Қазақстандық азаматтар жылына 8 миллард шылымнан 10 милиардқа дейін тұтынады. Осыдан он жыл, яғни 2013-2015 жылмен салыстырғанда соңғы жылдары ол 44%-ға өскен. Сарапшылар алкоголь мен никотинге тәуелділердің не үшін көбейіп жатқанын қандай себептермен байланыстыратынын да білмейді.
Соған қарамастан күрес әлдеқашан қолға алынды және жалғасуда. Мәселен, темекі дақылдарының өсуін қысқартатын негіздемелік конвенция бар, арнайы қоғамдық ұйымдарға бюджеттен ақша да бөлінеді.
Мәселен, осыдан он жыл бұрын алкоголь мен шылымға қарсы шаралар үшін 200 миллион қаржы қарастырылған. Денсаулық сақтау министрлігінің ақпаратына сүйенсек, осыншама сома темекінің зиянын хабарлау, оның алдын алу, қоғамдық орындарда темекіге деген теріс көзқарасты қалыптастыруға бағытталған. 2016 жылы шылым шегудің алдын алу бойынша 4 әлеуметтік тапсырыс орналастырған. Дәл осы жылы 61 үкіметтік емес ұйым жалпы бағасы 185 миллион теңгеден асатын 115 жобаны жүзеге асырған.
Соңғы мәліметтерге сәйкес, Қазақстанның ересек тұрғындарының шамамен 27%-ы белсенді темекі шегушілер болып табылады. Бұл елдің әрбір үшінші тұрғыны темекі тұтынатынын білдіреді. Сонымен қатар статистика көрсеткендей, Қазақстанда шамамен ерлердің 36%-ы және әйелдердің 19% -ы шылым шегеді.
Республикалық психикалық денсаулық ғылыми-практикалық орталығында ағымдағы жылдың басында алкогольге тәуелді 90 946 адам есепте тұрған. Оның 3,2%-ын 18-29 жас аралығындағылар құрайды. Бұл статистика 2022 жылмен салыстырғанда әлдеқайда төмендеген. Жастардың осындай кеселге душар болуының мамандар екі себебін қарастырады:
Біріншіден, жастар арасында коньяк сияқты спирттік ішімдіктер өте көп тараған. Кез келген мейрамхана мен көңіл көтеретін орындардан бұл сусындардың кең ассортиментін табуға болады. Олардың кез келгенінің құрамында белглілі бір мөлшерде алкоголь бар екені анық.
Екіншіден, алкогольдердің қолжетімділігі мен оларға деген агрессивті жарнама.
Психологтардың пікірінше, есірткі мен алкоголь - қоғамның ең үлкен дерті. Бұл тәуелділік адамның жеке басына емес, оның айналасына да теріс әсер етеді. Мас күйінде олар өздерін басқара алмай да қалады.
Қазақстанда темекі шегуге және алкогольді тұтынуға қарсы күрес бойынша бірқатар шаралар бар. Олардың кейбіреулері мыналарды қамтиды:
- Кәмелетке толмағандарға темекі өнімдері мен алкогольді сатуға және таратуға тыйым салу.
- кафелер, мейрамханалар, көлік және басқа қоғамдық орындарда темекі шегуге тыйым салатын заңнама.
- Темекі өнімдері мен алкогольдік сусындарға жарнамалық шектеулер енгізу.
- Темекі шегу мен алкоголизмге қарсы білім беру науқандары мен бағдарламаларын өткізу.
- Темекі мен алкоголь туралы заңнаманың сақталуын үнемі тексеріп отыру және бақылау.
- Темекі шегу және алкогольді тұтыну туралы заңнаманы бұзғаны үшін қаржылық айыппұлдар мен жазалар.
Бұл шаралар қоғамда темекі шегу мен алкогольді тұтынуды азайтуға және халықтың денсаулығын жақсартуға бағытталған.
Қазақстанда алкоголизмге және темекі шегуге қарсы күреске инвестициялаудың маңызды бағыты медициналық инфрақұрылымды дамыту және тәуелді адамдар үшін көмекке қолжетімділікті арттыру болып табылады. Елде консультациялар, психологиялық көмек және оңалту бағдарламаларын ұсынатын алкоголизм мен темекі шегуге қарсы күрес жөніндегі амбулаториялар мен орталықтардың кең ауқымды желісі жұмыс істейді. Мемлекетте тұтынушының өзі үшін де, оның қоршаған ортасы үшін де алкоголь мен темекінің зияны туралы халықтың сауатын арттыруға бағытталған іс-шаралар өткізіледі. Ол үшін ақпараттық кампаниялар әзірленіп, іске асырылады, оқу орындары мен қоғамдық орындарда дәрістер мен тренингтер өткізіледі.
2021 жылғы 1 шілдеде Қазақстанда темекі мен темекі бұйымдарын ашық орналастыруға тыйым салу күшіне енді. Жаңа шектеулер аталған тауарлар сатылатын барлық сауда нүктелеріне қатысты. Жаңа заң бойынша, сауда нүктелерінің иелеріне темекі мен басқа да темекі бұйымдарын ашық қоюға тыйым салуды бұзғаны үшін 180 мыңнан 1 миллион теңгеге дейін айыппұл қарастырылған. Бұл ретте, айыппұл мөлшері кәсіпорынның мөлшеріне байланысты: жеке тұлғалар үшін айыппұл 15 АЕК, шағын кәсіпкерлік субъектілері үшін – 30 АЕК, орта кәсіпкерлік субъектілері үшін – 50 АЕК, ірі кәсіпкерлік субъектілері үшін – 70 АЕК құрайды.
Сондай-ақ темекіге қарсы саясат аясында темекі өнімдерін жарнамалауға және кәмелетке толмағандарға темекі сатуға қатаң шектеулер енгізілді. Қазақстан темекі шегудің зиянына назар аударуға бағытталған іс-шаралар мен науқандар өткізу арқылы "Дүниежүзілік темекісіз апта" сияқты халықаралық бастамаларды белсенді қолдайды.
Бұл жаңа шаралар темекі эпидемиясымен күресу және халықты, әсіресе жастарды жаман әдеттерден қорғау мақсатында қабылданды. Сауда орындарында темекі өнімдерін ашық орналастыруға тыйым салу оларды тұтынудың, әсіресе жастар арасындағы қолданысын азайтуға және теріс әсерін жеткізуге мүмкіндік береді.
