مىڭعىرعان بايلىق يەسى. ماشكەۆيچتىڭ قازاقستانداعى مۇراگەرى كىم؟

5565
Adyrna.kz Telegram
https://adyrna.kz/content/uploads/2025/04/5af3b3e6-3bb9-4539-94a1-2ec150c5ec6d-960x500.jpeg?token=1d0637f8e90df6cf1d7cef978ac89f0e

وتكەن ناۋرىز ايىندا قازاقستانداعى ىقپالدى كاسىپكەرلەردىڭ ءبىرى الەكساندر ماشكەۆيچ 72 جاسقا قاراعان شاعىندا دۇنيەدەن ءوتتى. يزرايل مەن كانادا ازاماتتىعىنا يە ەكەنى ايتىلاتىن ماشكەۆيچتىڭ قازاقستانداعى بايلىعى تۋرالى نە بەلگىلى؟

2011 جىلى امەريكالىق Forbes جۋرنالى ماشكەۆيچتىڭ بايلىعىن 3,6 ميلليارد اقش دوللارى دەپ باعالاپ، ونى ەڭ باي يزرايلدىكتەر تىزىمىندە 6 ورىنعا قويعان. ول بۇل رەيتينگتە سوڭعى رەت 2019 جىلى 2,4 ميلليارد دوللارمەن اتالدى. ۇزاق ۋاقىت بويى الەكساندر ماشكەۆيچ «ەۋرازيالىق ۇشتىكتىڭ» نەگىزگى جوباسى – Eurasian Resources Group (ERG) ديرەكتورلار كەڭەسىن باسقاردى. تەك وتكەن جىلدىڭ شىلدە ايىندا بۇل قىزمەتكە مارقۇم ءاليدجان يبراگيموۆتىڭ ۇلى شۋحرات يبراگيموۆ كەلدى. جۋرناليست دميتري شيشكين الەۋمەتتىك جەلىدەگى ءوز پاراقشالارىندا كاسىپكەر ماشكەۆيچتىڭ مۇراسى تۋرالى توقتالعان.

توپتاعى ىقپالى

Nege.kz سايتىنا بەرگەن جاۋابىندا مەملەكەتتىك مۇلىك جانە جەكەشەلەندىرۋ كوميتەتى الەكساندر ماشكەۆيچتىڭ قايتىس بولۋى كومپانيانىڭ ىشكى جانە سىرتقى ساياساتىنا اسەر ەتپەيتىنىن حابارلاعان. سەبەبى ول ءبىراز ۋاقىتتان بەرى ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ قۇرامىندا بولماعان.

ايتا كەتەيىك، ERG كومپانياسىنىڭ تاعى ءبىر نەگىزىن قالاۋشى – پاتوح شوديەۆ تە ماشكەۆيچپەن بىرگە ديرەكتورلار كەڭەسىنەن كەتكەن. ونىڭ ورنىنا ۇلى سابير شوديەۆ كەلدى. ديرەكتورلار كەڭەسىنەن كەتەر الدىندا الەكساندر ماشكەۆيچ ءوز ورنىنا ەدۋارد سۋرلەۆيچتى ۇسىنعان. كۇنى بۇگىن سۋرلەۆيچ كومپانيادا ماشكەۆيچتىڭ مۇراگەرلەرىنىڭ مۇددەسىن بىلدىرەدى دەگەن بولجام بار.

ەسكە سالا كەتسەك، ERG ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ مۇشەلەرى قاتارىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى – پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارى سەرىك جۇمانعارين مەن قارجى ءمينيسترى ءمادي تاكيەۆ تە بار. سونىمەن قاتار، قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ اتىنان كومپانيانىڭ 40 پايىزى مەملەكەت مەنشىگىندە.

الەكساندر ماشكەۆيچتىڭ Eurasian Resources Group-تاعى ۇلەسى 20,7 پايىزدى قۇرايدى. بۇل ۇلەستىڭ تىكەلەي مۇراگەرلەرى – جۇبايى لاريسا ۆاسيلەۆنا جانە ەكى قىزى – اللا مەن اننا.

