Ǧylymda ülken jaŋalyqtarǧa türtkı bolatyn «kezdeisoq» oqiǧalar bolady. Solardyŋ ışındegı keŋ taraǧan ärı küllı adamǧa tanys oqiǧa – Niutonnyŋ basyna almanyŋ qūlauy. Mūndaida qazaq «qūlannyŋ qaşuyna myltyqtyŋ basuy döp» keldı dep jatady.
Al 1994 jyldan bastap nemıs arheology Klaus Şmidtıŋ basşylyǧymen qazba jūmystary bastalady. Jer qoinauynan tabylǧan tastardy körgen ǧalym būl Vizantiia däuırınen emes, odan da arǧy zaman – tas däuırınen syr şertetın tūraq ekenın boljaidy. K. Şmidtıŋ aitqany döp kelıp, Göbeklı tepe qoinauynan tabylǧan keşen arheologiia ǧylymyna jaŋalyq alyp keldı. Ǧalymdar būl keşen b.z.d IX myŋjyldyqta salynǧan, jasy şamamen 12 000 jyl deidı. Şeŋber boiymen ornalasqan T pışındı tastar, onda qaşalǧan «suretter» arheologtardyŋ erekşe obektısıne ainaldy.
Professor K. Şmidt eŋbekterınde «Mynandai alyp ärı şeŋber tärızdı mehanizmdı tūrǧyzu üşın bırge, toptasyp eŋbek etu kerek edı. Sondai-aq myqty ūiymdastyru men üilestırudı qajet etkenı körınıp tūr. Osyndai toptasu otyruşylyqtyŋ alǧyşarttary boluy mümkın» degen pıkır bıldıredı. Tastarda qaşalǧan «suretterdegı» aŋ, qūstyŋ, sömkenıŋ jäne t.b. beinelerı älı de zerttelıp, «syry» anyqtalyp jatyr.
Tas däuırınen syr şertetın nysan bügınde turisterdıŋ qyzyǧuşylyǧyn tudyryp otyr. Atalmyş keşen Türkiianyŋ oŋtüstık şyǧysyndaǧy Şanlyurfa qalasynan onşaqty şaqyryp jerde.
Aita ketu kerek, Şanlyurfa qalasyn el arasynda «Paiǧambarlar mekenı» dep ataidy. Derek boiynşa būl qalada İbrahim paiǧambar ömırge kelgen, al Aiup Paiǧambar osy jerde ömır sürgen eken. Sol üşın būl qalaǧa adamdar mınäjat etu üşın de keledı. İbrahim paiǧambar düniege kelgen üŋgır, qala ortasyndaǧy «Balyqty köl» turisterdı körkımen de, ädemı aŋyzymen de baurap alady. Osy mekende ömır sürgen Nimrod patşa İbrahim paiǧambardy jalyndaǧan otqa tastaidy. Sonda ot suǧa, al janyp jatqan aǧaştar balyqqa ainalyp ketken eken desedı.
Arheologiia ǧylymyndaǧy da sondai bır qyzyq oqiǧa bar. Anadoly dalasynyŋ Şanlyurfa maŋynda egın egıp jürgen şarua erekşe tastardy tauyp alyp, olardy jergılıktı mūrajaiǧa alyp barady. Tastardy ary-berı qaraǧan mūrajai qyzmetkerlerı «Mūnyŋ aitarlyqtai tarihi qūndylyǧy joq. Qalasaŋyz osynda qaldyra salyŋyz» deidı. Söitıp tastar mūrajai qoimasynda taǧy bıraz uaqyt jatady.Bırde sol mūrajaiǧa nemıs arheology Klaus Şmidt kelıp, älgı tastardy baiqap qalady. Göbeklı tepe (Göbekli Tepe), iaǧni «Kındık töbeden» tabylǧan būl tastar ǧalymnyŋ qyzyǧuşylyǧyn tudyrady. Göbeklı tepe būǧan deiın de, naqtyraq aitsaq ötken ǧasyrdyŋ 60-şy jyldarynan bastap arheolog ǧalymdardyŋ nazaryna ılıkken bolatyn. Amerikalyq arheolog Peter Benedikt būl maŋda Vizantiia däuırınen syr şertetın jädıgerler jatyr dep paiymdaidy.
