Qazaqstan dinı ekstremızmge qarsy turý jáne aldyn alý – memlekettik saıasatynyń basym baǵyttarynyń biri ekendigin málimdegen. Jyldar boıy birshama jumystar júrgizilip te keledi. Zańnamalyq baza jetildirilip, kóptegen memlekettik baǵdarlamalar, tujyrymdamalar da qabyldandy. Alaıda, qazir eshqandaı baǵdarlama nemese tujyrymdama, ıaǵnı din salasyndaǵy memlekettik saıası jospary joq.
Kezinde din salasyndaǵy memlekettik saıasattyń tuǵyry bolǵan «2017- 2020 jyldarǵa arnalǵan din salasyndaǵy memlekettik saıasat tujyrymdamasy», sondaı-aq «QR Dinı ekstremızm men terrorızmge qarsy is-qımyl jónindegi 2018 - 2022 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasy» bolǵan.
Memlekettik baǵdarlamanyń jalpy qarjylandyrý somasy 270 mlrd 148 mln teńgeni qurady.
Qarastyrylǵan qarjy arnaıy jáne quqyq qorǵaý organdaryn zamanaýı tehnıkamen, qarý-jaraqpen jáne profılaktıkalyq is-sharalardy uıymdastyrýǵa, sondaı-aq quqyq qorǵaý organdary qyzmetkerleriniń kásibı daǵdylaryn arttyrýǵa kózdeldi.
Sonymen qatar baǵdarlama aıasynda «halyqtyń radıkaldanýyna syrtqy faktorlardyń yqpal etýin tómendetý» boıynsha sharalardy da qolǵa alý josparlandy.
Bıýdjettiń qomaqty bóligi aqparattyq - túsindirme jumystaryna jumsaý qarastyryldy. Ony ınternet pen áleýmettik jeliler arqyly terrorızm men dinı ekstremızmge qarsy áreket etý jónindegi áleýmettik tapsyrys berýler men granttar arqyly júzege asyrdy.
Biraq, din taqyrybyndaǵy máseleler sheshilip, bul is-sharalardan, bólingen qarjylardan oń qortyndy kórip otyrmyz dep búgin aıta alamyz ba?! Kerisinshe dinge qatysty áleýmettik arazdyq arytpasa, kemimegeni aıqyn.
Ashyq derekterge súıensek, memleket osy besjyldyq baǵdarlamada bir ǵana «Kazislam.kz» ınternet - portalyn keńinen tanymal etý úshin 212 mln. teńgege qarjy jumsaǵan.
2023 jyly aralyǵyndaǵy portal qyzmeti úshin jumsalǵan qarjy 42 064 000 mln. teńgeni quraǵan.
«Din máseleleri jóninde dinı mamandar men Respýblıka aýmaǵyndaǵy ATT múshelerine arnalǵan oqytý semınarlary men trenıngter» granttyq jobasy boıynsha 2023-2025 jyldarǵa - 108 727 000 mln.teńge josparlanǵan.
Búgin eshqandaı memlekettik baǵdarlama bolmasa da, memlekettik saıasattyń basym baǵyty degen bir sózben esepsiz qarjylandyrý júrip jatyr. Jaýapty organ retinde qyzmetti Mádenıet jáne aqparat mınıstrliginiń Din isteri komıteti men jergilikti jerlerdegi ákimdikterge qarasty Din, Qoǵamdyq damý, Ishki saıasat basqarmalary uıymdastyryp otyr.
Mysaly, Din isteri komıtetiniń 2022 jylǵy esebinde dinı ekstremızmniń aldyn alýǵa jáne qarsy nasıhattaýǵa baǵyttalǵan 110 myńǵa jýyq jarııalanym, 17 myńnan astam túrli formattaǵy (beıne, foto) materıal, BAQ-ta 3856 maqala, áleýmettik jelilerde 106 myńnan astam jarııalanym uıymdastyrylǵany týraly aıtylady.