قازىرگى تاڭدا شۋحرات يبراگيموۆ ىقپالدى تۇلعالاردىڭ ءبىرى سانالۋدا. سەبەبى ول تەك ديرەكتورلار كەڭەسىن باسقارىپ قانا قويماي، جاقىندا Eurasian Resources Group (ERG) كومپانياسىنىڭ باس اتقارۋشى ديرەكتورى قىزمەتىنە تاعايىندالدى. سونىمەن قاتار، ول «ەۋرازيا» ساقتاندىرۋ كومپانياسىنىڭ ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ توراعاسى قىزمەتىن دە اتقارادى.

ال «ەۋرازيالىق بانككە» كەلەتىن بولساق، الەكساندر ماشكەۆيچتەن كەيىن ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ جاڭا توراعاسى كىم بولعانى تۋرالى اقپارات بانك سايتىندا ءالى جاريالانباعان. بۇعان دەيىن پاتوح شوديەۆتىڭ قىزى مۋنيسا ءوز ەركىمەن ديرەكتورلار كەڭەسىنەن شىققان ەدى. اتالعان ەكى قارجى ينستيتۋتىنىڭ باس كومپانياسى – «ەۋرازيالىق قارجى كومپانياسىنىڭ» سايتىندا بۇل جونىندە دە مالىمەت جوق.

مۇراگەرلەر كىم؟

ERG كومپانياسىنىڭ ديرەكتورلار كەڭەسىندە الەكساندر ماشكەۆيچتىڭ ورنىنا كەلگەن ەدۋارد سۋرلەۆيچ تۋرالى كوپ اقپارات جوق. الايدا ۇلىبريتانيانىڭ كومپانيالار تىزىمىندەگى دەرەكتەرگە قاراعاندا، ول دا ماشكەۆيچتىڭ قىزدارى — 1977 جىلى تۋعان اللا مەن 1982 جىلى تۋعان اننا سياقتى بەلگيا ازاماتتىعىنا يە.

كەم دەگەندە 2013 جىلدان بەرى ول ماشكەۆيچتىڭ مۇراگەرلەرىمەن بايلانىستى بيزنەستەرگە قاتىسىپ كەلەدى. مىسالى، 2013 جىلدان 2015 جىلعا دەيىن سۋرلەۆيچ ينتەرنەت-ساۋدامەن اينالىسقان. قازىر تاراتىلعان Motilo Limited اتتى لوندوندىق كومپانيادا جۇمىس ىستەگەن. ءار جىلدارى بۇل كومپانيانى اللا مەن اننا ماشكەۆيچ باسقارعان نەمەسە باسشىلىق قۇرامىندا بولعان.

ERG قۇرىلىمىنا كىرەتىن كومپانيالاردىڭ ءبىرىنىڭ ەڭ وزەكتى تۇلعالار تىزىمىنە سايكەس، مارقۇم وليگارح الەكساندر ماشكەۆيچتىڭ تىكەلەي مۇراگەرلەرى — جۇبايى لاريسا ۆاسيلەۆنا مەن ەكى قىزى. سونداي-اق، ونىڭ بەلگيادا تۇراتىن ديريجيور جانە كومپوزيتور ءىليا انتونوۆيچ ەسىمدى ءىنىسى دە مۇراعا ەنشىلەس اتالادى.

اللا ماشكەۆيچ زاڭگەر ماماندىعىن العان. بەلگيا ازاماتتىعىمەن قاتار يزرايل ازاماتتىعىنا دا يە. 2012 جىلى ول تۋنيستەن شىققان ءدىني ەۆرەي ازاماتقا تۇرمىسقا شىققانى تۋرالى اقپارات تاراعان.

ايتا كەتەرلىگى، ۇلىبريتانيادا قۇرىلعان جانە كەيىن تاراتىلعان The Machkevitch Foundation قورىن 45 جاستاعى ياكۋب-فراەم بۋحريس باسقارعان. ول — تۋنيس تۋماسى، فرانتسيا ازاماتى. كەيبىر دەرەكتەرگە سايكەس، 2016 جىلى لوندونداعى گرين-ستريت كوشەسىندەگى №1 پاتەردە تۇرعان. Telegram-ارنالاردىڭ ءبىرىنىڭ مالىمەتىنشە، ءدال وسى ءۇيدىڭ ءبىرىنشى قاباتىنداعى ەكى پاتەردى اللا ماشكەۆيچ 2003 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا ساتىپ العان.

