Irannan kelgen qazaqtar «qandas» mártebesin alýda kedergige tap bolǵan. Olar ózderiniń qazaq ekenin dáleldeı almaı álek. Bul týraly “Adyrna” ulttyq portalyna bazynamyz baspasóz betine shyqsa, joǵarydaǵylardyń qulaǵyna jeter me eken degen Iran qazaqtary habarlasyp aıtyp berdi.
”QAZAQ EKENIŃDI DÁLELDEÝ KEREK”
53 jastaǵy Álı (keıipkerdiń suraýy boıynsha esimi ózgertilgen) Irannan Qazaqstanǵa kelgenine jeti aı bolǵan. Munda eki qyzymen birge turady. Ekeýi de joǵary oqý ornynda bilim alýda. Al áıeli men ulyn Irannan Qazaqstanǵa kóshirip ákelý qıynǵa soǵyp otyr.
- Ózim Qazaqstanda, áıelim men ulym Iranda. Qasymda qyzdarym bar. Biraq olarǵa tek oqý vızasy berilgen. Atamekenimiz osy jer bolǵandyqtan, Qazaqstanǵa tolyq otbasymmen kóship kelgim keledi. Biraq ulym men áıelimdi osynda ákele almaı otyrmyn. Olarǵa vıza alý qıyn. Vıza alý úshin qazaq ekenińdi dáleldeý kerek. Al Iran kýáliginde ult jazylmaıdy, - deıdi ol óz turǵan eldegi qujattyń ereksheligin atap.
- Buryn bizge S10 (shetel qazaǵynyń Qazaqstanǵa kelip, úsh jylǵa deıin turýyna ruqsat beretin vıza – red.) jáne S1 (shetel qazaǵynyń Qazaqstanda turaqty turýyna ruqsat beretin vıza – red.) beretin. Ony 2 jyldaı boldy toqtatyp tastady. Qazir beriletin vıza alty aıǵa ǵana shaqyrý hatpen beriledi. Al ony alý úshin álgi aıtqanymdaı, qazaq ekenińdi dáleldeý kerek, - deıdi Álı.
Al Iranda qazaq ekenińdi dáleldeıtin arnaıy qujat joq.
IRAN QAZAǴYNA ARNALǴAN QAIShYLYQ
Qazaqstan úkimetiniń 2022 jylǵy 7 shildedegi qaýlysymen Iran azamattarynyń elge 14 kúnge deıin vızasyz kirýine ruqsat berilgen edi. Bul Iran qazaqtarynyń tarıhı otanyna kóshin jeńildetedi degen úmit bolǵan. Degenmen, ol eldegi qazaq dıasporasy ókilderiniń aıtýynsha, bul tek týrısterge ǵana yńǵaıly, al qandastarǵa esh qatysy joq. Kerisinshe qandastardyń vıza alýy tipti qıyndaı túsken.
- Irandyq azamattarǵa Qazaqstanǵa jumysqa kelýge, oqýǵa, ne týrıstik onlaın vıza berilip jatyr. Al bizge “qazaq ekenińdi dálelde” dep otyr. Qazaqstannyń Irandaǵy konsýldyǵy “sizdiń qazaq ekenińizdi bilemiz, biraq qazaq ekenińizdi dáleldeıtin qujatyńyz joq, sondyqtan vıza bere almaımyz” deıdi. Onda Iran azamaty retinde vıza ber desek, “sen qazaqsyń” deıdi. Biz eki ortada qalyp otyrmyz,- deıdi Álı.
Álı ózi biletin derekterge súıene otyryp, máseleniń mánisin bylaı túsindiredi.
- Iran qazaqtary "qazaq ekeni týraly" anyqtamany Irannyń memlekettik mekemelerinen ala almaıdy, sebebi olarda ondaı qujat túri joq. Buryn Qazaqstan elshiligi adamnyń ulty qazaq ekenin anyqtaıtyn komıssııa quryp, sonyń tujyrymy negizinde sheshim shyǵaratyn nemese meshit janynan qurylǵan aqsaqaldar keńesiniń anyqtamasyna súıenetin. Keıin bir qatelikter bolǵan. Basqa ulttarǵa da qazaq retinde qujattar berilip ketken kórinedi... Biraq bizdiń, 5-6 myń qazaqtyń ne kinási bar. Saldarynan biz zardap shegip, qazaq ekenimizdi dáleldeı almaı, vıza ala almaı otyrmyz. Men ózimniń qazaq ekenimdi bilemin. Jeti atamdy ǵana emes, jıyrma atamdy da aıtyp bere alamyn, - deıdi Álı.
TARIHI OTANDAǴY STÝDENT QANDAS EMES, ShETELDIK PE?
Qazaqstanǵa vıza alý qıyndap ketkenin Qazaqstanǵa Irannan kóship kelgen taǵy bir qandasymyz rastady. Jaras (keıipkerdiń suraýy boıynsha esimi ózgertilgen) Qazaqstan azamattyǵyn 90-shy jyldary alǵan. Degenmen, Irannan kelgen qazaq retinde baýyrlarynyń jan aıqaıyna beı-jaı qaraı almaıtynyn aıtty.
- Irannan kelgen qazaqtarda vıza máselesi sheshilmegendikten 2 aptaǵa keledi, sosyn qaıtý kerek bolady. Al tirkelýge múmkinshilikteri joq. Jańadan úkimette zań shyqty. Shetelden keletin qazaqtar mindetti túrde qazaqsha bilý kerek. Bul – óte durys. Biraq qazaqsha saırap turǵan qandastarǵa nege jol ashpaıdy eken? – deıdi Jaras.
