“Aq jol” Demokratııalyq partııasynyń tóraǵasy Azat Perýashev Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń 3 qańtar kúni “Ana tili” gazetine jarııalanǵan suhbatyna qatysty pikir bildirdi, dep habarlaıdy “Adyrna” ulttyq portaly.
“Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń búgingi aýqymdy suhbaty Memleket basshysynyń el damýynyń negizgi máselelerine qatysty tujyrymdamalyq kózqarastaryn, onyń osy úderistiń keıbir naqty aspektilerine degen basymdyqtaryn aıqyndady.
Otandyq ónerkásipshiler men kásipkerlerdiń múddesin qorǵaýshy retindegi «Aq jol» Demokratııalyq partııasy úshin bul suhbatta ulttyq ekonomıkanyń teńgerimdi jyljýy, shaǵyn, orta jáne iri bıznesti qoldaý, ınvestıııalyq ahýaldy jaqsartý, kásipkerlerdiń zańdy quqyqtaryn qorǵaý taqyryptary ózekti boldy.
Praktıkalyq tájirıbege súıensek, ShOB bopsalaýshylyq pen reıderlik shabýyldardyń nysanasyna jıi aınalsa, basty nazarda árdaıym jemqorlyqpen kúres júredi, bul da atalmysh suhbatta kórinis tapty.
Eń bastysy, memlekettik basqarýǵa qatysýdy maqsat tutatyn, demokratııa men saıası júıeniń ashyqtyǵyn qamtamasyz etýdi qalaıtyn saıası partııa retinde bizge prezıdenttiń úkimet qyzmeti men osy baǵyttaǵy ary qaraıǵy reformalarǵa qatysty aıtylǵan tujyrymdar qyzyq boldy”, - dedi Perýashev.
Azat Perýashevtiń aıtýynsha, Prezıdenttiń mınıstrlerdiń neǵurlym tıimdi jumys isteýi týraly talaptary, Qazaqstan ekonomıkasynyń ósimin jetkiliksiz dep baǵalaýy jáne óndiristik tájirıbesi bar kadrlarǵa degen qajettilik týraly sózderi tolyǵymen negizdelgen jáne ekonomıkanyń naqty sektorynyń barlyq ókilderine ortaq.
“Qasym-Jomart Kemeluly 2024 jyldyń qorytyndysy boıynsha ekonomıkany ártaraptandyrýda, óńdeý ónerkásibin damytýda, ınfraqurylymdy jańǵyrtýda jaqsy nátıjelerge qol jetkizilip jatqanyn ustamdylyqpen atap ótti. Bul rette ol «Eger ekonomıkalyq jetistikter adamdardyń ómir súrý deńgeıine oń áser etpese, onda olar tek vırtýaldy shyndyqta ǵana bar» dep atap ótti, osylaısha mınıstrlik esepteriniń keıbir kórsetkishterine kúmán keltirdi.
«Aq jol» dempartııasy 2025-27 jyldarǵa arnalǵan bıýdjet jobasyn talqylaý kezinde sheneýnikterdiń qaıshylyqty sózderine de nazar aýdaryp, frakııamyz úkimettik nusqany qoldamady. Mysaly, eger qoldaý sharalaryn qarjylandyrý 30%-ǵa ulǵaısa, ShOB-ty qoldaý tásilderi «paradoksaldy jáne qısynsyz» bolyp kórinetinin jáne sonymen birge bul sharalardy alatyn kásipkerlik sýbektileriniń sanyn 2024 jylǵy 7 myńnan 2025-27 jyldary bir myńǵa deıin, ıaǵnı, alty ese qysqartý usynylǵanyn atap óttik. Bul «tańdaýshylyq» básekelestikke jatpaıtyn jaǵdaılar jasaıdy jáne baılar men kedeıler arasyndaǵy áleýmettik alshaqtyqtyń ósýine yqpal etedi.
