Almaty qalasy — Qazaqstannyń ekonomıkalyq damýynyń tiregi jáne qarjy ortalyǵy. Qarqyndy ınfraqurylymdyq damýy, ınvestıııalyq tartymdylyǵy jáne qarjy ınstıtýttarynyń shoǵyrlanýy Almatyny el ekonomıkasynda jetekshi orynǵa shyǵarady. Bul maqalada Almatynyń ekonomıkasy men qarjy sektoryndaǵy negizgi jetistikter, úrdister jáne qala turǵyndarynyń pikirleri men kózqarastary baıandalady.
Almatynyń jalpy ishki ónimi (JIÓ) jyl saıyn ósip keledi. 2022 jyly qala JIÓ-si 9%-ǵa, al 2023 jyly 8,5%-ǵa ósti. Qyzmet kórsetý, saýda, qurylys jáne óndiris sııaqty salalardyń belsendiligi JIÓ ósimine úlken úles qosyp otyr. Ekonomıst mamannyń pikirinshe, Almatynyń ekonomıkalyq ósimi, ásirese, ınfraqurylymdyq jobalardyń arqasynda turaqty deńgeıde saqtalyp otyr. Bul qalanyń eldegi ekonomıkalyq yqpalyn arttyrýǵa septigin tıgizýde.
Turǵyndar arasynda júrgizilgen saýalnama boıynsha, 100 respondenttiń 75%-y Almaty ekonomıkasynyń turaqty ósimin qoldaıdy jáne qalanyń qarqyndy damýyna oń baǵa beredi.
Almaty ekonomıkasyna áser etetin mańyzdy faktorlardyń biri — ınflıaııa. 2022 jyly Almatyda ınflıaııa deńgeıi respýblıkalyq ortasha kórsetkishterden sál joǵary boldy. Inflıaııany tómendetý maqsatynda 2023 jyly qabyldanǵan sharalar onyń deńgeıin 17,5%-ǵa deıin túsirýge múmkindik berdi. 2024 jyly bul kórsetkish 16%-dan aspaıdy dep boljanýda.
Jergilikti turǵyndardyń pikiri de bul máseleni rastaıdy. Máselen, 200 respondenttiń 60%-y azyq-túlik baǵasynyń turaqtanýyn jáne qalada ómir súrý qunynyń qoljetimdiligin baǵalaıdy.
«Azyq-túlik baǵalary keıde turaqsyz bolǵanymen, jergilikti bılik baǵany ustap turý úshin qolynan kelgenin jasap jatyr», - deıdi saýdager Sáýle Muratova.
Sheteldik ınvestıııalardyń kóptep tartylýy Almatynyń ınvestıııalyq tartymdylyǵyn kórsetedi. 2022 jyly sheteldik ınvestıııa kólemi 20%-ǵa, al 2023 jyly taǵy 15%-ǵa ósti. Logıstıka, aqparattyq tehnologııalar, qarjy qyzmetteri jáne qurylys salalarynda sheteldik ınvestorlardyń qyzyǵýshylyǵy aıtarlyqtaı baıqalady. Bul qaladaǵy turaqty ekonomıkalyq ahýal men qolaıly bıznes klımattyń aıǵaǵy.
Tikeleı sheteldik ınvestıııalar jóninde saýalnamada 150 kásipkerden 80%-y Almatyny iskerlik ortalyq retinde joǵary baǵalap, qarjy jáne saýda sektorlaryndaǵy jetistikterge nazar aýdardy. Kásipker Sábıt Qaıratuly aıtýynsha:
«Almatyda halyqaralyq bıznes júrgizýge qolaıly jaǵdaı jasalǵan. Bul jerde ártúrli memlekettermen qarjy jáne saýda baılanystaryn ornatý jeńil».
Almatynyń qarjy sektorynyń negizin bankter quraıdy. 2022-2023 jyldary bankterdiń aktıvteri shamamen 10%-ǵa ósip, nesıelendirý baǵdarlamalary aıtarlyqtaı keńeıtildi. Turǵyndar arasynda ıpotekalyq nesıeler, kásipkerlerge arnalǵan nesıeler jáne shaǵyn bıznesti qoldaý baǵdarlamalary tanymal.
Jergilikti turǵyndar arasynda ótkizilgen saýalnamada 100 adamnyń 70%-y bankterdiń qoljetimdi nesıe berý saıasatyna qanaǵattanǵanyn bildirse, qalǵany onlaın bankıng qyzmetteriniń damýyna oń baǵa berdi. Almaty turǵyny Dıana Mamyrdyń pikirinshe, onlaın saýda óte yńǵaıly.
«Onlaın bankıng qyzmetteri óte yńǵaıly, ásirese, ýaqyt únemdeýge jáne banktik qyzmetterdi jyldam alýǵa múmkindik beredi».
Shaǵyn jáne orta bıznes (ShOB) Almaty ekonomıkasynyń mańyzdy bóligin quraıdy. 2022 jyly ShOB sany 10%-ǵa, al 2023 jyly 9%-ǵa ósti. Memleket tarapynan jasalǵan arzan nesıeler men salyqtyq jeńildikter kásipkerlerdi jańa bıznester ashýǵa yntalandyryp otyr.
200 shaǵyn kásipkerden quralǵan respondentter arasynan 85%-y memlekettik qoldaý sharalarynyń bıznesti damytýǵa kómekteskenin atap ótti. Shaǵyn kásipkerlik ıesi Nurjan Nurlanulynyń pikirinshe:
«Almatyda óz kásibin ashýǵa barlyq jaǵdaı jasalǵan, ásirese, saýda men qyzmet kórsetý salalary úshin bul aıtarlyqtaı qolaıly».
2022-2023 jyldary Almatyda jumyssyzdyq deńgeıi 5,3%-dan 4,9%-ǵa tómendedi. Jergilikti bılik jastarǵa arnalǵan jumys oryndaryn qurýǵa erekshe kóńil bólip, olardy kásibı daıarlyqtan ótkizý jobalaryn iske asyrýda.
Turǵyndar arasyndaǵy saýalnama nátıjesinde 100 adamnyń 65%-y jumys oryndarynyń artýyna qanaǵattanǵanyn, al 30%-y qaıta daıarlaý baǵdarlamalarynyń paıdasyn kórgenin aıtty. Jas maman Aqjan Sábıtuly:
«Almatyda jastar úshin jumys tabý múmkindigi mol. Jumys tájirıbesi joq jastardy qoldaý baǵdarlamalary da bar».
Almaty qalasy elimizdiń eń iri qarjy ortalyǵy retinde damýyn jalǵastyrýda. Qalanyń ınvestıııalyq áleýeti, ınfraqurylymdyq artyqshylyqtary jáne qarjy sektorynyń turaqty ósýi bolashaqta Almatyny Ortalyq Azııadaǵy mańyzdy qarjy ortalyqtarynyń birine aınaldyrýǵa múmkindik beredi.
