Qazirgi ýaqytta kásipkerlerdiń quqyqtaryn qorǵaý ózekti jáne memlekettiń basym baǵyttarynyń biri bolyp tabylady. Qazaqstan Respýblıkasy Azamattyq kodeksiniń 10-babyna sáıkes memleket kásipkerlik qyzmet erkindigine kepildik beredi jáne ony qorǵaý men qoldaýdy qamtamasyz etedi. Qazirgi ýaqytta kásipkerlerdiń quqyqtaryn tolyq qorǵaýdy qamtamasyz etetin normatıvtik quqyqtyq aktiler qoldanylýda, onyń ishinde Qazaqstan Respýblıkasynyń Kásipkerlik kodeksi osy salaǵa bıznestiń zańdy múddelerin qoldaýǵa kóptegen qyzyqty jańalyqtardy engizdi. Osy oraıda BQO boıynsha ekonomıkalyq tergep-tekserý departamentiniń basshysy Asylbek Dúısenovti sózge tartqan edik.
Asylbek Ábilqaıyrulynyń aıtýynsha, kásipker óz qyzmetin júzege asyrýǵa kásibı emes kózqaras tanytýynyń nátıjesinde azamattyq, qylmystyq nemese ákimshilik jaýapkershilikke tartylýy múmkin. Kásipkerdiń ózine eń úlken qaýip tóndiretin qylmystyq qýdalaý táýekeli bolyp tabylady, óıtkeni bul jaǵdaıda múliktik quqyqtardan basqa, kásipkerdiń erkin júrip-turý quqyǵy, júzege asyrý quqyǵy sııaqty múliktik emes jeke quqyqtary, kásibı qyzmet jáne taǵy basqa da quqyqtaryna keri áser etýi múmkin.
– Qarjylyq monıtorıngi organdary jumysynyń negizgi baǵyttarynyń biri – kásipkerlik sýbektilerin tikeleı qylmystyq proeste qorǵaý bolyp tabylady. Kásipkerlik sýbektileri jasaıtyn qylmystardyń belgili bir erekshelikterin eskere otyryp, zańnamada olarǵa quqyqtardy qorǵaýdyń belgili bir kepildikteri qarastyrylǵan. Sondyqtan tergeýshiler men sottardyń aldynda kásipkerlik qyzmetti kúrdelendirmeı, ulttyq baǵyttaǵy bıznestiń damýyna yqpal etip, ony zańdy saqtaýǵa shaqyrý mindeti tur. Qylmystyq sot isin júrgizýdegi kásipkerlerdiń quqyqtaryn eki topqa bólýge bolady: qylmystyń qurbany bolǵan kásipkerlerdiń quqyqtary jáne qylmys jasady dep kúdiktengen nemese aıyptalǵan kásipkerlerdiń quqyqtary. Qylmystyq-proestik kodeksiniń 65-babynyń 5-bóliginde bekitilgen aıyptalýshy quqyqtarynyń jıyntyǵynan basqa, kásipkerge Kodekste tyıym salynbaǵan ózge de tásildermen jáne ádistermen ózin qorǵaý quqyǵy berilgen. Sondaı-aq, qylmystyq proestiń engizilgen úsh býyndy modeli prokýror sheshimdi bekitkenge deıin azamattardy qylmystyq proeske tartýdy boldyrmady. Bul modeldiń artyqshylyǵy elimizde azamattardyń konstıtýııalyq quqyqtarynyń buzylýyn, joǵary turǵan prokýratýramen sheshimderiniń kúshin joıýdy azaıtý, sondaı-aq artyq bıýrokratııalyq kidiristerdi boldyrmaý boldy. Elektrondyq kelisim kezinde manıpýlıaııalar barynsha azaıtylady, óıtkeni qabyldanǵan negizgi sheshimderdi túzetý múmkin emes, bul burmalaý múmkindigin de joıady, – deıdi departament basshysy.
Memleket basshysynyń tapsyrmasy boıynsha engizilgen qylmystyq proestiń úsh býyndy modeli zańnyń ústemdigin, ádildikti jáne azamattardyń quqyqtaryn qorǵaýdy qamtamasyz etetini sózsiz dep sanaımyz. Osylaısha, kásipkerlerdiń qyzmetine negizsiz aralasýǵa jol bermeý maqsatynda Agenttik pen prokýratýra organdary ekonomıkalyq saladaǵy qylmystyq quqyq buzýshylyqtar týraly kelip túsken habarlamalardyń Sotqa deıingi tergep-tekserýdiń biryńǵaı tizilimine tirkelýine qatań baqylaý júrgizedi. Bul qylmystyq qýdalaý organdary qyzmetiniń qylmystyq isterdi negizsiz tirkeýge jol bermeýge, sondaı-aq sotqa deıingi tergep-tekserý sapasyn arttyrýǵa, tirkeý tártibin nyǵaıtýǵa jáne profılaktıkalyq jumysty jaqsartýǵa baǵyttalǵanyn bildiredi.