Alaıda, bul mazmundy - ıdeologııalyq jumystarda memlekettik saıasattyń biregeılik ustanymy joq ekendigin baıqaımyz. Ortaq kelisilgen saıasattyń joqtyǵynan dinge qatysty taqyryptyń qoǵamda ýshyǵýyna memlekettik saıasattyń ózi sebep bolyp otyr deýge bolady. Máselen, ortalyq organ men aımaqtardaǵy tapsyrys taqyryptary men din saıasatyn júrgizýde «qazanshynyń óz erki qaıdan qulaq shyǵarsa» ustanymymen júrgizilip jatqandaı. Jergilikti jerlerde dinge qatysty jobalardy bir kún qurylys, ekinshi kúni taýar satyp júrgen jeke kásipkerler uıymdastyryp júr.
Din salasyndaǵy memlekettik saıasatty túzeýshi organnyń óziniń qujatnamalarynda (tehnıkalyq erekshelikter) «dástúrli emes dinı aǵym», «destrýktıvti dinı aǵym», «dinı radıkalızm» t.b. termınologııa órbip júr. Alaıda, zańda «dinı ekstremızm» degen termın joq, kerek deseńiz «destrýktıvti dinı aǵym», «dinı radıkalızm» degen termınder de joq.
Osyndaı júıesiz, ıesiz jumystardyń áserinen destrýktıvti dinı ıdeologııaǵa qarsy nasıhat jumystarynyń ózi halyqtyń sanasyna ıslamofobııa men júıesiz haos ıdeologııasyn nyq ornyqtyryp, qoǵamdaǵy din taqyrybyndaǵy polıarızaııa arasyn kúnnen kúnge alshaqtatyp jatyr.
AZAMATTYQ BASTAMALARDY QOLDAÝ ORTALYǴY JÁNE DIN
Sózimizdiń derekti jáne dáıekti bolýy úshin bir ǵana joba barysyndaǵy qyzmetti zerdelep, zerttep kórdik.
Birinshiden, Mádenıet jáne aqparat mınıstrliginiń Din isteri komıtetiniń «Memlekettik granttardyń tıimdiligin baǵalaý jónindegi otyrystyń 2023 jylǵy 27 jeltoqsandaǵy № hattamasyna 2-qosymshasyna» nazar salsaq.
Bul jerde Din isteri komıtetiniń tapsyrysymen Azamattyq bastamalardy qoldaý ortalyǵy uıymdastyrǵan granttyq jobalardyń qortyndy jyldyq esebine negizdelgen baǵalaý kórsetilgen.
- Din máseleleri jóninde dinı mamandar men Respýblıka aýmaǵyndaǵy ATT múshelerine arnalǵan oqytý semınarlary men trenıngter jobasy - sátti júzege asyryldy.
- Terrorıstik belsendilik aımaqtarynan qaıtarylǵan azamattarǵa, sondaı-aq qaza tapqan jáne habar-osharsyz ketken qazaqstandyqtardyń týystaryna quqyqtyq jáne áleýmettik kómek - sátti júzege asyryldy.
- «Kazislam» áleýmettik ıslamdyq Internet-portalynyń tıimdi jumys isteýin qamtamasyz etý - sátti júzege asyryldy.
- Internet keńistikte dinı ekstremızm men terrorızmge qarsy nasıhat jumystaryna baǵyttalǵan aqparattyq materıaldardy ázirleý jáne ilgeriletý - orta deńgeıde júzege asyryldy.
Eger granttyq joba 10-nan tómen, ıaǵnı qanaǵattanarlyqsyz iske asyryldy degen baǵa alatyn bolsa, tapsyrysty oryndaýshymen kelisim-shart buzylyp jumsalǵan qarjyny óndirip alýǵa quqyly. Sońǵy joba boıynsha qoıylǵan 11,4 ball Din isteri komıteti tarapynan jobany uıymdastyrýshy Azamattyq bastamalardy qoldaý ortalyǵy (ABQO) jáne oryndaýshy ÚEU-ǵa berilgen kart-blansh dep baǵamdaýǵa bolatyn sekildi.