Osyǵan uqsas qarama-qaıshylyqtar 2023 jylǵa arnalǵan bıýdjettiń atqarylýy týraly esepte de kezdesken, byltyrǵy jyldyń 5 maýsymynda «Aq jol» frakııasy oǵan qarsy daýys bergen bolatyn. Atap aıtqanda, biz ShOB kóleminiń 10% óskenin esh qýanbadyq, sebebi, ol JK 63%-dan 82%-ǵa kúrt ósýimen jáne orta kásipkerlik úlesiniń 1,3% qysraýymen qamtamasyz etilgen, ıaǵnı, bıznesti jasandy túrde ydyratýdy bildiredi, demek, bul ınvestıııalarǵa keri áser etip, jańa jumys oryndarynyń ashylýyn tejeıdi.
Qasym-Jomart Kemeluly ekonomıkalyq blok basshylarynyń jumysy týraly aıta otyryp, ony «ortasha» dep ashyq baǵalaǵany beker emes: «Halyqaralyq qarjy ınstıtýttarynyń sózdik qorynan tym kóp rıtorıka bar, naqty áreket jetkiliksiz. Qazir bizge óńirlerdegi jaǵdaıdy jáne naqty ekonomıkanyń jumys isteý tetikterin jaqsy biletin, ıaǵnı «jerlerde» jumys istegen mamandar qajet», - dep qosty ol.
Sondyqtan da Prezıdenttiń mınıstrlerdiń neǵurlym tıimdi jumys isteýi týraly talaptary, Qazaqstan ekonomıkasynyń ósimin jetkiliksiz dep baǵalaýy jáne óndiristik tájirıbesi bar kadrlarǵa degen qajettilik týraly sózderi tolyǵymen negizdelgen jáne ekonomıkanyń naqty sektorynyń barlyq ókilderine ortaq.
Buǵan onyń ulttyq baılyqty ádiletti bólýdi menshikti qaıta bólý emes, Qazaqstandy jańǵyrtýǵa baǵyttalǵan strategııa retinde qarastyrý týraly málimdemesin de jatqyzýǵa bolady. Bizdiń oıymyzsha, bul turǵydan alǵanda ádilettilik degen «kezdeısoq tabysty» kútpeı, ulttyq tabysty qaıta bólýden óz úlesin ádil tabý, atap aıtqanda, taýarlardy óndirý men jetkizý, iri strategııalyq kompanııalar túrindegi korporatıvti lıderlerge, ashyq tutynýshylyq naryqta qyzmet kórsetý arqyly.
Mundaı «qaıta bólý» ónimniń jańa túrlerin, jańa tehnologııalar men naryqtardy ıgerýdi, qoǵamdaǵy jańa qarym-qatynastardy – jalpy ulttyń qaıta jańarýyn, ekonomıkany, áleýmettik salany jańǵyrtýdy bildiredi”, dedi Azat Perýashev.
Depýtat Memleket basshysynyń suhbatyndaǵy ekonomıkalyq bólimge basa nazar aýdardy.
“Suhbattyń ekonomıkalyq bóliginde Qasym-Jomart Kemeluly óndiristik ınfraqurylymǵa – kólik-logıstıkalyq áleýetti, energetıkany damytýǵa da kóp kóńil bóledi; munaı-hımııa, mashına jasaý, qurylys salalaryndaǵy óndiristik qýattardy nyǵaıtý – munyń barlyǵyn 2023 jylǵy «Ádiletti Qazaqstannyń ekonomıkalyq baǵyty» joldaýynda ulttyq ekonomıkanyń «ındýstrıaldy negizi» dep atady.
Bir kezderi aıtylǵan basymdyqtardy osylaı tabandy túrde ilgeriletý Prezıdenttiń ekonomıkanyń óndiristik negizsiz damýy múmkin emestigine degen senimin bildiredi. Myńdaǵan kásipkerler de, jalpy «Aq jol» dempartııasy da osy senimdi bólisip, kúndelikti jumysymyzda sony ustanyp kelemiz.