Sala basshysynyń sózinshe, qazirgi ýaqytta Ekonomıkalyq tergep-tekserý qyzmetiniń aldyna qylmystyq proeste azamattardyń konstıtýııalyq quqyqtarynyń buzylýyna jol bermeý, sondaı-aq halyqtyń quqyq qorǵaý organdaryna degen senim deńgeıin arttyrý maqsatynda quqyq buzýshylyq profılaktıkasyna qatysatyn qoǵamdyq uıymdar men azamattardyń sanyn arttyrý mindeti tur. Sondyqtan azamattarmen tyǵyz qarym-qatynas qajet. Búgingi tańda Ekonomıkalyq tergep-tekserý qyzmeti ekonomıkalyq quqyq buzýshylyqtardyń aldyn alýǵa jáne memleket pen qalypty kásipkerlikke ekonomıkalyq zııan keltirýdiń qasaqana qylmystyq shemalaryn jasaǵan adamdardyń tarapynan bolǵan qylmystyq quqyq buzýshylyqtardyń jolyn kesýge kóbirek baǵyttalǵan.
Sońǵy jyldardaǵy statıstıkalyq málimetterge súıensek, sotqa deıingi tergep-tekserý jumystarynyń sapasy artyp, al tirkelgen qylmystar sany azaıyp keledi. Kásipkerlerdiń quqyqtaryn qorǵaýda sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl jáne kóleńkeli ekonomıkany tómendetýde kásipkerlik sýbektileri men ekonomıkalyq tergeý qyzmetiniń ózara is-qımyly mańyzdy ról atqarady. Búgingi tańda mundaı ózara is-qımyl negizinen bıznestiń quqyqtary men múddelerin qorǵaý jáne memlekettik baǵdarlamalardy iske asyrýǵa qazaqstandyq bıznesti tartý basty mindeti bolyp tabylatyn «Atameken» Qazaqstan Respýblıkasynyń Ulttyq kásipkerler palatasymen birlesip júzege asyrylady.
– Bizdiń birlesken qyzmetimiz kásipkerlerdiń quqyǵyn qorǵaýǵa da, ekonomıkalyq qylmystardyń aldyn alýǵa da baǵyttalǵan. Mundaı ózara is-qımyl kásipkerlerdiń quqyqtary men múddelerin qorǵaýǵa, joǵaryda atap ótkendeı bızneske qysymdy tómendetýge, tirkelgen qylmystyq isterdiń sanyn azaıtýǵa, sondaı-aq kásipkerlerdi qylmystyq proestiń orbıtasyna tartpaı, bıýdjetti tolyqtyrýdy arttyrýǵa eleýli úles qosady. Bul da kásipkerlerdiń ekonomıkalyq tergep-tekserý qyzmetine degen jalpy kózqarasyna oń áserin tıgizedi dep oılaımyz. Agenttiktiń tapsyrmasyna sáıkes, Ulttyq kásipkerler palatasynyń alańynda departamenttiń birinshi basshylarynyń azamattardy qabyldaý kestesi belgilendi. Kásipkerler palatasynyń ókilderimen birlesken profılaktıkalyq jumystar ári qaraı da jalǵasyn tabady. Qazirgi ýaqytta kásipkerlik qyzmetke kedergi jasaý faktileri tirkelgen joq. Bizdiń departamentimizdiń qyzmetkerleri arasyndaǵy keleńsiz minez-qulyqtardy joıý jáne sybaılas jemqorlyqtyń aldyn alý maqsatynda júıeli túrde quqyqtyq oqytý júrgizilip, jeke qurammen júrgizgen jeke túsindirý jumystary boıynsha basqarma basshylarynyń apta saıynǵy esepteri júıeli túrde tyńdalyp otyrady, – deıdi bul týrasynda sala basshysy.
Degenmen, qoǵamda óziniń alǵan kirisin zańsyz kóleńkege aýdarý máseleleriniń bar ekendigin umytpaýymyz kerek jáne ony joıý úshin qazaqstandyqtardy kóleńkeli kórinisterge tózbeýshilik rýhynda tárbıeleý úshin búkil qoǵamnyń kúsh-jigerin biriktirý qajet.
Qazirgi ýaqytta negizgi mindet – kásipkerlerdi qylmystyq qýdalaý emes, memleket ekonomıkasynyń qalypty jumys isteýin qamtamasyz etý, bıýdjetke zańdy tólemderdi óteý, qyzmet kórsetý salasyna jańasha kózqaraspen qaraıtyn ýaqyt keldi.