Ekinshiden, bul baǵalaýdy óte tómen ekendigin kórip jáne ýákiletti organ retinde tapsyrys berýshi Din isteri komıtetide óz qolyn ózi kese almaıtyndyǵyn túsinip, bul jobany jiti qarap shyqtyq.
«Internet keńistikte dinı ekstremızm men terrorızmge qarsy baǵyttalǵan aqparattyq materıaldardy ázirleý jáne ilgeriletý» qysqa merzimdi memlekettik grant jobasyn «DAMÝ Qazaqstan Assoıaııasy» 3TB uıymy jeńip alǵan.
«DAMÝ Qazaqstan Assoıaııasy» uıymy ashyq derekterde negizinen Astana qalasynyń ákimdiginiń, Azamattyq bastamalardy qoldaý ortalyǵynyń ártúrli tapsyrystaryn oryndaýmen qatar, «Amanat» partııasymen sybaılas jemqorlyqqa qarsy etene baılanysta qyzmet etip júrgen uıym. Dinı taqyrypta buǵan deıin eshqandaı jobalar oryndamaǵan.
Kompra.kz saıtynyń derekteri boıynsha 2023 jyly 2 377 553 teńgege salyq tólegen.
Jobanyń quny: 62 421 000 mln. teńge.
2023 jylǵa – 27 922 myń teńge, 2024 jylǵa – 34 499 myń teńge.
Maqsaty: Din salasynda aqparattyq-túsindirý, dinı ekstremızmniń aldyn alý jáne qarsy nasıhat jumystaryn ortalyqtandyrý arqyly elimizdegi dinı ahýaldyń turaqtylyǵyn qamtamasyz etý.
Joba boıynsha kútiletin nátıjeler:
- ınternet keńistiktiktegi dinı ekstremızmge qarsy is-qımyl boıynsha aldyn alý, aqparattyq-túsindirý jáne qarsy nasıhat jumystary júıelenedi;
- ınternet-keńistikti dinı ekstremızmniń aldyn alýǵa jáne dinı radıkaldy ıdeologııalarǵa qarsy nasıhatqa baǵyttalǵan aqparattyq jumystardyń birtutastyǵy men tolymdylyǵy qalyptasady;
- belgilengen aqparattyq basymdyqtarǵa sáıkes qoldanystaǵy nasıhat arnalarymen birge jańa ilgeriletý kanaldary iske qosylady;
- ázirlengen aqparattyq materıaldardyń sapasyn jáne olardyń taratylý tıimdiligin baǵalaý avtomattandyrylyp, kemshilikter men jetistikterdi baǵalap, ońtaıly sheshim qabyldaýdyń múmkindigi artady.
Joba barysynda júzege asyrylýy tıis jumystar:
- Dinı ekstremızmge qarsy nasıhattyq jáne profılaktıkalyq saryndaǵy fotomaterıaldar daıyndaý jáne olardy taratý.
Saraptama: tómendegi skrınde kórip otyrǵanymyzdaı foto posterler dep atalatyn jumys túri negizinen Instagram jelisinde uıymdastyrylǵan, jazbalardyń mátini strýktýrasy boıynsha biregeı, sondyqtan ChatGPT jasandy ıntellekt júıesi arqyly jazylǵan dep boljaýǵa bolady. Iaǵnı, konteksti elimizdegi dinı taqyryptar ózektiliginen alshaq.
Digital kommýnıkaııalardy (3 komponentti baǵdarlama) jáne dızaındyq oılaýdy oqytý qyzmetterine – 1.2 mln teńge qarjy jumsaǵan. SMM mamanǵa – 1.4 mln tólengen.
Instagram jazylǵan oqyrman sany - 124 jáne árbir jazbaǵa lúpil basý jıiligi 3-4 adam, olar joba uıymdastyrýshylary men «DAMÝ Qazaqstan Assoıaııasy» 3TB uıymynyń qyzmetkerleri.