Ortaq iske qosqan úlesimiz naqty bastamalar men nátıjelerden kórinedi. Máselen, Memleket basshysy sáýir aıynda qabyldanǵan kásipkerlik máseleleri jónindegi zańdy mysalǵa keltirip, onyń kásipkerlerge qolaıly jaǵdaı jasaýǵa baǵyttalǵanyn atap ótti.
Osy oraıda, atalǵan zańdaǵy basqa da jańalyqtarmen qatar, otandyq óńdeýshi kásiporyndardy elimizde óndiriletin shıkizatpen qamtamasyz etý basymdylyǵy týraly normanyń qabyldanǵanyn eske salýǵa bolady.
Bul talap «Aq jol» frakııasy depýtattarynyń qajyrly eńbeginiń jemisi, al, ony is júzinde qoldaný Qazaqstannyń tabıǵı resýrstaryn paıdalanýdaǵy ulttyq múddelerdi nyǵaıtýǵa, joǵary tehnologııalyq óńdeýdi damytýǵa jáne taý-ken alpaýyttarynyń tabysynyń bir bóligin óńdeýshi ónerkásipter men ShOB paıdasyna qaıta bólýge ákelýi kerek.
Qasym-Jomart Kemelulynyń ınvestıııalyq ahýaldy jaqsartýǵa, shaǵyn jáne orta bıznesti qoldaýǵa, bastamashyldyq pen kásipkerlikti damytýǵa udaıy kóńil bólip otyratyny da barshaǵa aıan. Bul suhbatynda Memleket basshysynyń ekonomıkanyń iri bıznesti damytýǵa múddeli ekenin atap ótkeni mańyzdy. Kóktemgi sý tasqyny men onyń zardaptaryn joıý, áleýmettik ınfraqurylymdy qalpyna keltirý, myńdaǵan baspanasyz azamattardy baspanamen qamtamasyz etý iri kásipkerlerdiń óz otandastaryna degen yntasy men kózqarasynyń túbegeıli ózgergenin aıqyn kórsetti.
Bul ózgerister otandyq olıgarhtardy «qaıta tárbıeleýdegi» Q. Toqaevtyń qajyrly eńbeginiń tikeleı nátıjesi. Eske sala keteıin, 2022 jyldaǵy Qańtar oqıǵasynan keıin prezıdent qazaq jáne ózbek olıgarhtaryn salystyrǵan edi. Ózbek mıllıarderleri «óz tarıhı otandaryna kelip, Ózbekstan prezıdentinen ózderine ne buıyratynyn suraıdy. Óz qarjysyna emhanalar men ınfraqurylymdar salady. Ózbekstannyń olıgarhtary men shette jatyp óz eline qarsy shyǵatyn bizdiń olıgarhtardyń aıyrmashylyǵy osyda».
Alǵashynda otandyq kásipkerler keıde «Qazaqstan halqyna» qoryna «erikti-mindetti» jarna tóleýmen shektelse, ótken jyly iri kásipkerlik sýbektileriniń minez-qulqyndaǵy kúrt ózgerister oryn alyp, olardyń kópshiliginiń adamı-patrıottyq sezimderi baıqaldy, bul Q.Toqaevtyń ekonomıka men qoǵamdaǵy ádil qarym-qatynasqa negizdelgen baǵytynyń durystyǵynyń kórsetkishi boldy.
Árıne, bul «qaıta tárbıeleýdiń» jemisi ǵana emes, sonymen qatar prezıdenttiń progressıvti áleýmettik-ekonomıkalyq qubylys retinde bıznesti qoldaýǵa baǵyttalǵan kúsh-jigeri.
Al Qasym-Jomart Kemelulynyń osy suhbatynda memlekettik organdardyń bıznesti tyńdaý, onymen birlesip jumys isteý, keleshegi bar jobalarǵa ınvestıııa quıyp jatqan kásipkerler men ınvestorlarǵa kómektesý talaby, «Bızneske qysym jasaý týraly áńgime bolmaýy kerek, ol úshin sheneýnikter men kúshtik qurylymdardy jaýapkershilikke tartamyz» degeni – bizge bolashaqqa degen senim beredi”, dedi ol.