ەدۋارد سۋرلەۆيچ پەن ياكۋب-فراەم بۋحريس 2014 جىلى ءبىر ۋاقىتتا ۇلىبريتانيادا تىركەلگەن Uzone Properties Limited كومپانياسىندا جۇمىسىن باستاعان. كومپانيا قۇرىلعاننان ءبىر جىل وتكەن سوڭ، 2015 جىلى، تاراتىلعان.  

فرانتسيانىڭ بيزنەس-رەەسترىندەگى اقپاراتقا سۇيەنسەك، بۋحريس ءارتۇرلى قالالاردا تىركەلگەن 9 كومپانيادا تىكەلەي باسقارۋشى، سەرىكتەس جانە تاراتۋشى (ليكۆيداتور) رەتىندە كورسەتىلگەن. بۇل كاسىپورىندار كوتەرمە ساۋدامەن، جىلجىمايتىن مۇلىك وپەراتسيالارىمەن، سونداي-اق قارجى جانە ساقتاندىرۋ قىزمەتتەرىن كورسەتۋدىڭ قوسالقى قىزمەت تۇرلەرىمەن اينالىسادى.

وتباسى

اننا ماشكەۆيچ گرافيكالىق ديزاينەر ماماندىعىن العان. ول 2020 جىلى Eurasian Natural Resources Corporation (ENRC, كەيىن ERG) كومپانياسىنا قاتىستى داۋلى ءىس بويىنشا سوتقا تارتىلدى. بريتانيانىڭ قاتال قىلمىستىق الاياقتىقپەن كۇرەس بيۋروسى  (SFO) بۇل كومپانيانى 10 جىل بويى تەرگەپ كەلگەن. اننا ماشكەۆيچ سوتتا تەرگەۋگە تولىق كومەك كورسەتۋدەن باس تارتتى دەپ ايىپتالدى. وعان كەيبىر قۇجاتتاردى ۇسىنباعانى ءۇشىن ايىپ تاعىلدى. بۇل ءۇشىن ول 800 فۋنت ستەرلينگ ايىپپۇل تولەپ، 181 فۋنت «زارداپ شەككەن تاراپقا» جانە SFO شىعىندارىن وتەۋگە مىندەتتەلدى. الايدا، 2021 جىلى اپەللياتسيالىق سوت بارلىق ايىپتاردى الىپ تاستاپ، ونى اقتادى.

بۇعان دەيىن، 2020 جىلى SFO ENRC ءىسى بويىنشا تەرگەۋدى دالەلدەردىڭ جوقتىعىنا بايلانىستى توقتاتقان بولاتىن. بۇل ءىس پارا الۋ وقيعاسىنا قاتىستى بولدى، مۇندا 35 ميلليون دوللار كولەمىندە پارا العانى تۋرالى دالەلدەر ىزدەلگەن ەدى.

الەكساندر ماشكەۆيچ پەن يبراگيموۆتار وتباسىنىڭ ERG-دەگى ۇلەسى 20,7 پايىزدى قۇرايدى. پاتوح شوديەۆتىڭ ۇلەسى – 18,6 پايىز. 2013 جىلى جوعارىدا اتالعان تەرگەۋ باستالعاننان كەيىن جانە كورسەتكىشتەر ايتارلىقتاي ناشارلاعاننان (اكتسيالار قۇنى 2010 جىلمەن سالىستىرعاندا 80 پايىزعا تومەندەگەن) كەيىن ENRC لوندون جانە قازاقستان قور بيرجالارىنان باس تارتتى جانە مەملەكەت كومەگىنىڭ ارقاسىندا ERG قۇرامىنا ەندى.