Facebook jelisindegi oqyrman sany – 0. Telegram jelisinde – 6 adam jazylǵan. TikTok jelisinde – 46 oqyrman.
- Dinı ekstremızm men radıkalızmge qarsy kún tártibindegi taqyryptarǵa arnalǵan beıne podkasttar daıyndaý jáne taratý.
Saraptama: 20 beıne podkast pen 10 vırýsty rolıkter daıyndalǵan. «QPARATTYQ QALQAN» ataýymen shyqqan podkasttardyń ortasha qaralym jıiligi – 50 adam. Beınejazbalar «DAMÝ Qazaqstan Assoıaııasy» 3TB uıymynyń resmı Youtube kanalyna júktelgen. Kanaldyń oqyrmandar sany- 20 adam.
Árbir túsirilimge 300 myń teńgeden qarastyrylyp, jalpy somasy – 6 mln. teńge jumsalǵan.
Jobanyń tehnıkalyq ereksheligine sáıkes daıyndalýy kerek bolǵan «vırýsty rolıkter» osy podkasttyń qımalarynan quralyp jasalǵan, jalpy sany – 10.
Tiktok jelisine júktelgen bul «Vırýsty rolıkterdi» daıyndaýǵa jalpy somasy – 2.5 mln teńge, target arqyly taratý jumysyna – 1 mln jumsalǵan.
- Biryńǵaı ınternet-portal qurý arqyly ınternet keńistiginde aqparattyq-túsindirý jáne qarsy úgit-nasıhat jumystaryn júıeleý, uıymdastyrý jáne júrgizý.
Saraptama: Atalǵan qyzmet boıynsha noradical.kz saıty daıyndalǵan. Qaralym sany - 100 000 kem emes jáne 100 aqparattyq materıal jazylyp ornalastyrlýy kerek. Saıtta jarııalanǵan barlyq aqparattar Kazislam, mazhab.kz, nurgasyr.kz sekildi meshitter men salaǵa qatysty aqparat kózderinen kóshirilip basylǵan. Iaǵnı, eksklıýzıvti, ózindik eshqandaı maqala, jańalyq, suhbat joq.
Saıttyń jasaý men júrgizýge 7 aılyq merzimge – 2.1 mln teńge qarjy jumsalǵan.
- Qazaqstandyq jastardyń boıynda terrorızmge qarsy sana men radıkaldy ıdeologııaǵa qarsy ımmýnıtetti qalyptastyrý maqsatynda áleýmettik jelilerde jáne TikTok-ta jastar arasynda chellendj uıymdastyrý.
Saraptama: #no_radical heshtegimen TikTok jelisinde kolledj stýdentteri arasynda dinı radıkalızmge qarsy bı arqyly chellendj uıymdastyrylǵan. Adamnyń sanasyna áser etetin ıdeologııalyq quralǵa, bı arqyly qarsy ımmýnıtet qalyptastyrý degenniń ózi jasandylyq pen nemquraılyq nemese basqa múddege umtylý deýge bolady. Bul qyzmetke 300 myń teńge jumsalǵan.
- Qazaqstannyń barlyq uıaly jelileriniń abonentteri úshin biryńǵaı mobıldi nómirde aqparattyq-anyqtamalyq qyzmetti uıymdastyrý.
Ótinish berýshilerge tegin alǵashqy konsýltaııalyq zańgerlik, psıhologııalyq kómek kórsetý.
Saraptama: Qaýryt jeli arqyly 2023 jyldyń maýsym-jeltoqsan aılary aralyǵynda keminde 100 qazaqstandyq azamatqa konsýltaııalyq kómek kórsetilýi kerek. Alaıda, jalpy jobanyń ınternet arqyly barsha qazaqstandyqtarǵa baǵyttalǵanyn, biraq jelidegi qaralym men belsendilik jasandy nemese óte tómen eskersek, joba jóninde eshqandaı maqsatty aýdıtorııa qamtylmaǵan degen tujyrym jasaýǵa bolady. Bul jaǵdaıda qaýryt jeli nomeri +7 776 136 75 90 kelip túsken qońyraýlar da falsıfıkaııa nemese jasandy bolýy ábden múmkin.