Al 1994 jyldan bastap nemıs arheology Klaus Şmidtıŋ basşylyǧymen qazba jūmystary bastalady. Jer qoinauynan tabylǧan tastardy körgen ǧalym būl Vizantiia däuırınen emes, odan da arǧy zaman – tas däuırınen syr şertetın tūraq ekenın boljaidy. K. Şmidtıŋ aitqany döp kelıp, Göbeklı tepe qoinauynan tabylǧan keşen arheologiia ǧylymyna jaŋalyq alyp keldı. Ǧalymdar būl keşen b.z.d IX myŋjyldyqta salynǧan, jasy şamamen 12 000 jyl deidı. Şeŋber boiymen ornalasqan T pışındı tastar, onda qaşalǧan «suretter» arheologtardyŋ erekşe obektısıne ainaldy.
Professor K. Şmidt eŋbekterınde «Mynandai alyp ärı şeŋber tärızdı mehanizmdı tūrǧyzu üşın bırge, toptasyp eŋbek etu kerek edı. Sondai-aq myqty ūiymdastyru men üilestırudı qajet etkenı körınıp tūr. Osyndai toptasu otyruşylyqtyŋ alǧyşarttary boluy mümkın» degen pıkır bıldıredı. Tastarda qaşalǧan «suretterdegı» aŋ, qūstyŋ, sömkenıŋ jäne t.b. beinelerı älı de zerttelıp, «syry» anyqtalyp jatyr.
Tas däuırınen syr şertetın nysan bügınde turisterdıŋ qyzyǧuşylyǧyn tudyryp otyr. Atalmyş keşen Türkiianyŋ oŋtüstık şyǧysyndaǧy Şanlyurfa qalasynan onşaqty şaqyryp jerde.
Aita ketu kerek, Şanlyurfa qalasyn el arasynda «Paiǧambarlar mekenı» dep ataidy. Derek boiynşa būl qalada İbrahim paiǧambar ömırge kelgen, al Aiup Paiǧambar osy jerde ömır sürgen eken. Sol üşın būl qalaǧa adamdar mınäjat etu üşın de keledı. İbrahim paiǧambar düniege kelgen üŋgır, qala ortasyndaǧy «Balyqty köl» turisterdı körkımen de, ädemı aŋyzymen de baurap alady. Osy mekende ömır sürgen Nimrod patşa İbrahim paiǧambardy jalyndaǧan otqa tastaidy. Sonda ot suǧa, al janyp jatqan aǧaştar balyqqa ainalyp ketken eken desedı.
Türkiia qazaqtar üşın beitanys el emes. Soŋǧy jyldary Stambūl, Antaliia, Alaniia, İzmir sekıldı qalalaryna saiahattap baruşy otandastarymyz köp. Al Türkiianyŋ batys, oŋtüstık-batysyndaǧy qalalar – turister üşın älı de jūmbaq, qūpiia meken. Salt-dästürı saqtalǧan, «qaimaǧy būzylmaǧan» auyldar da osy jaqta. Türkiiany ekzotikalyq rakurstan körgısı keletın turister üşın däl osy batys bölıgındegı qalalardy ūsynar edım.P.S. Bız Türkiianyŋ oŋtüstık-batysyna saiahatqa şyqqaly jatqanda kei adamdar «Ol jaq turister üşın qauıptı emes pe?» degen alaŋdauşylyǧyn bıldırdı. Būl qalalarda şeteldık turister köp bolmaǧandyqtan, jergılıktı halyqtyŋ nazary sızde bolatynyna daiyn bolyŋyz. Sondai-aq, mektep jasyndaǧy balalar jügırıp kelıp, «Aiaq kiımıŋızdı sürtıp bereiın, än aityp bereiın» dep ötınış bıldırse şoşymaŋyz. Olar qaiyr sūramaidy, jäi ǧana eŋbekpen aqşa tauyp jür.
Janna Jailaubaiqyzy.