Ratel باسىلىمىنىڭ جازۋىنشا، 2011 جىلدان باستاپ ەۋرازيالىقتاردىڭ قۇرىلىمدارى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنان 2,4 ميلليارد اقش دوللارى كولەمىندە قاراجات العان. بۇل – ENRC-نى لوندون بيرجاسىنان شىعارۋعا جۇمسالعان قاراجات پەن 2016 جىلى ERG قارىزىن قايتا قۇرىلىمداۋ كەزىندە مەملەكەت تاراپىنان بەرىلگەن بولۋى مۇمكىن مەملەكەتتىك كەپىلدىكتەردى ەسەپتەمەگەندەگى سوما.

دياپازون

90 جىلدارى جاسالعان جەر قويناۋىن پايدالانۋ كەلىسىمشارتتارىنا سۇيەنسەك، ەۋرازيالىقتار قازاقستاندا كەم دەگەندە تاعى 50 جىل جۇمىس ىستەۋدى جوسپارلاپ وتىر. حروم رۋداسىن وندىرۋگە قاتىستى نەگىزگى جەر قويناۋىن پايدالانۋ كەلىسىمشارتى 2041 جىلى اياقتالادى. الايدا، توپ باسشىلىعى بۇل كەلىسىمشارتتىڭ پايدالى قىزمەت ەتۋ مەرزىمى اياقتالعانعا دەيىن، ياعني 2074 جىلعا دەيىن نومينالدى قۇنى بويىنشا ۇزارتىلاتىنىن كۇتۋدە.

ERG توبى ليۋكسەمبۋرگتە تىركەلگەن جانە الەمنىڭ ءتورت قۇرلىعىنداعى 20 ەلدە قىزمەت اتقارادى. بىراق ونىڭ ەڭ ءىرى وندىرىستىك اكتيۆتەرى قازاقستاندا ورنالاسقان. بۇل جەردە كومپانيا فەرروحروم، كومىر، تەمىر رۋداسى جانە گلينوزيوم وندىرەدى. ال ERG قۇرامىنداعى كاسىپورىندار ەلەكتر ەنەرگياسىن وندىرەدى، ونەركاسىپتىك جابدىق شىعارسا،  «ترانسكوم» جشس قازاقستانداعى ەڭ ءىرى جۇك ۆاگوندارى وپەراتورى سانالادى.

جىلدىق ەسەپكە سايكەس، 2023 جىلى توپتىڭ كىرىسى 6,5 ميلليارد اقش دوللارىن (2022 جىلى – 7,9 ميلليارد دوللار) قۇراعان. اكتسيونەرلەر مەن كرەديت بەرۋشىلەرگە تولەمدەر 525 ميلليون دوللار بولسا، سالىقتىق تولەمدەر مەن باسقا دا مىندەتتى اۋدارىمدار 1,3 ميلليارد دوللاردى قۇراعان.  ونىڭ ىشىندە قازاقستانعا 830 ميلليون دوللار تيەسىلى.

توپتىڭ قازاقستانداعى نەگىزگى كاسىپورىندارى كەڭەستىك كەزەڭنەن قالعان. مىسالى، دونسكوي تاۋ-كەن بايىتۋ كومبيناتى 1938 جىلدان بەرى جۇمىس ىستەيدى، ال اقتوبە فەرروقورىتپا زاۋىتى 1943 جىلدان بەرى جۇمىس اتقارادى. بۇل كاسىپورىنداردىڭ بارلىعى 90 جىلداردىڭ ورتاسىندا جەكەشەلەندىرىلگەن. جالپى العاندا، ERG اكتيۆتەرى ەلدىڭ مەتاللۋرگيا جانە تاۋ-كەن ونەركاسىبىنىڭ شامامەن ۇشتەن ءبىر بولىگىن قۇرايدى. قازاقستانداعى كاسىپورىندارىنىڭ ارقاسىندا ERG الەمدەگى حروم مولشەرى بويىنشا ەڭ جوعارى سانالاتىن جوعارى كومىرتەكتى فەرروحرومنىڭ ەڭ ءىرى ءوندىرۋشىسى. سونىمەن قاتار، كومپانيا ەلىمىزدەگى جالعىز اليۋميني ءوندىرۋشى جانە ەلەكتر ەنەرگياسىن ءوندىرۋ نارىعىنىڭ 17 پايىزىنا يەلىك ەتەدى.

