Shyǵarmashylyq salalardyń ishinde «fotografııa» óneriniń alar orny orasan. Fotojýrnalıstıka salasyna jańa dem berip, damýy men jańa deńgeıge óristeýine eleýli úles qosyp, jelidegi jurtty jahandaǵy ásem kórinisterdi sýret etip sóıletýimen tánti etip júrgen belgili fotograf Dosjan Balabekulymen osy týrasynda áńgimelestik.
Dosjan Balabekuly - Jambyl oblysy Jambyl aýdany Ernazar aýylynda ustazdar otbasynda dúnıege kelgen. «Fotoóner» qoǵamdyq birlestiginiń múshesi, fotojýrnalıst, jýrnalıst, PhD fılosofııa doktory. Qazirgi tańda ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti, Fılosofııa kafedrasynyń aǵa oqytýshysy
BALA ARMAN
- Dosjan myrza, fotografııa ónerine qalaı keldińiz? Ózińiz jaıly, balalyq shaqtaǵy estelikterińiz jaıly aıtyp berińizshi.
- Fotografııaǵa bala kezden qyzyqtym. Aýylda atamnyń úıinde eski «Zenıt» fotoapparaty boldy. Onymen foto túsirý óz aldyna, fotosýret etip shyǵarý jaǵy qıyn edi. Qarańǵy bólme, hımııalyq zattar kerek degendeı... Men ony arakidik jaı ǵana dúrbi retinde paıdalanatynmyn.
Aýylymyzǵa qala jaqtan «fotograf» mamany keletin. Biz soǵan sýretke túsip qalýǵa tyrysatynbyz. Fotomyz bir aptadan keıin jetetin, sóıtip kelesi fotolardy túsirip qaıtatyn. Keıin muny «Polaroid» fotoapparaty almastyrdy. Onyń ózine kóp ýaqyt ótpeı, bul alańdy plenkaly fotoapparattar jaýlady. Dál osy plenkaly fotoapparatpen kóp shuǵyldandym. Anam qalaǵa baryp, eń jaqsysyn alyp bergendegi qýanyshymda shek joq... Otbasymdy, synyptastarymdy, aýylymdy osy fotopparatqa túsirip shyqtym. Keıin bul naryqty ıfrlyq fotoapparattar basty. Bul buǵan deıingi shekteýlerdi tolyq ózgertti. Endi óziń túsiresiń, óziń shyǵarasyń. Endi plenka satyp alyp, ol tolyp qalady dep júrmeısiń, qansha túsirseń de oryn tabylady, kez-kelgen ýaqytta fotosýretti kórip, ony rettep, óshirip, tazartyp otyrýǵa múmkindik kóp boldy. Sondyqtan, meniń ómirimde fotografııaǵa degen qyzyǵýshylyq balalyq shaqtan qalyptasqan. Onyń ústine balalyq armanym-jýrnalıst bolý edi. Eki sala da shyǵarmashylyq jol. Sol sebepti de, bir-birin tolyqtyratyn qyzyq mamandyqtar edi. Jýrnalıstıkaǵa oqýǵa túsý úshin kóp eńbektendik. Aýdandyq, oblystyq, respýblıkalyq basylymdarda maqalalar jarııaladyq, birqatarynda turaqty avtor boldyq. Osy salaǵa jetelegen anam Jeńiskúl Berkimbaevaǵa, oqýǵa túsýge sebepshi bolǵan ustazdarym Eseı Jeńisuly men Saǵatbek Medeýbekulyna alǵysymdy bildiremin!
Aspanǵa atylǵan Almatynyń bulttary
Tikushaqtan kórinis-Úlken Almaty kóli
TAÝ ULY
- Paraqshańyzǵa kóz júgirtken adam sizdiń tabıǵatty jan tánińizben súıetinińizdi birden baıqaıdy. Taý-tasty jıi aralaıtyn jıhankez jansyz. Búginge deıin qansha taýdy, qandaı mekenderdi fotosaparmen aralap qaıttyńyz? Eseptep kórdińiz be? Tabıǵatty taspalaýda qandaı qıyndyqtar týyndaıdy?
