Бүгінгі таңда Қазақстанда ерекше қажеттіліктері бар азаматтардың өмір сүру сапасын жақсарту мақсатында түрлі мемлекеттік бағдарламалар жүзеге асырылып жатыр. Дегенмен, қоғамда инклюзияны дамыту мен мүмкіндігі шектеулі жандардың өмірін барынша ыңғайлы ету мәселесі әлі де өзекті.
Елімізде мүгедектігі бар адамдардың құқықтарын қорғау үшін бірнеше маңызды заңдар қабылданған. Соның ішінде ең негізгілері:
• 2015 жылы Қазақстан ратификациялаған “Мүгедектердің құқықтары туралы” БҰҰ Конвенциясы, бұл құжат ерекше қажеттіліктері бар азаматтарға тең мүмкіндіктер жасауға міндеттейді.
• “Қазақстан Республикасында мүгедектерді әлеуметтік қорғау туралы” заң, бұл құжат мүгедектігі бар жандардың жұмыспен қамтылуы, білім алуы және инфрақұрылымға қолжетімділігі мәселелерін реттейді.
• “Кедергісіз орта” бағдарламасы, мұның аясында қоғамдық орындар мүмкіндігі шектеулі азаматтарға ыңғайлы етіп жасалуда. Заң жүзінде бәрі жақсы көрінгенімен, іс жүзінде кейбір шаралар толық орындала бермейді. Әсіресе, инфрақұрылымды бейімдеуде әлі де шешімін таппаған мәселелер бар.
Білім беру және инклюзивті орта. Қазақстанда инклюзивті білім беру жүйесі енгізілуде. Қазіргі таңда, арнайы мектептер мен түзету кабинеттері жұмыс істейді. Жалпы білім беру мекемелерінде инклюзивті сыныптар ашылуда. Ерекше балалар үшін қашықтан оқу мүмкіндігі қарастырылған. Бірақ бұл жүйенің толық қалыптасуы үшін әлі де атқарылатын жұмыс көп. Мысалы, арнайы педагогтердің, логопедтердің жетіспеуі, оқу орындарында бейімделген инфрақұрылымның болмауы үлкен мәселе. Инклюзивті білім берудің қағаз жүзінде емес, шынайы өмірде толыққанды жүзеге асуы үшін нақты қадамдар жасалуы қажет.
Жұмыспен қамту және әлеуметтік қолдау. Мүгедектігі бар азаматтардың қоғамға белсене араласуы үшін жұмыспен қамту өте маңызды. Бұл бағытта бірқатар шаралар жүзеге асырылып келеді: Мемлекеттік квота бойынша кәсіпорындар белгілі бір мөлшерде мүмкіндігі шектеулі адамдарды жұмысқа алуға міндетті. “Еңбек” мемлекеттік бағдарламасы аясында арнайы гранттар мен жеңілдіктер қарастырылған. Мүгедектігі бар азаматтарға кәсіптік оқыту курстары ұйымдастырылады. Дегенмен, іс жүзінде бұл жүйе өз деңгейінде жұмыс істей бермейді. Көптеген жұмыс берушілер мүгедектігі бар адамдарды жұмысқа алуға дайын емес. Себебі, олар үшін арнайы жағдай жасау қосымша шығынды талап етеді. Сонымен қатар, жұмыс орындарына жету, көлікпен қатынау мәселесі де өзекті болып отыр.
Қоғамдық орындардың мүмкіндігі шектеулі азаматтар үшін бейімделуі маңызды. Қазақстанда бұл бағытта бірқатар өзгерістер бар, мысалы, кейбір жаңа автобустар пандустармен жабдықталған, әкімшілік ғимараттарда арнайы кіру жолдары жасалған. Алайда, әлі де кездесетін мәселелер көп: Пандустардың дұрыс салынбауы немесе мүлде болмауы. Қоғамдық көліктердің мүмкіндігі шектеулі азаматтар үшін қолайсыздығы. Арнайы дәретханалар мен лифтілердің жетіспеуі. Бұл мәселелер тек заңнамалық өзгерістер арқылы ғана емес, қоғамның ортақ жауапкершілігі арқылы шешілуі керек.
Ерекше қажеттіліктері бар азаматтарды қолдау – тек мемлекеттің емес, барлығымыздың міндетіміз. Кез келген адам бұл мәселеге өз үлесін қоса алады:
1. Қоғамдық сана қалыптастыру – мүгедектігі бар адамдарға деген көзқарасты өзгерту, оларды қоғамның толыққанды мүшесі ретінде қабылдау маңызды.
2. Еріктілік қызметке қатысу – көмекке мұқтаж жандарға қолдау көрсету үшін қайырымдылық ұйымдарына қосылуға болады.
3. Кәсіпкерлердің қолдауы – бизнес өкілдері ерекше қажеттіліктері бар адамдарға жұмыс орындарын ұсынса, бұл олардың өмір сүру сапасын арттыруға көмектеседі.
4. Инфрақұрылымды жақсарту ұсыныстары – жергілікті билікке қолжетімді орта қалыптастыру туралы ұсыныстар білдіру қажет.
5. Күнделікті өмірде қолдау көрсету – қоғамдық орындарда, көлікте немесе көшеде ерекше қажеттіліктері бар адамдарға көмектесуге дайын болу.
Қазақстанда мүгедектігі бар адамдарға жағдай жасау бағытында түрлі шаралар қолға алынып жатыр. Бірақ әлі де шешілмеген мәселелер көп. Тек мемлекет тарапынан ғана емес, қоғамның әрбір мүшесі бұл өзгерістерге атсалысуы қажет. Инклюзивті қоғам – бәріміз үшін қолайлы қоғам. Егер әркім өз деңгейінде үлес қоса білсе, мүмкіндігі шектеулі азаматтар үшін шектеусіз өмір қалыптастыруға болады.
Айгүл Мұратқызы
