Ýkraına men Reseı soǵysy bastalǵaly beri, Ortalyq Azııanyń mańyzy tipti arta tústi. Ótkende ǵana S5+1 (OA jáne AQSh) sammıti ótti, alǵash ret prezıdentter deńgeıinde jınaldy. Kóktemde Qytaı men OA basshylary Sıanda sammıttetti, 22-niń kúzinde alǵash ret «Ortalyq Azııa jáne Reseı» atty sammıt ótti, ol da el basshylary aýqymyndaǵy shara boldy. AQSh, Qytaı, Reseı OA-men túrli áriptestikti qaraýda. Endi mine bul formatqa Eýropa da barynsha qosylýǵa tyrysýda. Sebebi Ortalyq Azııa tabıǵı resýrsqa baı jáne keń tranzıttik múmkindikke ıe aımaq. Eýrazııanyń heartlandy.
Bul formattardy tıimdi paıdalaný kerek. Ekonomıkaǵa, saıasatqa. Balans ustaý úshin qajet. Búgin-erteń Germanııada Ortalyq Azııanyń basshylary men nemis basshysy arasynda jıyn ótedi. Ol «Germanııa jáne Ortalyq Azııa» dep atalady. Búgin Toqaev pen Shol Berlınde betpe-bet júzdesip, biraz dúnıeni talqy etti. Ekonomıka, saıasat. Reseı men Ýkraına soǵysy da talqy arasynda aıtylǵan taqyryptyń biri boldy.
Qazaqstan basshysy «Reseıge salynǵan sankııalardy bizdiń elimizdiń aýmaǵy arqyly buzylýyna jol bermeımiz, bul turǵydan tıisti uıymdarmen jumys isteýdemiz» degeni búgin biraz reseılik telegram arnanyń qulaǵyn shýlatýda. Bul soǵys bastalǵaly aıtylyp kele jatqan málimdeme: «Sankııaǵa qosylmaımyz, biraq sankııanyń bizdiń aýmaq arqyly buzylýyna jol bermeımiz». Ázirge arbany da syndyrmaıtyn, ógizdi de óltirmeıtin pozıııa osy bolyp tur. Bunyń Batystyq medıa aldynda aıtylǵany reseılikterdi biraz ashýǵa salǵandaı.
Taǵy bir aıtylǵan dúnıe ol «Reseıdiń Qazaqstanǵa qatysty aýmaqtyq máselesi joq, eki el shekarasy anyqtalǵan» degen sóz. Osy ýaqytqa deıin biz reseılik saıasatkerlerdiń tarapynan san túrli negizsiz málimdemelerge kýá boldyq. Ol aýmaqtyq tutastyqqa da qatysty edi. Álemde geosaıası jaǵdaı ýshyǵyp turǵan sátte, Reseı saıasatkerleriniń aýmaqtyq tutastyqqa qatysty sózderin el basshysynyń aýzymen Batystyq BAQ-qa aıtý agressor kórshimizge syltaý da taýyp berýmen teń. Sondyqtan da «biz dospyz, shekara máselesi shegendelgen» deı salý tıimdi nusqa.
Biraq eń qajeti biz úshin bul málimdemeler emes, qajeti ekonomıkalyq baılanys. Akentti soǵan berý kerek. Germanııa álem ekonomıkasyndaǵy úzdik bestiktiń ishinde, Eýropadaǵy kóshbasshy eldiń biri (Ulybrıtanııa men Franııa úsheýi talasýda). Reseı men Ýkraına soǵysy Germanııa ekonomıkasyna úlken ózgeris ákeldi. Ol Reseı gazy men munaıynan bas tarta bastady, «Soltústik aǵyn-2» jobasyn toqtatty, keıin «Soltústik aǵyn-1» qubyrynda jarylys boldy. Germanııa jappaı energetıka salasynda Reseıdi almastyrý jolyn izdeı bastady. Mine, osynyń aıasynda Qazaqstan men Germanııa arasynda baılanys artty. Qazaqstan Reseı aýmaǵy arqyly jáne Transkaspıı baǵytynda (Qazaqstan-Ázerbaıjan-Grýzııa) Germanııaǵa munaı satýda. Soǵysqa deıin Germanııa bizden jylyna 200 myń tonna munaı alsa, endi ol kórsetkishti 1.2 mln tonnaǵa jetkizý kelisimi usynylýda. Iaǵnı 6 esege ulǵaıǵan. Negizi bizdiń munaıdy Eýropa elderi kóp alady ǵoı, sonyń ishinde Italııa men Nıderlandy basymdyqqa ıe edi. Endi olardyń qataryna Germanııa qosylýda. Negizgi taqyryp aıasy osynyń mańaıynda boldy dep oılaımyn.
Germanııa men Qazaqstannyń taýar aınalymy ótken jyly 2.7 mlrd dollar bolypty. Onyń ishinde biz nemisterge munaı, ferroqorytpa ónimderi, balyq ónimderi, tuz, baǵaly metaldar, temir jáne t.b satyppyz. Olar bizge ushý apparattary, dári-dármek, kólikter, aýyl sharýashylyq tehnıkalary, medıınalyq jabdyqtar, adam jáne janýar qany (baqandaı 27 tonna), motor maıy jáne basqa satypty. 2.7 mlrd jaqsy árıne, biraq ony 5 mlrdqa jetkizý múmkindigi aıtylsa kerek. Biz sol negizinen shıkizat satyppyz, nemister joǵary tehnologııalardy saýdalapty.
Nemisterdiń qazaqtardy saǵynǵan vıdeolaryna tamsanyp otyra bermeı, olardyń kásiporyndaryn da shaqyrý kerek. Salyqtyq jeńildik usynyp degendeı. Mysaly Germanııa kómir kenishterin qaıta ashýda. Bizge sol salada da áriptestik ornatýǵa bolady...
Erteń «Ortalyq Azııa jáne Germanııa» sammıti. Kórshilerimiz de óz jobalaryn usynady, olar da nemis ınvestıııasynan úmitti. Baýyrlastyq, kórshilik jaqsy árıne, biraq Eýropadan ınvestıııa tartý men ekonomıkalyq baılanysty arttyrýda básekelestikten qalýǵa bolmas.