- Adamnyń ózi tabıǵattyń bir bólshegi. Qazaq dúnıetanymynyń ózinde tabıǵat keremet sýretteledi. Ol ańyzdarda, jyrlarda arqaý boldy. Qazaq halqy-tabıǵattyń tilin túsindi, syryn uqty, ózara úılesimde ǵumyr keshti. Eshqandaı metoaspaptarsyz-aq, kún raıynyń jaǵdaıyn aldyn-ala bildi. Bul qanda bar qasıet bolǵanymen, urpaq almasyp, jahandaný júrip jatqan zamanda, biz osyndaı bolmysymyzdan aıyrylyp ta qalǵandaı kórinemiz. Fotografııa salasynda jumys isteıtin, onyń ishinde peızaj taqyrybynda foto túsiretin maman úshin, kún raıynyń, jaryqtyń qasıeti erekshe mańyzdy. Tabıǵattyń tilin túsingen qazaq, fotografııanyń da osy janrynda óz kózqarasyn kórsete alady dep oılaımyn. Sondyqtan, ózime jaqyn fotografııanyń osy janrynda az da bolsa eńbek etip, taý men tasty, ózen men kóldi, shyń men quzdy aralap fototúsirý isimen aınalysý erekshe shabyt syılaıdy. Qazaqstannyń tabıǵaty erekshe relefti. Álemniń túkpir-túkpirinde kezdesetin tabıǵı jer bederiniń birshama keskini, elimizdiń ǵajaıyp tabıǵatynda qaıtalanady. Osyndaı tabıǵaty baı ólkeniń azamaty bola otyryp, qalaısha kózge kóringen sulýlyqty fotografııaǵa alyp kelmeı, shydap otyrasyń?!
Osy fotografııanyń arqasynda taýǵa shyǵý, quzǵa órmeleý, shyńǵa kóterilý saıahaty meniń ómirimde úlken ról ala bastady. Naqty qansha taýǵa, shyńǵa shyqqanymdy eseptep aıta almaımyn, óıtkeni keıbir jyldary bir shyńnyń ózine 10 shaqty ret shyqqan kezder boldy. Óıtkeni, fotografııa sol, eń jaqsy fotosýret úshin, keıde sol rakýrsqa jyldap barýǵa, kútýge týra keledi. Múmkin, sonysymen de tabıǵatty túsirý qyzyqty shyǵar?!
Ile, Kúngeı, Jetisý, Teriskeı Alataýyna baǵyttalǵan birneshe fotosaparlarda boldym. Máselen, Almaty tóńiregindegi teńiz deńgeıinen úsh, tórt myńdyq shyńdardyń birazyna shyqtym. Saparlardyń ózi bir kúndik, birneshe kúndik, aptalyq bolyp bólinedi. Oǵan qosa, tikushaqpen kóterilgen saparlardyń ózi bir tóbe. Endigi maqsat, osylardyń barlyǵyn jınaqtalyp turǵan fotoalbomdy oqyrmanǵa usynsam degen nıet bar. Ol ázirge qarjylyq jaǵdaımen toqtap tur.
Máńgilik muz basqan Tıan-Shan taýlary
Taýlarǵa bult qonǵanda... Ile Alataýy.
Kishi Almaty taý silemine kempirqosaq túsip tur. Ile Alataýy.
"KÚSh - BIRLIKTE"
- «Fotoóner» qoǵamdyq birlestigi jaıly aıta ketseńiz. Qalaı, qashan, ne maqsatta quryldy? Qazir qandaı jumystar atqarýda?
- «Fotoóner» qoǵamdyq birlestigi – elimizdegi foto salasynda júrgen qaýymnyń basyn quraıtyn jalǵyz birlestik. Birlestik kommerııalyq emes uıym bolyp tabylady. Birlestiktiń qurylý maqsaty - Qazaqstandaǵy fotosýret salasynyń halyqaralyq deńgeıde damýyna úles qosý, jas mamandarǵa qoldaý kórsetý, fotoalbomdar shyǵarý, fotokórmeler, fotokonkýrstar ótkizý, sheteldik áriptestermen tájirıbe almasý, fotosaparalarǵa shyǵý, sezd, konferenııa, forým, fotojármeńke jáne de basqa sharalarǵa qatysý, uıymdastyrý. Sondaı-aq, birlestik músheleriniń áleýmettik-ekonomıkalyq jáne zańdy quqyqtaryn qorǵaý, birlestik músheleriniń zań sheńberinde tıimdi qyzmet etýine múmkindik týǵyzý jáne shyǵarmashylyq ıdeıalary keńinen óris alýy úshin qoldaý kórsetý, fotografııa salasyn zertteıtin ǵalymdar tobyn qalyptastyryp, ataqty fotosýretshilerdiń týyndylaryn ǵylymı negizde saralap, ǵylymı-tanymdyq eńbekter shyǵarý jáne t.b.