كاسىپورىندار

توپ قۇرامىندا 20-دان استام نەگىزگى كاسىپورىن بار. ولاردىڭ قىزمەت اۋقىمى كەڭ، ەلەكتر ەنەرگياسىن ءوندىرۋ مەن جەتكىزۋدەن باستاپ IT جانە نەسيەلەۋگە دەيىن اتقارادى.

قۇرامىنا كەن ءوندىرۋ، بايىتۋ جانە مەتاللۋرگيالىق كاسىپورىندار كىرەتىن - «تنك «قازحروم» اق.  ونىڭ قۇرامىندا حرومتاۋداعى دونسكوي تاۋ-كەن بايىتۋ كومبيناتى مەن گوك-تىڭ ەسكى شلامدارىن قايتا وڭدەيتىن ERG Green فابريكاسى، اقتوبە فەرروقورىتپا زاۋىتى، اقسۋ فەرروقورىتپا زاۋىتى، قاراعاندىداعى «قازمارگانەتس» كەن باسقارماسى بار.

«قازحروم» فەرروحروم، فەرروسيليكومارگانەتس، فەرروسيليتسي جانە حروم كەنى كونتسەنتراتىن وندىرەدى. ونىمدەرىن قىتاي، جاپونيا، وڭتۇستىك كورەيا، اقش جانە ەۋروپا ەلدەرى ساتىپ الادى. كومپانيانىڭ الەمدىك فەرروحروم نارىعىنداعى ۇلەسى (حروم ەكۆيۆالەنتىمەن ەسەپتەگەندە) 13 پايىزدى قۇرايدى. 2023 جىلى كومپانيانىڭ تازا پايداسى 197 ملرد تەڭگەنى، ال جالپى كىرىسى 1 ترلن تەڭگەدەن استام قارجىنى قۇراعان.

سوكولوۆ-سارىباي تاۋ-كەن بايىتۋ وندىرىستىك بىرلەستىگى (سسكوب) – قازاقستانداعى تەمىر رۋداسى، شاعىلتاس جانە دولوميت وندىرەتىن ءىرى كاسىپورىن. كومپانيا دومنا وندىرىسىنە ارنالعان شيكىزاتتى شىعارادى. ونىڭ قۇرامىنا سوكولوۆ، سارىباي، قاشار جانە قۇرجىنكول كەنىشتەرى، سونداي-اق الەكسەەۆ دولوميت كەنىشى كىرەدى. سونىمەن قاتار، سسكوب-كە بايىتۋ فابريكالارى مەن رۋدنىيداعى مەتال زاۋىتى جانە رۋدنىي جەو (جىلۋ ەلەكتر ورتالىعى) تيەسىلى.

ۋكرايناداعى سوعىسقا دەيىن شيكىزاتتىڭ باسىم بولىگى (شامامەن 60-65 پايىزى) ماگنيتوگورسك مەتاللۋرگيا كومبيناتىنا (ممك) جونەلتىلەتىن. الايدا ممك يەسى سانكتسيالارعا ىلىككەننەن كەيىن بۇل جەتكىزىلىمدەر توقتاتىلدى.

Inbusiness.kz مالىمەتىنشە، 2023 جىلى تەمىر كەنىنىڭ كونتسەنتراتىن ساتۋ كولەمى 2021 جىلمەن سالىستىرعاندا ەكى ەسە ازايعان. سونىمەن بىرگە، سسكوب قىتايعا دايىن ءونىم جەتكىزىلىمىن ارتتىرعان. ءKursivتىڭ جازۋىنشا، رەسەيگە جالپى جەتكىزىلىم كولەمى تومەندەگەنىمەن، سسكوب چەليابى جانە باتىس ءسىبىر مەتاللۋرگيا كومبيناتتارىنا ءونىم جەتكىزۋدى قايتا جانداندىرعان.

2023 جىلى جالپى تابىس 386 ميلليارد تەڭگەنى قۇراعانىمەن، سسكوب 56 ميلليارد تەڭگە كولەمىندە شىعىنعا ۇشىراعان.

