2017 jyldyń basynan bastap Qytaıda Shynjanda ornalasqan etnıkalyq qazaqtar Qytaı bıligi tarapynan ár túrli sebeptermen qýdaǵalaýǵa ushyrap keledi. Onyń ishinde saıası úırený, pasporttaryn jınastyrý, stýdentterdi Qazaqstanǵa jibermeý, otbasylardyń bólshektenýi sekildi jaǵdaıattar oryn alýda.
Osy máselelerdi kóterip, 2017 jyldyń mamyr aıynan bastap bir top oralman qazaqtar belsendi jumystar jasaı bastady. Olar Orazuly Qydyráli, Baıtolla Qaırat, Serikjan Bilıash (Jarqyn jeti) degen azamattar.
Jalpy bul azamattardyń kóterip júrgen máseleleri óte oryndy. Qazaqtardyń basyna týǵan áleýmettik aýyrtpalyqtardy sheshý. Qazaqstanǵa qazaqtardy kóshirý, Qytaıdaǵy zańsyzdyqty toqtatý. Árıne qazaq ulty ózin ózi qorǵap qalý, tarıh sahnasynda «Máńgi el» bolý turǵysynda qoǵam bolyp qyzmet atqarý ár qazaq degen jany bar azamattyń mindeti. Qazirgi kezde joǵaryda atalǵan azamattardyń uıymdastyrýymen oralmandardyń «vatsapta» neshe túrli toptary qurylyp, oralmandardyń birigýi taqyrybynda belsendi qyzmetter jasalyp jatyr. Kóptegen azamattar qoldaý bildirip, qurmetke bóleýde.
Jarqyn jeti aǵamyzdyń aıtýy boıynsha, qalyptasyp otyrǵan jaǵdaıda qazaq qoǵamy, qazaq Úkimeti, aqyn-jazýshylar, qoǵam qaıratkerleri, sheteldik jýrnalıster, jergilikti BAQ ókilderi, halyqaralyq adam quqyǵyn qorǵaý uıymdary, depýtattar birigip, ár túrli Qytaı saıasatyna qarsy sharalar uıymdastyrýlary kerek. Sol kezde Qytaı bıligi óziniń ajdaha jalynyn azaıtady-mys.
2017 jyly sońynda Orazuly Qydyráli, Jarqyn jeti aǵamyzdyń bastamashylyǵymen Astana qalasynda press-konferenııa ótkizilgeni bárimizge málim. Ol kezde Qazaqstannyń baspasóz quraldary shaqyrylyp, Qytaıda japa shekken otbasylardyń týystary men aǵaıyndary tikeleı sóz sóılep, QR úkimeti men SIM kómek surady. Jınalǵan aryzdar QR SIM baryp tapsyryldy. Qazaqstan qoǵamy men atqarýshy bıligi tolyq qulaǵdar boldy. Bul suraq aıaqtalǵan soń, «vatsap» jelisi arqyly Qytaıdaǵy NAPOS óshiremiz degen top quryp, Qytaıda tirkeýi bar azamattardyń aryzyn jınaýdy bastap ketti. Men jáne meniń tanystarym Almaty qalasynda ornalasqan Atajurt jastar uıymynyń keńsesine baryp, Ermek degen jigitke qujattarymyzdy tolyqtap tapsyryp berdik. Jeke óz basym bul bastamada durys dep esepteımin. Alaıda nátıjesi kúmándi. Osy ýaqytqa deıin esh jaýap joq.
Sonymen osy naýqan bastalǵanda «Jarqyn jetiniń» máseleni sheshý boıynsha tásiline qarsy shyqqan azamattar paıda boldy. Olar Qytaımen suraqtardy dıplomatııalyq jolmen sheshý kerek degen pozıııany ustandy. Alaıda bul pikirdi «Jarqyn jeti» qoldamaı oralmandar ortasy ekige bóliný bastaldy. «Bólip alda, bıleı ber» saıasaty paıda boldy. Bul kimge tıimdi, oılanyp kóreıik?
«Jarqyn jeti» týraly neshe túrli ańyz áńgimeler el arasynda taraı bastady. Bireý ony dana, kóregen, qoǵam qaıratkeri, qazaq úshin týǵan azamat, birneshe tildi meńgergen tarıhshy, ultshyl naǵyz patrıot dep jatty. Ekinshi top ol arandatýshy, uıǵyr máselesin kóterip qazaqtardy da Qytaıdyń quryǵyna ilip berýdi kózdep otyr degen oıdy aıtýda. Siz ne oılaısyz?