«Fotoóner» qoǵamdyq birlestigi-Ádilet mınıstrliginen bir kúnde zańdy kýáligin alǵan emes. Ony alý úshin 5 jyl eńbek etti, izdendi, tyrysty. Onyń basy qasynda bolǵan ardager fotojýrnalıster, BAQ fotojýrnalısteri men birlestik tóraǵasy retinde Asylhan Ábdiraıymulynyń eńbegi zor. Birlestik 2010 jyly, 5 jyldy artqa tastap, zańdy kýáligin aldy. Sol ýaqyttan qazirge deıin óziniń jarǵysy sheńberinde tıisti mindettemelerdi oryndap keledi.
«Ultqa qyzmet etý!» uranymen jumys isteıtin birlestik tóraǵasy Asylhan Ábdiraıymulynyń qajyrly eńbegimen osy úsh tomdyq fotoshejireshiler týraly kitaptyń shyǵýynyń ózi, otandyq fotografııany ǵylym kókjıegine kóterdi. Onymen qosa, Asylhan Ábdiraıymulynyń jeke jáne ujymdyq jazǵan jumystary da edáýir eńbek. Ǵylymı eńbek shyǵarýda óziniń ǵana emes, ózge avtorlardy da kóterip, sol jolǵa súırep júrgen jankeshtiligin de aıtpaı ótýge bolmaıdy. Sondaı-aq, osy salada shákirt tárbıeleýde de úlken jumystar atqarylyp jatyr. Alǵash fotografııa mamandyǵyn daıarlaý boıynsha teleekrandarǵa shyǵyp bastama kóterip, keıin ol Almatydaǵy JOO qoldaý tabýynyń ózi de birlestik jarǵysyndaǵy isterdiń tıimdi júrgizilgenin kórsetedi. Onyń syrtynda, fotosalasyndaǵy mamandardyń el ishindegi fotosaparlarǵa shyǵýyn uıymdastyrý, olardyń biliktiligin arttyrý jaǵyna jumsalǵan ýaqyttyń ózi qanshama? Osy tirlikterdiń aıasyna uıysyp, eńbek etken áriptes aǵa-ápkelerge, inilerimizge de alǵysym sheksiz!
"Fotoóner" birlestiginiń Kegenge fotosapary
Qarqara jaılaýyndaǵy Fotoónerlikter
"FOTOGRAFIIaǴA KÓZQARAS TÓMEN"
- Jalpy jýrnalıstıkanyń búgingi keıpine jáne fotojýrnalıstıka salasynyń damýyna berer baǵańyz qandaı? Ózińiz oqytyp júrgen jastardan fototilshilikke qyzyǵatyn izbasarlaryńyz bar ma?
- Jýrnalıstıkada, onyń ishinde fotojýrnalıstıka salasynda qyzmet etip júrgen myqty azamattarymyz jeterlik. Máselen, «Fotoóner» qoǵamdyq birlestiginiń múshesi, tanymal fotojýrnalıst, fotograf Maqsat Shaǵyrbaı aǵamyz Reseıdiń eń iri kórme zalynda óziniń biregeı fotokórmesin ótkizgeli jatyr. Osyǵan deıin de Maqsat aǵamyzdyń álemniń myqty qalalarynda qoıylǵan jumystaryn maqtanyshpen aıtýǵa bolady. Al aramyzda Maqsattaı maqsaty bıik qanshama áriptesterimiz taǵy bar. Olardyń medıa keńistiktegi róli de sondaı bıik.
Qazaq tildi medıa keńistikte fotojýrnalıske, fotografııaǵa degen kózqaras tómen. Redakııalarda fotojýrnalıst shtaty az jáne fototehnıkaǵa kóńil bólmeıdi. Tipti, keıbir redakııalarda fotojýrnalıst shtaty bolmaýy da múmkin. Bolǵan kúnniń ózinde, merzimdi basylymda, saıttarda fotosýretterdi barynsha jarqyratyp bere almaıdy. Bizdegi basylymdarda foto emes, mátin kóp. Al álemde qalaı edi? Bizde foto qajettiligi týyndasa, ony telefonǵa da túsire salýǵa bolady degen túsinik baıqalady. Bul qarjynyń joqtyǵynan ba, álde osy sala mamanyna, osy kásibı salaǵa degen kózqarastyń, deńgeıdiń bolmaǵandyǵy ma, bilmedim... Qazir fototehnıkalar qarqyndy damyp jatyr. Al álemdik medıada myqty fotojýrnalıst - myqty fototehnıkamen qamtamasyz etilgen. Sondyqtan, medıanyń bul salasyna jańasha kózqaras qajet. Fototilshilikke qyzyǵatyn shákirtter bar. Biraq, kóbinde tehnıka alýǵa jaǵdaıy bolmaıdy, endi birine bul salada jumys tabý qıyn. Fototilshilik qyzmet – bul fotograf degen sóz emes, ol reporterlik sheberlik pen jýrnalıstik qabiletke ıe maman. Sondyqtan sapaly kontentke qol jetkezgisi keletin medıa kompanııa, fotografııaǵa, fotojýrnalıstıkaǵa kóńil bólýi mańyzdy.
