Қазақстандағы балалар әдебиеті — жасөспірімдердің таным көкжиегін кеңейтіп, мәдени дамуын қалыптастыратын маңызды құралдардың бірі. Қазақстанда балалар әдебиеті ғасырлар бойы қалыптасып, дамып келеді. Ол қазақ халқының ауыз әдебиетімен тығыз байланысты бастауын алады. Бүгінгі таңда бұл сала кеңеюде және әртүрлі бағытта даму үстінде.
БАЛАЛАР ӘДЕБИЕТІНІҢ ТАРИХИ ДАМУЫ
Қазақ балалар әдебиетінің бастауы халық ауыз әдебиетінде жатыр. Қобыланды батыр, Алпамыс батыр, Ер Тарғын сияқты эпостар мен ертегілер, мақал-мәтелдер, жұмбақтар және аңыз-әңгімелер балалардың санасына халықтық дүниетанымды сіңірген. Олардың негізгі мақсаты – балаларды батырлыққа, адамгершілікке, елін, жерін сүюге тәрбиелеу.
Совет кезеңінде балалар әдебиеті ерекше қарқынмен дамыды. Жазушылар осы бағытқа арнап көптеген шығармалар жазды. Сәбит Мұқанов, Ғабит Мүсірепов, Мұзафар Әлімбаев сияқты классиктер балаларға арналған өлеңдер мен әңгімелерді жарыққа шығарды. Бұл шығармалар негізінен патриотизмді, елге деген сүйіспеншілікті және еңбекқорлықты насихаттады.
ТӘУЕЛСІЗДІК КЕЗЕҢІНДЕГІ БАЛАЛАР ӘДЕБИЕТІ
Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін балалар әдебиетіне жаңа бағыттар мен тақырыптар енді. Бұл кезеңде ұлттық құндылықтарды қайта жаңғыртуға, қазақ халқының тарихы мен мәдениетінен шабыт алуға баса назар аударыла бастады. Жас ұрпақтың танымын кеңейту үшін жаңашылдыққа ұмтылған шығармалар пайда болды.
Балалар әдебиетінде жаңа есімдер танылып, жанрлар да әртараптанды. Бүгінде қазақ тіліндегі балалар шығармаларында фантастика, ғылыми-көпшілік әдебиет, шытырман оқиғалы жанрлар кеңінен таралуда. Авторлар балалардың қызығушылықтарын ескеріп, олардың заман талабына сай болуын қамтамасыз етуде.
БАЛАЛАР ӘДЕБИЕТІНІҢ ҚАЗІРГІ КӨРІНІСІ МЕН КЕЛЕШЕГІ
Қазақстанда балалар әдебиетін дамытуға бағытталған бірқатар бағдарламалар жүзеге асырылып келеді. Мемлекеттік және қоғамдық ұйымдар балалар әдебиетінің дамуына қолдау көрсетіп, жас авторлардың шығармаларын басып шығаруға мүмкіндік туғызуда. Мысалы, «Мектеп» баспасы, «Жалын» журналы, басқа да баспа үйлері балалар әдебиетін кеңінен насихаттап келеді.
Сонымен қатар, балалар кітаптарына арналған фестивальдер мен байқаулар ұйымдастырылуда. Бұл әдебиет саласына жаңа есімдерді әкеліп, балалар мен жасөспірімдерге арнап жазатын авторлардың көбеюіне септігін тигізуде.
БҮГІНГІ БАЛАЛАР НЕ ОҚИДЫ?
Қазақстанда соңғы жылдары балаларға арналған жаңа әдеби шығармалар пайда болып, әдебиет саласына жас авторлар қосылып келеді. Бұл шығармалар қазіргі заманғы балалардың сұраныстарына сай және қазақ мәдениетін, ұлттық құндылықтарды дәріптеуге бағытталған. Міне, соңғы жылдары жарық көрген бірнеше кітап:
- "Апатай, мен үйдемін" – Әсия Бағдәулетқызы: Бұл кітап кішкентай балаларға арналған және отбасы құндылықтарын дәріптейді. Әңгіме COVID-19 пандемиясы кезінде оқшауланған отбасылардың бірлігі мен балалардың үйде өткізген уақыттары туралы. Бұл кітаптың ерекшелігі – қазіргі замандағы оқиғаларды негізге ала отырып, отбасылық қарым-қатынастарды көрсету.