2018 jyly «Abai.kz» saıtyna «Jarqyn jeti aǵartýshy ma, álde arańdatýshy ma?» degen maqala jarııalandy. Maqalada alty suraq kóterilgen. Meniń bilýimshe «Jarqyn» aǵamyz ol suraqtarǵa jaýap bermedi. Nege? Naǵyz qazaq bolsa, ómir joly ashyq, taza bolsa nege suraqtarǵa jaýap berip, qarsy shyqqan toptardyń aýyzyna qum quımaıdy?
Bir qyzyǵy «J7» el taǵdyry úshin arpalysqan azamattar qaı ýaqytta bolsyn qýdalanady, sol sebepti óziniń laqap at qoldanýyna týra kelgendigin aıtýda. Ol kisi «Alash arystaryn» mysalǵa ala otyryp, úndeý jarııalady. Biraq «Alash» zamańy men qazirgi ýaqyt salystyrýǵa múldem kelmeıdi. Óz elinde, ata-baba jerinde júrip, jasyrynýǵa ne sebep boldy eken!?
Men tyrnaq asty kir izdep otyrǵan joqpyn, Qytaıdyń maǵan bergen tapsyrmasy emes, Qytaı bizge qaraǵanda «Jarqyn jeti» týraly kóbirek biledi, oǵan kúmánim joq. Sebebi ol Qytaıdan shyqqan azamat.
Ekinshiden el bastaıtyn erlerdiń tarıhyn, ómir jolyn bilý artynan ergen azamattarǵa paıdaly dep esepteımin.
Úshinshiden «J7» sońǵy ýaqytta «Týran dýnııasy» qorynyń basshysy Karlın Mahpırov degen uıǵyr azamatpen birigip sýretke túsýde. Uıǵyrlardyń ortasyna baryp, astaryna qatysyp, Qytaıdaǵy jaǵdaılar boıynsha sóz sóıleýde. Sonda Sizdiń kózdegen maqsatyńyz ne? Siz qazaq úshin kúresip júrsiz be, álde musylmandar úshin kúres jolyndasyz ba
Qytaı Qazaqstan uıǵyrlardy qoldap otyr dep aıyptamasyna kim kepil, Eger Siz Ulttyq qaýipsizdik organdary atynan sóz sóılep júrseńiz?
Aldynda bir sózinizde QR Ulttyq qaýipsizdik organdarymen etene josparly túrde jumys jasap otyrmyz dep aıttyńyz. Sonda qalaı, Qazaqstan Ulttyq Qaýipsizdik organdary sizge tapsyrma berip, Qytaıǵa qarsy jumys jasa dep otyr ma? Bul týraly Qytaı bilse Qazaqstanǵa nota joldaıdy emes pe, sen nege maǵan qarsy saıasat júrgizip otyrsyn dep?
«Jarqyn jeti» aǵa siz oralman qazaqtar tolyq kúmáni bolmasyn deseńiz ózińizdiń ómirińiz týraly aıtyp, úndeý jarııalańyz. «Bizge eki jyl tynyshtyq berinder degenińizdiń maǵynasy ne? Eki jylda ne ózgeredi?». Oralman úshke bólindi. Biri top-top bolyp bólingennen qazaqqa keler paıda joq.
Qazirgi damyǵan zamańda kórip otyrǵandaryńyzdaı, álemde neshe túrli sumdyq oqıǵalar oryn alýda. Bir memleket bir jylda talqany shyǵyp, óziniń egemendigi men bostandyǵynan aıyrylyp, kiriptar elge aınalýda. Mysaly Ýkraına, Sırııa, Irak, t.b. Osy memleketterdiń tarıhymen tanysyp kórińizder, óte qyzyq. Halyq óz ishinen ekige bólinip, arty maıdanǵa ulasty.
Mysaly Qytaıdaǵy Tıbet máselesi, álem jurtshylyǵy tarapynan kóp qozǵalǵan taqyryp, neshe túrli Halyqaralyq adam quqyǵyn qorǵaý uıymdary at salysyp, júgirdi. Suraq sheshildi me, jaýap izdep kórindershi? Kim utty? Tıbet eline, halqyna paıda keldi me? Meniń bilýimshe Halyqaralyq memlekettik emes uıymdardyń bári belgili bir elderdiń qarajatymen qarjylandyrylady. Sonda ol elder nege jasyryn túrde uıymdar arqyly áreket etedi. Qandaı paıda?
Aǵaıyn joǵarydaǵy suraqtardy esi durys, sanaly azamattar ózderine qoıý kerek. Jalǵan patrıot bolyp, ózimizdi aldamaıyq.
«Ár qazaq meniń jalǵyzym» degen sózdi kóp aıtamyz, Qytaıdan basqa jaqtan kóship kelip qara nan men sý iship otyrǵan qazaqtar qazaq emes pe? Olarǵa nege kómek kórsetpeımiz? Biz Qytaı oralmandary ózimizdi bólip alyp qaraımyz, bul durys emes.
Altynbek Ǵazızuly
Abai.kz