Fotojýrnalıstıkada ultqa qyzmet etken qanshama aqsaqalymyz bar. Sol kóne kóz qarttarymyzdy memlekettik marapatqa usyný kerek. «Fotoóner» qoǵamdyq birlestigi osy baǵytta tıisti jumystardy kóterip jatqany da qýantady. Óıtkeni, fotojýrnalıstıkanyń abyzdaryna qurmet – bizdiń mereıimizdi ósiredi.
- Fotojýrnalıstıkada baǵyt-baǵdar berip, ustazdyq etken kýmırińiz bar ma? Kimnen úlgi alasyz?
- Fotojýrnalıstıkaǵa jetelegen ustazym – Asylhan Ábdiraıymuly. Ol kisini «Jas alash» gazetinen «Asylhannyń fotosy» degen avtorlyq fotosýretinen tanıtynmyn. Keıin QazUÝ-dyń Jýrfagyna oqýǵa túskende aǵamyzben tanysyp, qosymsha sabaq alyp, birge túsirilimderge shyqtyq. Bul saladaǵy kásibı tájirıbe osylaı jalǵasty. Asylhan aǵadan fotoreportaj, derekti foto túsirýdiń asqan sheberligin baıqaımyn. Ol kisi merzimdi basylymdarda uzaq jyl jumys jasaǵan. Fotomuraǵaty qanshama qundy fotosýretterge baı. Ásirese, ulttyń bolmysyn beıneleıtin, baı fılosofııalyq máni bar týyndylary úlken bir eńbektiń júgi bolatyny sózsiz. Al peızaj, qala tabıǵatyn fotoǵa túsirý boıynsha Maksım Zolotýhınniń sýretterine qyzyqtym. Ol kisiniń Almaty taqyrybyndaǵy sulý kórinisteri erekshe estetıkalyq talǵamǵa jol ashady.
"Fotoóner" qoǵamdyq birlestiginiń tóraǵasy Asylhan Ábdiraıymuly Qarqara jaılaýynda
Dosjan Balabekuly Kúngeı Alataýynda. Toǵyzbulaq. Fotoǵa túsirgen-Aıym Bahybek.
NIET PEN TILEK
- Jaqsy fotograf bolý talant pa álde tájirıbemen keletin qabilet pe? Jalpy Qazaqstanda fotograftarǵa jasalǵan jaǵdaı qanshalyqty qanaǵattanarlyq deńgeıde?
-Bul kóp jaǵdaıda tájirıbemen qalyptasady. Tájirıbe adamdy shyńdaıdy. Fotograf - erkin shyǵarmashylyqpen, kásibı maqsatta jumys jasaıtyn sala ókili. Ol óz jumysyn ózi qurastyrady. Al fotojýrnalıst - ol medıa keńistiktiń ókili. Ol ózine ǵana emes, qoǵamǵa, elge, memleketke qyzmet etedi. Irili usaqty medıa alańda fotojýrnalısterge barynsha kóńil bólinse, olardyń jumystaryna mán berip, kórmelerin uıymdastyryp, fotokitaptaryn shyǵarýyna jaǵdaı jasasa, iri jobalarǵa akkredetaııalansa, materıaldyq-tehnıkalyq múmkinshilikterin kóterse, bul shyn shyǵarmashylyq shabyt syılaıdy. Máselen, elimizde memlekettik tapsyryspen aqyn-jazýshylardyń, ǵylym salasy ókilderiniń eńbekterin shyǵarady, dál sondaı baǵytta fotojýrnalısterdiń fotoalbomyn shyǵarý jaǵyn nege qospasqa?
- Tilshilikten bastalǵan mansabyńyz qazir doktorlyqpen jalǵasyn tapty. Qazir qaıda jumys istep jatyrsyz? Alda qandaı jobalar, josparlar oıyńyzda?
-Qazirgi basty jumysym oqytýshylyq qyzmet. Dáris oqımyn, semınar júrgizemin. Sondyqtan, fotografııamen aınalysýǵa keıde qol tımeı jatady. Degenmen, bos ýaqyt kezin osy iske arnaımyn. Alda áńgime barysynda aıtqanymdaı, fotoalbomymdy jaryqqa shyǵarý jospary bar.
-Suhbatyńyzǵa raqmet!
Dına Lıtpın
«Adyrna» ulttyq portaly