- Internet jelisinde ekstremıstik ıdeologııaǵa qarsy turý maqsatynda jastar arasynda kvız oıyndaryn ótkizý.
Saraptama: Dinı saýattylyqty arttyrý maqsatynda onlaın formatta ótken kvız oıyndaryna keminde 50 000 adam men 17 aımaq jáne 3 qaladan 20 komanda qatysqan. Alaıda, jobanyń saıty, áleýmettik jelilerdegi paraqshalarynda oıynnyń barysy jarııalanbaǵan, tek qana qortyndylary ǵana júktelgen. Qandaı suraqtar qoıylǵany, qandaı maqsatty ındıkatorlarǵa qol jetkizilgeni týraly aqparat joq. Bul is-sharany ótkizýge – 1.7 mln. teńge, onyń ishinde shara týraly BAQ-taǵy jarııalanymdarǵa – 1 160 076 teńge jumsalǵan.
Jalpy joba barysynda ákimshilik shyǵyndarǵa - 8.3 mln.teńge onyń ishinde - 5.7 mln. teńgesi jalaqy qory, al 12 sh.m. keńse jaldaýǵa (250 000) 7 aıǵa - 1.7 mln.teńge jumsalǵan. Jobaǵa qyzmet kórsetken mamandardyń ishinde birde-bir salaǵa qatysty dintanýshy maman joq.
Minekeı, din taqyrybyndaǵy eshkim eshqashan qaramaıtyn podkasttar men beıne rolıkter, eshkim oqymaıtyn maqalalar osylaı paıda bolady. Bul salyq tóleýshilerdiń, ıaǵnı memleket qarjysyna uıymdastyrlyp jatqan, ortalyq ýákiletti organnyń tapsyrysymen oryndalyp jatqan jobadaǵy jaǵdaı. Al aımaqtardaǵy bolyp jatqan oqıǵalardy ózińiz oılaı berińiz.
Jobany úılestirýshi operator «Azamattyq bastamalardy qoldaý ortalyǵyna» suraqtar:
- Granttyq jobanyń konkýrstyq etapynda ekspert retinde salaǵa qatysty, kásibı tájirıbesi bar dintanýshy mamandar qatysty ma? Sebebi, maman qaýryt jeli, kvız, chellendj degen bastamalarmen ınternettegi destrýktıvti dinı ıdeologııaǵa qarsy nasıhat jumystary júrgizý qazir ózekti emes ekenin aıtar edi. Túk bolmaǵanda 10 myqty dintanýshy, teolog mamandarǵa aqysyn tólep sol TikTok-ta strım júrgizý on ese tıimdi ekenin kózi qyraǵy belsendi azamat biledi.
- «Internet keńistikte dinı ekstremızm men terrorızmge qarsy baǵyttalǵan aqparattyq materıaldardy ázirleý jáne ilgeriletý» dep atalatyn, ıaǵnı jumystyń barlyǵy ınternette bolýy kerek, halyq kórip, saýat ashýy kerek, kózi ashylýy kerek jobany eshkim qaramasa da, estimese de esebin qalaı qabyldadyńyzdar? Álde, sizderge memleket qarjysyn esh qısynsyz jumsaý, memlekettik qyzmettiń etıkasy ma?
- Joba boıynsha daıyndalýy kerek 10 beıne rolıkti, daıyndalmaı, túsirilgen podkast qımalary men montaj ekenin kórip turyp, oǵan qalaısha qarjy tólep berdińizder? Álde ortalyqta qyzmet etetin ekspertter daıyndalý men daıyn degen sózderdiń ara jigin ajyrata almaıdy ma?
