Men kásipti keıbir is-áreketke degen adamnyń shabyty dep túsinemin. Birinshiden, dintanýmen baılanysty mamandyq nemese kásip týraly aıtý úshin aldymen dintaný uǵymynyń neni bildiretinin anyqtaý kerek. Iaǵnı, dintaný degenimiz ne?
«Dintaný» termıni mazmuny jaǵynan óte keń (mysaly, «saıasattaný», «áleýmettaný», «quqyqtaný» jáne t.b. sııaqty). Onyń astynda dindi ǵylymı-fılosofııalyq zertteýge qatysty kóp nárseni jınaqtaýǵa bolady: din tarıhy, salystyrmaly din, din psıhologııasy, din soıologııasy, din fılosofııasy jáne t.b. Bul pánderdiń barlyǵynyń óz tarıhy, óziniń klassıkalyq ádebıeti, damý logıkasy jáne óz shekaralary bar, biraq ol tolyq anyq bolmasa da, bul «shekaralyq qaqtyǵystarǵa» jáne olardyń gıpotetıkalyq ıerarhııadaǵy orny týraly daýlarǵa ákeledi. Soǵan qaramastan, bul pánder boıynsha ǵylymı zertteýler ózara baılanysty, nátıjeler ortaq.
Sondyqtan men dintanýdy tek din týraly naqty ǵylymdardy ǵana emes, sonymen qatar onymen baılanysty fılosofııalyq, mádenı jáne ádisnamalyq zertteýlerdi de qamtıtyn kúrdeli jáne pánaralyq sala dep atar edim.
Ekinshiden, jalpy dintaný ǵylymynyń salystyrmaly túrde jas bolǵandyqtan (onyń qalyptasýynyń basy XΙX ǵasyrdyń ekinshi jartysynda bastalady), jáne onyń otandyq nusqasynyń taǵdyrynyń ereksheligin eskersek, dintaný mamandyǵy retinde, meniń oıymsha, ádetten tys eshteńemen erekshelenbeıdi.
Úshinshiden, kásibı maman retinde dintanýshy negizinen eki keıipte áreket etedi: zertteýshi jáne oqytýshy; eki jaǵdaıda da ol sarapshy retinde suranysqa ıe bolýy múmkin. Dintaný zertteýshi retinde ǵylymı nıette batyl bolýy, únemi izdenis ústinde bolyp, pikirtalastarǵa daıyn bolýy kerek.
Oqytýshy retinde ol akademııalyq, sabyrly, barlyq kózqarasty obektıvti túrde bildirýi jáne t.b. kerek. Biraq sarapshy retinde ol óziniń bilimi men senimin árqashan obektıvtilikke qyzyǵýshylyq tanytpaıtyn tapsyrys berýshiniń úmitimen salystyra otyryp, «pyshaqtyń júzinde» júrýge májbúr.
Tórtinshiden, dintanýdy kásip (mindet) retinde qarastyratyn kez keldi. Iaǵnı, bul uǵymnyń astarynda shabyttandyratyn ǵana emes, mindetteıtin de nárse bar.
Dintaný mamandyǵy úshin kásiptiń jeke qajettiligin seziný jáne jeke zertteý qyzmetiniń jalpy paıdalylyǵyna senimdilik bolatyn kásiptiń asyl mánimen shektelip kóreıik. Dintanýdy kásip retinde tańdaǵandar ózderi jazǵan mátinderiniń (kitap, maqala) sóılemderinde oıdy tujyrymdaı otyryp, laıyqty jáne qajetti is jasaıtynyna senimdi.
Kásibı dintanýshylar arasynda jumysy men bos ýaqytynyń kóp bóligin bir osy salaǵa arnaıtyn yntaly azamattar kóp pe?
Keıbir adamdar menimen kelispeýi múmkin. Biraq men muny bireýdi renjitý úshin jasap otyrǵan joqpyn. Men ózim bolashaq dintanýshymyn. Al suraqtardy eń aldymen ózime qoıamyn. Keıde aıtylǵandardyń keıbiri týraly oılar meni ǵana emes, ózgelerdi oılandyratynyna senimdimin.
Dindi ǵylymı zertteýge degen qyzyǵýshylyq pen jeke beıimdilik áli kásip emes. Kez-kelgen ǵylymnyń qundylyǵy oǵan degen áleýmettik qajettilikpen anyqtalady.
Jaqynda QR prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev ákimdermen jáne memlekettik organdardyń basshylarymen kezdese otyryp din salasyndaǵy jumysty jandandyrýdy tapsyrdy:
«Halqymyzdyń dúnıetanymyna saı dástúrli ıslamdy dáripteý asa mańyzdy. Onyń ǵylymı-teorııalyq negizin damytý qajet. Óskeleń urpaqtyń rýhanı tárbıesin nazardan tys qaldyrýǵa bolmaıdy. Shyn máninde, bul – óte mańyzdy másele. Ony betimen jibersek, ulttyq salt-sanamyzdan aıyrylyp qalýymyz múmkin. Ákimderge quzyrly organdarmen birlesip, din salasyndaǵy jumysty jandandyrýdy tapsyramyn», – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Bul máselemen tek din qyzmetkerleri ǵana emes, dintanýshylar jáne ózge de ǵalymdar aınalysatyny sózsiz.
Kórip otyrǵanymyzdaı dintanýdyń qundylyǵy qoǵamnyń ǵylymı zertteý arqyly qol jetkiziletin din týraly senimdi bilimge degen qajettiligi men kólemimen anyqtalady. Budan basqa eshteńe joq. Kez-kelgen qoǵamda dinge degen suranys bolǵandyqtan, dindi durys túsiný qajettiligi bar jáne árdaıym bolady. Bul úshin dintanýshy mamandyǵy bar, ol oǵan qyzmet etedi jáne bul onyń kásibi (mindeti).
«Dintaný» mamandyǵynyń 1-kýrs magıstranty Shantemısov Ermek
Ǵylymı jetekshi: fılosofııa ǵylymdarynyń doktory,
professor Borbasova Qarlyǵash Moldaǵalıevna