اق-نىڭ قۇرامىندا جەتى ەنشىلەس كاسىپورىن بار. ولاردىڭ قاتارىنا ەمدەۋ-ساۋىقتىرۋ ورتالىعى، مەيرامحانا كەشەنى، كولىك كومپانياسى، جوبالاۋ جانە قۇرىلىس-مونتاج جۇمىستارىمەن اينالىساتىن كاسىپورىن، ەلەكتر جەلىلەرىن پايدالانۋ جانە تەحنيكالىق قىزمەت كورسەتۋ كومپانياسى، عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعى، سونداي-اق ەلەكتر جەلىلەرى مەن قوسالقى ستانتسيالارعا تەحنيكالىق قىزمەت كورسەتەتىن جانە جوندەيتىن كاسىپورىن جانە تەمىر رۋداسىن وندىرەتىن كومپانيا كىرەدى.

«قازاقستان ءاليۋمينيى» اق – قازاقستانداعى گلينوزيوم (اليۋميني وندىرۋگە ارنالعان شيكىزات) وندىرەتىن جالعىز كاسىپورىن. ونىڭ جىلدىق وندىرىستىك كولەمى – 1,4 ملن توننا. قۇرامىنا پاۆلودار اليۋميني زاۋىتى، قوستاناي وبلىسىنداعى قىزىل وكتيابر بوكسيت كەن باسقارماسى جانە پاۆلودار وبلىسىنداعى «كەرەگەتاس» اكتاستى كەنىشى كىرەدى. پاۆلودار جەو-1 –كومپانيانىڭ قۇرىلىمدىق بولىمشەسى.

اق-نىڭ 2023 جىلعى تابىسى شامامەن 246 ملرد تەڭگەنى، ال پايداسى 2,5 ملرد تەڭگەنى قۇراعان (بۇرىنعى جىلى بۇل كورسەتكىش 57 ملرد تەڭگە بولعان). ايتا كەتۋ كەرەك، شيكىزاتتىڭ باسىم بولىگى ەكسپورتتالادى. قازاقستاندىق گلينوزيومدى تاجىكستانداعى مەملەكەتتىك كومپانيا «تالكو»-عا تيەسىلى اليۋميني زاۋىتى مەن رەسەيدىڭ «رۋسال» كومپانياسى ساتىپ الادى. شيكىزاتتىڭ ءبىر بولىگى ERG قۇرامىنداعى قازاقستان ەلەكتروليز زاۋىتىندا وڭدەلەدى.

ەلەكتروليز زاۋىتىنىڭ 2023 جىلعى تابىسى شامامەن 278 ملرد تەڭگەنى، ال تازا پايداسى شامامەن 17 ملرد تەڭگەنى قۇراعان (الدىڭعى جىلى – 33 ملرد تەڭگە).

«شۇباركول كومىر» كومپانياسى قاراعاندى وبلىسىنداعى شۇباركول كەن ورنىندا «ورتالىق» جانە «باتىس» كومىر رازرەزدەرىن يگەرىپ جاتىر. بۇل كومپانيا قازاقستاننىڭ كوممۋنالدىق-تۇرمىستىق سەكتورىنداعى وتىنعا دەگەن سۇرانىستىڭ 25 پايىزىن قامتامسىز ەتەدى. 2023 جىلى كومپانيانىڭ تابىسى 128,5 ملرد تەڭگەنى، ال تازا پايداسى 26,4 ملرد تەڭگەنى قۇراعان (2022 جىلى – 7,5 ملرد تەڭگە).

«جايرەم مارگانەتسى» اق قاراعاندى وبلىسىندا مارگانەتس رۋداسىن قازىپ الىپ، ودان كونتسەنترات وندىرەدى. 2023 جىلى كومپانيانىڭ تابىسى 2,5 ميلليارد تەڭگە بولسا، شىعىنى 9,5 ميلليارد تەڭگەنى كورسەتكەن (2022 جىلى كاسىپورىن 272 ميلليون تەڭگە پايدا تاپقان). زالالدىڭ باستى سەبەبى – ءونىمنىڭ وزىندىك قۇنى، ول شامامەن 6 ميلليارد تەڭگەنى قۇرايدى.

پىكىرلەر