- 1.2 mln teńge tólep oqıtyn Digital kommýnıkaııalardy (3 komponentti baǵdarlama) jáne dızaındyq oılaýdy oqytý degen ne? Eger joba qyzmetkerleri arnaıy oqýlardan ótken bolsa, nege áleýmettik jelidegi jazbalardyń mátini jasandy ıntellektpen jazylǵan nemese posttardyń dızaındyq erekshelikteri jobadan kútiletin nátıjege, ındıkatorlarǵa qalaısha áser etpegen?
- Biryńǵaı ınternet-portal noradical.kz saıtyndaǵy jarııalanǵan materıaldardyń kóshirme ekendegi, avtorlyq materıaldardyń daıyndalmaǵany sizderge esh suraq týdyrmady ma? Jalpy saıttyń qaralym boıynsha jetýi kerek 100 000 mejesi talapqa saı oryndaldy ma?
- Qaýryt jeli boıynsha konsýltaııalyq kómek alǵan adamdardyń sany men kórsetilgen kómek sapasyn qalaı tekserip aldyńyzdar? Dinge qatysty kelip túsken suraqtar boldy ma, bolsa joba shtatynda kórsetilmegen maman suraqtaryna kimder jaýap berdi?
- Jalpy joba shtatynda birde-bir dintanýshy mamannyń qatyspaýy sizderdi alańdatpady ma? Álde din salasy, árkim kelip maman bola alatyn sala dep esepteısizder me?
Din salasyndaǵy memlekettik saıasatty dıskredıtaııalaý, joqqa shyǵarý men aıaq asty etken bul jobaǵa qatysty, quzyretti organ Din isteri komıteti men úılestirýshi operator «Azamattyq bastamalardy qoldaý ortalyǵy» ulttyq qaýipsizdikke tikeleı baılanysty din taqyrybymen oınap otyr dep tujyrym jasaýǵa bolady.
Al din taqyryby oınaıtyn, sybaılastyqqa jol beretin taqyryp emes. Sebebi, erteń elimizde qandaı da bir dinı motıvti terrorlyq, ekstremıstik oqıǵalar bolyp jatsa, eshkim óz ómiriniń, jaqyndarynyń ómiriniń qaýipsizdigi úshin kepildik bere alamaıdy.
Jáne dinı-ıdeologııalyq baǵytta mundaı jobalar kerek, tek «shymshyq soısa da, qasapshysy soısyn» degendeı mundaı qyzmetterdi mamandary men daıyndyǵy bar, tájirıbesi bar azamattar aınalysqany abzal.
Osyǵan baılanysty quzyretti organdarǵa arnaıy usynystar:
- QR Sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl agenttiginiń nazaryna, «DAMÝ Qazaqstan Assoıaııasy» 3TB uıymynyń naqty osy granttyq joba boıynsha júrgizgen qyzmetine tolyq keshendi tekserý júrgizý; kerek bolǵan jaǵdaıda shartty buzyp, memleket qarjysyn qaıtarý;
- «Azamattyq bastamalardy qoldaý ortalyǵynyń» din taqyrybyna qatysty granttyq jobalaryn uıymdastyrý boıynsha quqyqtyq-normalary men uıymdastyrý tártibin qaıta qaraý;
- Kerek bolǵan jaǵdaıda ortalyqqa qyzmetke bul jobalardy júrgizýge dintanýlyq bilimi bar mamandardy tartý;
- Dinge qatysty granttyq jobalar konkýrsyna dintanýlyq bilimi bar mamandardy tartýdy mindetteý;
- «Azamattyq bastamalardy qoldaý ortalyǵynyń» mamandarynyń din taqyrybyndaǵy jobalardy basqarýǵa, úılestirýge biliktiligi jetpegen jaǵdaıda granttyq qarjylandyrýdan bas tartyp, quzyretti organdarǵa memleket qarjysyn qaıtaryp, áleýmettik tapsyrys aıasynda jobalardy júzege asyrýdy qolǵa alý;
Ashat Ahmedııar