- *"Тентек қонжық" – Шәкен Күмісбайұлы: Жас балаларға арналған бұл кітапта қонжықтың түрлі қызықты оқиғалары баяндалады. Әңгімелер балалардың қоршаған ортаға деген қызығушылығын оятып, табиғатты қорғауға, достыққа және бір-біріне қамқор болуға үйретеді.
- "Айым мен Айшық" – Сұлтан Қалиев: Бұл кітапта Айым есімді қыз бен Айшық атты мысықтың қызықты оқиғалары суреттеледі. Әңгімелер балалардың жануарлар әлеміне қызығушылығын арттырып, оларды қорғау, қамқор болу сияқты құндылықтарды дәріптейді.
- "Сәби сәуле" – Бақытжан Қанапиянов: Бұл балаларға арналған поэзиялық кітап. Бақытжан Қанапиянов кішкентай оқырмандарға арнап жазған өлеңдері арқылы мейірімділік пен достық, табиғат сұлулығы туралы әсерлі жырлар ұсынады.
- "Сиқырлы кітаптар" – Нұрдәулет Ақыш: Нұрдәулет Ақыштың бұл кітабы қазіргі замандағы балалардың жаңа технологиялар мен сиқырлы кітаптар арасындағы қызықты оқиғаларын баяндайды. Балалардың қиялын дамытуға арналған шытырман оқиғалар мен танымдық сюжеттер бар.
- "Алтын тіс" – Әлібек Асқаров: Бұл шытырман оқиғалы повесть жасөспірімдерге арналған. Балалар топ болып бірігіп, ауылдағы жұмбақ оқиғаларды шешуге тырысады. Кітапта достық, әділдік, адалдық секілді құндылықтар көрініс табады.
- "Қазақ ертегілері" – Қазіргі заманғы жазушылар жинағы: Қазіргі авторлар жазған қазақ ертегілері қазіргі заманға бейімделіп, жаңа кейіпкерлермен толықтырылған. Бұл жинақ жас оқырмандарды қазақ фольклорының әлемімен таныстырып, заманауи өңдеу арқылы қызықтырады.
- "Сәуле" – Динара Мырзахметова: Бұл кітап балаларға арнап жазылған шағын әңгімелерден тұрады. Сюжеттер отбасы құндылықтарына, бала қиялының шексіз мүмкіндіктеріне, өмірдегі кішігірім қуаныштарды бағалауға арналған.
- "Қамажай" – Роза Қадыржан: Кітапта қазақтың дәстүрлі биі «Қамажай» туралы аңыз бен бүгінгі күнге бейімделген хикаялар айтылады. Бұл кітап арқылы балалар ұлттық өнер мен мәдениетті тереңірек түсінеді.
- "Аружан мен Бекжанның ғажайып сапары" – Әділбек Көпенұлы: Бұл шығармалар топтамасы кішкентай балалардың қиял-ғажайып әлемге сапары туралы. Қызықты оқиғалар балалардың шығармашылық ойлау қабілетін дамытуға және олардың табиғатты тануына бағытталған.
Балалар әдебиетінің негізгі мақсаты — жасөспірімдердің дүниетанымын кеңейтіп, оларды адамгершілікке, достыққа, патриотизмге тәрбиелеу. Кітап оқу арқылы бала өз ойлау қабілетін дамытып, тіл байлығын арттырады. Сондықтан қазіргі заманғы балалар әдебиеті де осы құндылықтарды сақтай отырып, жаңа заман талаптарына сай болуға ұмтылады.
Қазақстандағы балалар әдебиеті ұлт болашағының жарқын бейнесін қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Оны дамыту арқылы біз жас ұрпақтың рухани байлығын арттырып, олардың шығармашылық әлеуетін ашуға ықпал ете аламыз. Балалар әдебиетіне қолдау көрсету — келешекке салынған маңызды инвестиция.
