Мемлекеттік қарызға қызмет көрсету және өтеу құны 2 триллион теңгеден асты. Шоғырландырылған бюджеттің жалпы түсімдері (барлық деңгейдегі бюджеттер жиынтығы) 23%-ға өсті, деп хабарлайды "Адырна" тілшісі.
Қазақстан қаржыгерлер қауымдастығының талдау орталығының мәліметінше, энергия нарығындағы рекордтық бағалар мен елдегі жоғары экономикалық белсенділік аясында (ЖІӨ 3,4%-ға өсті) жиынтық бюджеттегі (ЖБ) салық түсімдері айтарлықтай өсті.
2021 жылдың қаңтар-қыркүйек айларында 9,0 триллион теңге (₸) салық жиналды, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 31%-ға немесе 2,1 трлн-ға артық. ЖБ-ның жалпы кірісі 10,6 трлн ₸ (+ 23%) құрады.
Бұл ретте салық түсімдерінің абсолютті түрде де, салыстырмалы түрде де ең көп өсуі республикалық бюджетте белгіленді.
Мәселен, ағымдағы жылдың үш тоқсанында салық жинау бойынша жылдық жоспар 76 пайызға орындалды (жыл соңына дейін 12,0 трлн.₸ салық жинау жоспарлануда). Өткен жылдың сәйкес кезеңінде бұл көрсеткіш 69 пайызды құраған.
Сонымен қатар, ЖБ шығыстары 10,4%-ға немесе ₸ 1,3 трлн – ₸ 14,2 трлн-ға дейін өсті, бұл кіріс бөлігінен 34%-ға немесе ₸ 3,6 трлн. көп.
Зерттеу нәтижесі көрсеткендей, бұл өсімнің жартысынан көбі (51% немесе 677 млрд ₸) қызмет көрсету және қарызды өтеу шығындарына келеді. Осы баптар бойынша жалпы шығындар 2,0 триллионнан ₸ асты, бұл барлық ЖБ шығындарының 14% құрайды. Салыстыру үшін, өткен жылы бұл көрсеткіш 1,3 триллион ₸ немесе барлық ЖБ шығындарының 10%-ын құрады.
Бюджет тапшылығын қаржыландыруды тарту жоспары 76 пайызға орындалды. Олар 3,9 трлн ₸ тартудың жылдық жоспарымен 2,9 трлн ₸ несие тартты.
Бұл ретте Ұлттық қордан республикалық бюджетке аударылған трансферттердің көлемі ағымдағы жылға жоспарланған 4,6 триллионның ₸ 3,4 триллионын ₸ құрады. Естеріңізге сала кетейік, 2020 жылы трансферттер көлемі 4,8 трлн.₸ құраған болатын.
Энергияға рекордтық бағалар мен экономикалық белсенділіктің тез қалпына келуіне байланысты елдегі салық түсімдері айтарлықтай өсті, деп қорытындылады AFK.
«Бұл бір жағынан, бюджеттік заңнамада 2023 жылдан бастап контрциклдік фискалдық ережені енгізуді жоспарлағанда бюджет кірістерінің Ұлттық қордан түсетін түсімдерге тәуелділігін азайтады, сондай-ақ борыштық жүктемені одан әрі арттыру қажеттілігін әлсіретеді», - делінген AFK сайтында.
Олар сондай-ақ S&P болжамы бойынша мұнайдың орташа бағасы барреліне 75 долларды құрайтын болса, келесі жылы ЖБ балансы профицитпен орындалуы мүмкін екенін қосты.
– Екінші жағынан, түсімдердің күрт өсуі бюджет кірістерінің өзгерістерге жоғары ықтималдығын сақтай отырып, бюджет тәртібіне және мемлекеттің экономикадағы жоғары үлесін (2026 жылға қарай 14%-ға дейін) төмендету жоспарларының орындалуына кері әсерін тигізуі мүмкін, - дейді талдаушы орталық.
Мемлекеттік қарыз ЖІӨ-нің 29%-ына дейін өсті (2022 жылдың басына болжам – 31%), ал оған қызмет көрсету құны ЖБ барлық шығыстарының 14%-ына дейін өсті (бір жыл бұрын 10% болатын). Осының аясында 22-26 жылдарға арналған әлеуметтік-экономикалық дамудың ағымдағы болжамында мемлекеттік қарыздың шекті шегі екі есеге жуық – ЖІӨ-нің 50% дейін ұлғайтылды.
Кіріс бөлігінен айтарлықтай асып түсетін бюджет шығыстарының жоғары болуына қарамастан, олар несиелерді тарту есебінен аздап ауытқыды. Қарыз ауыртпалығының деңгейі мен қызмет көрсету және қарызды өтеу құны аспандап тұр.
Бюджет шығыстарын басқару, болжау және мемлекеттік қарыз деңгейі макроэкономикалық жағдайлардың тұрақтылығы, оның ішінде инфляциялық процестер, экономикада ұзақ мерзімді пайыздық мөлшерлемелерді қалыптастыру, сондай-ақ елдің тәуекелдік премиумі - тәуелсіз рейтингтер үшін маңызды.
Ұлттық банктің мәліметінше, 2021 жылдың 1 қаңтарында мемлекеттің қарызы $15,2 млрд. ₸ құрады. Салыстыру үшін: 2016 жылдың 1 қаңтарында - $12,2 млрд. болған. Барлығы: бес жылда 24,6%-ға өсті.
Елдің сыртқы қарызы бес жыл ішінде 6,4 пайызға немесе 9,8 миллиард долларға артып, 163,3 миллиард доллардан асты.
Келесі елдер алдындағы міндеттемелердің ең үлкен өсу көрсеткіші:
Бермуд аралдары – 13,3 есе (10,1 млрд долларға дейін);
Ресей – 33%-ға (9,2 млрд долларға дейін);
Франция – 3,5%-ға (11,7 млрд долларға дейін);
АҚШ – 3,2%-ға (12,9 млрд долларға дейін);
Нидерланды – 1,8%-ға (44,1 млрд долларға дейін).
Қазақстан Қытай алдындағы қарызын – 23,8%-ға, Гонконг – 19,2%-ға және Ұлыбританияға – 6%-ға қысқартты.
"Адырна" ұлттық порталы