- Nazarbaev tusynda Qazaqstan men Aýǵanstan arasynda 10 jyldyq 5 myń aýǵandyqty tegin oqytýǵa kelisim boldy. Iaǵnı, olar qazaq emes. Mundaı kelisimdi nege shetelde júrgen qazaqtarǵa jasamaıdy? Qazir osyndaı kelisimdi búkil eldermen jasasa, Qytaı, Mońǵolııa, Túrkııa, Iran, Aýǵanstan men shetelde júrgen qazaqtardy, onyń ishinde 20 myń qazaqty oqytýǵa kelisip alsa jaqsy bolar edi. Biz shet elde júrgen qazaq jastar úshin ýaıymdaımyz. Olar óziniń tarıhı otanynda bilim alsa, qazaq tarıhyn úırenip, atamekenine qyzmet etse deımiz. Sondyqtan baspasózge júginip otyrmyz. Bizdiń daýysymyz, sózimiz joǵarydaǵylarǵa jetse eken, - deıdi Jaras.
Qazaqstanda oqıtyn sheteldik qazaq stýdentterdiń jaǵdaıy máz emes. Olar Qazaqstanǵa sheteldegi qazaq emes, jaı shetel azamaty statýsymen oqýǵa barady, sebebi olardy qandas dep ataýǵa negiz bolatyn basty qujat joq. Odan bólek,qazaq jastary Qazaqstanda oqýǵa vıza alǵanda basqalarmen birdeı vıza alymyn tóleıdi.
- Meniń eki qyzym Qazaqstanda oqıdy. Olar oqý úshin vıza aldy. Árqaısysy 200 dollardan tóledi. Balalarymyzdyń bolashaǵy úshin, bilimdi bolsyn, dep tapqan-taıanǵanymyzdy berip otyrmyz. Qazaqstanda orys tilin bilmegeniń úshin de jumys tabý qıyn. Sol sebepten, dál qazir meniń jumysym da joq, - deıdi Iran qazaǵy Álı.
- Iran qazaqtaryna vıza alý máselesi sheshimin taýyp ketse eken. Byltyr Prezıdent Toqaevqa da, bılikte otyrǵandaǵylar ǵa da hat jazyldy. Hatqa 100-ge jýyq adam qol qoıyp, Astanadaǵy prezıdent ákimshiligine aparyp berildi. Degenmen, ókinishke qaraı, nátıje joq, - deıdi ol.
“QUTTY MEKEN” IRAN QAZAǴYNA QUTTY BOLMAI TUR
2023 jyldyń qazan aıynan bastap Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrligi men týrızm jáne sport mınıstrligi birlese otyryp, sheteldegi qazaqtardyń "qandas" mártebesin alýǵa ótinish berý proesin jeńildetý úshin "eQonaq" aqparattyq júıesi negizinde "Qutty meken" jobasyn iske qosqan bolatyn.
Málimetke sáıkes, «Kutty meken» – «qandas» mártebesin berý boıynsha memlekettik qyzmet kórsetýge arnalǵan mobıldi qosymshanyń kómegimen shetel qazaqtary ózderi turǵan eldiń aýmaǵynan shyqpaı-aq «qandas» mártebesin alýǵa ótinish bere alady. Biraq osy qosymsha arqyly qandas mártebesine ótinish bergen adam 35 kúnge deıin jaýap kútedi. Sebebi, ótinishti arnaıy qurylǵan komıssııa qaraıdy. Onyń quramyndaǵy toǵyz adam: ishki ister mınıstrligi, Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mıınıstrligine qarasty jergilikti atqarýshy organdar men Dúnıejúzi qazaqtary qaýymdastyǵy, Sport jáne týrızm mınıstrligi men "Otandastar" qory sekildi memlekettik jáne úkimettik emes uıym ókilderinen turady.
Mınıstrliktiń málimetinshe, bul – qanatqaqty joba. Osy joba arqyly sheteldegi aǵaıyn Qazaqstannyń sondaǵy elshilikteri, konsýldyqtary arqyly qujat resimdeı alady.
Biraq Iran sııaqty azamattarynyń ultyn tólqujatta kórsetpeıtin elderdegi qazaqtar qujat máselesinde qıyndyqqa tap bolyp otyr. Buryn bul mindetti jergilikti mahallalyq keńestiń ulty qazaq ekenin qýattaıtyn anyqtamasy negizinde Qazaqstan konsýldyǵy janynan qurylǵan komıssııa atqarsa, qazir bul komıssııa da jabylǵan. Naqty sebebi belgisiz. Al Irannan kelgen qandastar komıssııanyń qazaq emesterge de qazaq ekenin «qýattaıtyn» jalǵan qujat berip, daý kóterilgen soń osyndaı túsiniksiz jaıǵa tap bolǵanyn aıtyp otyr.
Aıta ketsek, Qazaqstannyń eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrligi shilde aıynda 2024 jyldyń basynan beri 8,7 myńnan astam etnıkalyq qazaq qandas mártebesin alǵanyn habarlaǵan edi.
Mınıstrliktiń málimetine sáıkes, jyl basynan Qazaqstanǵa kelgen qandastardyń 49,5 paıyzy– Qytaıdan, 34,7 paıyzy – Ózbekstannan, 5,9 paıyzy – Túrikmenstannan, 5,3 paıyzy – Mońǵolııadan, 3,3 paıyzy – Reseıden, 1,3 paıyzy basqa elderden kelgen.
Dana Nurmuhanbet
”Adyrna” ulttyq portaly