Sondaı-aq, Perýashev «Aq jol» frakııasynyń artyq kóterilgen jáne zań buzýshylyqtarǵa sáıkes kelmeıtin aıyppuldardy azaıtý týraly usynystaryn da eske aldy.
“Parlamenttik kópshilik memlekettik organdardyń uıytqy bolýymen «Aq jol» frakııasynyń artyq kóterilgen jáne zań buzýshylyqtarǵa sáıkes kelmeıtin aıyppuldardy azaıtý týraly usynystaryn qoldaýdan bas tartqanyn qalaı eske almaı óte alamyz? Nátıjesinde biz óz ustanymymyzdy dáleldep, Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly kodekstiń (ÁQBK) jobasyna qarsy daýys berýge májbúr boldyq jáne qoǵamdaǵy keń rezonans bizdiń kóptegen opponentterimizdi kóterilgen máselege basqasha qaraýǵa májbúr etti.
Qazirgi ýaqytta «Aq jol» dempartııasynyń zań qyzmeti óz zań jobasyn ázirleýde, onda biz aıyppuldar taqyrybyn talqylaýǵa qaıta oralamyz jáne olardy qaıta qaraýdy talap etemiz. Onyń ústine memleket basshysynyń qoldaýy bar.
Saıası reformalarǵa qatysty. Prezıdent Q.Toqaevtyń óz suhbatynda «Kúshti Prezıdent – yqpaldy Parlament – esep beretin úkimet» tujyrymdamasy Qazaqstannyń saıası júıesine eń qolaıly ekenin atap ótýi kezdeısoq emes dep oılaımyn; «Biraq bul tujyrymdamany tolyǵymen júzege asyrý úshin biz kóp jumys isteýimiz kerek».
Bul, ásirese, jergilikti deńgeıde kórinis tabady, máselen, maslıhattar áli kúnge deıin qosalqy róldi atqaryp keledi, onyń basty sebebi, ákimdikter (jergilikti «úkimetter») bireýdiń aldynda esep berýge qulyqsyz.
Sonymen qatar, kez kelgen memlekettik basqarý jáne onyń reformalary prınıpter men tutqalar bıliktiń búkil vertıkalynda bolǵanda ǵana jumys isteıdi. Al osy turǵydan alǵanda, 2022 jylǵy konstıtýııalyq reforma óńirlik deńgeıde tyǵyryqqa tirelgeni anyq.
2024 jyly «Aq jol» frakııasy Úkimetke «Kúshti Prezıdent – yqpaldy Parlament – esep beretin úkimet» tujyrymdamasyn jergilikti deńgeıde iske asyrý, ol úshin máslıhattardyń ókilettikteri men mártebesin keńeıtý, zańnamany qaıta qurylymdaý týraly usynyspen úsh ret saýal joldasa da - ár joly túsiniksiz jaýaptar aldy.
Sondyqtan, Qasym-Jomart Kemeluly 15 qarashada aýyl sharýashylyǵy qyzmetkerleriniń forýmynda aıtyp ótken jáne búgingi suhbatynda taǵy da rastaǵan sol reformalar aıasynda jergilikti ózin-ózi basqarýdy qaıta qurylymdaý, máslıhattar ókilettikterin keńeıtý máseleleri de óz ornyn tabady dep senemiz”, dedi depýtat.
Azat Perýashev Qazaqstan jastarynyń shetelde bilim alýyna qatysty prezıdent pikirine de toqtala ótti.
“Prezıdenttiń: «Úkimetke keletin bolsaq, bul ıkemdi tetik, onyń quramyna bıliktegi «Amanat» partııasy men basqa da parlamenttik partııalardyń ustanymyn eskere otyryp, ózgertýler engizýge bolady» degen sózi de qyzyq boldy. Esterińizge sala keteıin, Memleket basshysy ótken jyldary da óz Joldaýlarynda úkimet pen aımaq basshylyǵyna parlamenttik partııalardyń ókilderin tartý máselesin pysyqtaýdy tapsyrǵan bolatyn.
Ókinishke qaraı, sol kezde aýqymdy konstıtýııalyq reformanyń aıasynda bul bastama iske aspaı qaldy. Bizdiń kózqarasymyzsha, bul saıası júıege qýatty serpin berip, bılikti qoǵam men ekonomıkanyń mindetterine jaqyndata alar edi. Al «Amanat» partııasynyń atqarýshy bılikke monopolııasy bıliktegi partııanyń ózine de (onyń aldyndaǵy «Nur Otandy» kóshirý), jaǵdaıdy ár qyrynan kórý múmkindiginen aıyrylǵan bılikke de qarsy áreket etedi.
Onyń ústine Qasym-Jomart Kemelulynyń ózi konstıtýııalyq reforma jarııalanǵan kezde-aq bılik partııasynan shyǵyp ketken.
Al eger de prezıdent atqarýshy bılik júıesindegi odan ári ózgeristerge bastama berse, bul qoǵamdyq-saıası pikirtalastardy praktıkalyq máselelerge maqsatty túrde kóshirýge ǵana emes; sonymen birge parlamenttik partııalardyń úkimettiń nátıjeleri úshin ujymdyq jaýapkershiligine de alyp keler edi.
Taǵy bir másele – Qazaqstan jastarynyń shetelde bilim alýyna qatysty prezıdent pikiri. Qasym-Jomart Kemeluly óte mańyzdy eki jaıtty aıtty: «Men jas azamattardyń kásibı ósý úshin shetelge shyǵýyn qalypty jaǵdaı dep sanaımyn... Qabiletińiz suranysqa ıe bolatyn jerde bolýǵa umtylý kerek... Jatqan tastyń astynan sý aqpaıdy» jáne – «Shetelge shyǵýdy «bir jaqty bılet» dep sanaýǵa bolmaıdy... Úkimettiń mindeti olardyń elimizde jemisti eńbek etýine jaǵdaı jasaý».
Den Sıaopın 1978 jyly qytaılyq jastardy sheteldik úzdik ýnıversıtetterge oqýǵa jibere bastaǵanda, 2000 jyldardyń ortasyna deıin olardyń 30%-dan azy qaıtyp oraldy. Biraq 2003-2005 jyldardan bastap, QHR ekonomıkasynyń qarqyndy damýynyń bastalýymen tek túlekter ǵana emes, sonymen qatar ondaǵan jyldar buryn shetelge ketip, sonda qalǵandar da orala bastady. Buǵan tabysty otandastardy izdeý, olardy shaqyrý jáne odan ári jumys isteýge jaǵdaı jasaý baǵdarlamasy da yqpal etti. Nátıjesinde, sarapshylardyń esepteýinshe, Amerıka Qurama Shtattarynda uzaq jyldar turyp, Qytaıǵa oralǵan ǵalymdardyń ónimdiligi Amerıkada qalǵandarǵa qaraǵanda joǵary bolyp shyqty. Bul tájirıbe ondaǵan jyldarǵa talantty jastardy joǵaltýǵa daıyn bolý jáne ekonomıkadaǵy ósim áleýetiniń bolýy jaǵdaıynda, memleket uzaq merzimdi josparda tek utady, sebebi, ol jastardyń joǵary bilimderi tehnologııalar men óndiristerdiń damýyna yqpal etedi.
Basqasha aıtqanda, memleket basshysynyń jastarǵa qatysty ustanymy olardy 1) ambıııalyq maqsattar qoıýǵa 2) óz eline senýge ıtermeleıdi.
Bul keremet. Túbegeıli ózgeristerden bas tartý múmkin emes”, dep qorytyndylady Azat Perýashev.
