«ШИТАНГ ҚАЙДА, ШЫРАҒЫМ?»
Енді ғана отау құрып, ел ішінде той-думанды өткізіп болысымен мен келіншегімді ертіп, Қытайға аттандым. Шанхайдағы оқуыма байланысты бірқатар бітпеген ұсақ-түйек шаруаларым қалып еді. Оқитын университетімде де, жатақханада да барлығы дерлік екеуімізді жақсы таниды. Үйлену үшін елге кеткенім туралы да бәрі естіген болатын. Демалыс күндері таяп қалған соң, шаруаларымды кідіртпегенді жөн көрдім. Сол оймен әуежайдан шығып, шетелдік студенттерге жауапты деканат орналасқан корпусқа тікелей тартқанмын. Кіреберісте алдымен бакалавр-студенттердің оқуы жөніндегі меңгерушіміз Джоу Янг апайым ұшырасып, құттықтау сөзін айтты. Құттықтамай қайтсін, менің бұл Шанхайды шарлап жүргеніме биыл жетінші жыл. Бір жыл тіл үйрену курсында, төрт жыл бакалавриатта, екі жыл магистратурада оқыдым. Осы маңайда бармаған жерім, баспаған тауым жоқ. Алып шаһардың әр мүйісін жатқа білем. Қазақша айтқанда, жатақхана коменданттарының қолдарында өскен баламын. Оған ілесе келесі бөлмеден магистранттар оқуы жөніндегі меңгерушіміз Лю апай шықты. «Ә, келдіңдер ме? Құтты болсын! Ал біздің шитангіміз қайда?» деп, әрі құттықтап, әрі қаужай бастады.
Шитанг — қытай тілінен төтелей аударғанда «бақыт тоқашы» деген мағынаны білдіреді. Енді әлгі Лю апайыма Джоу Янг қосылып, екі жақтан қолқалады. Бұлардың не сұрап тұрғанын түсінбеген мен сәл езу тартып, жолдан келе жатқанымды айтып, кейін тағы бір соғып, шитангтерін беруге уәде еттім. Деканаттағы шаруаларымды бітіріп алып, жатақханама бет алдым. Жолда ойланып келем: «Әншейінде студенттерден артық бір зат алуға ыңғайсызданатын қытай оқытушыларының мені қыспаққа түсіргені несі? Шитанг… Не ол «шитанг» деген?»… Сөйтіп, ойға шомып келе жатсам, нағыз «шитангшілер» алдымда күтіп тұр екен.
Жатақханамыз 14-15-қабатты, екі корпусты алып құрылыс еді. Оның 11-қабатына дейін университет мұғалімдері, одан жоғары қабаттарда шетелдік студенттер тұрады. Осы екі аймақтың арасы шекара секілді бөлінген. 11-ден жоғары қабатқа мұғалімдер көтерілмейді, ал шетелдіктер 1 мен 11 аралығындағы қабаттарға аттап баспайды. Шекара бекеті ретіндегі 11-қабатта комендант бөлмесі орналасқан. Шынымен бекет десе, бекет сияқты.
Қос корпусқа қарама-қарсы орналасқандықтан, орталарында оларды бір-бірімен байланыстыратын дәліздер салынған. Корпустардың лифтісі жапсарлас ашылып, ары қарай екі айырылады. Сол дәліз екіге бөлінер тұста екі коменданттың бөлмелері орналасқан. Біреуінде бас комендант, екіншісінде оның көмекшісі отырады. Бөлмелердің біреуі әр қабатты бақылайтын камералармен, дабыл белгісін беретін диспетчерлік қондырғымен жабдықталған. Кіріп-шыққан әр адам, тіпті шыбын-масаларыңа дейін коменданттардың үнемі назарында.
Сол «шекараның» маңынан өте бергенімде мені бас комендант Фан апайымыз тоқтатты: «Ал Хуангтианруй (менің есімімді қытайлар өз ұғымдарына бейімдеп, осылай атайды), құтты болсын! Бізге әкелген нең бар енді?». Бұлардың бәріне не болған өзі? Комендант бөлмесінде қолындағы шағын кесесіндегі көк шайын сораптап, бізге қарап жымиып отырған көмекшісін меңзеп қояды. Енді есіме түсті. Елге қайтар алдында комендант апайға кетіп бара жатқанымды, үйленетінімді айтып, қоштасуға кіріп-шыққанмын. Сонда ол маған осы шитанг туралы бірдеңе айтқан. Мен оған мән бермей, жай ғана басымды изей салғам. Оларға да не айтарымды білмей: «Қазір бәрі болады!» дедім де бөлмеме қарай тарттым. Киімдерімді жайғастыруды келіншегіме тапсырып, шалт қимылдап, сыртқа шығып, дүкеннен шитанг іздедім. Астыңғы қабатқа түсетін лифтіні күтіп тұрғанымда әлгі «бас шекарашы» бөлмесінен басын шығарып: «Алдап кетсең, менен жақсылық күтпе!» деп қалжыңдап қойды. Мен оған бір жымиып, лифтіге міндім де кеттім.
Кондитерлік дүкенге барып, шитангтің не екенін сұрап біліп алдым. Шитанг дегеніміз ішінде түрлі тәтті қоспасы бар, көлемі хоккейдің шайбасындай, үлбіреп пісірілген шағын тоқаш екен. Кейде оның орнына кез келген торттың кесінділері жүре береді. Құны да қымбат емес, біздіңше 60-70 теңгенің шамасында. Апайларымыз тойып жесін, қалғанын басқасына таратармын деп 10-15 шитангті бір-ақ сатып алдым. Сонда бір пакет шитангті ұсынып тұрған жас сатушы қыздардың бірі: «Сіз жаңа үйленген жас жұбайлардың бірі сияқтысыз ғой? Бізге де бірдеңе ырымдасаңызшы, жұғысты болсын» деп қалды. Бірақ лезде сол қылығынан қысылғандай, екі беті қызғылт тартып, сықылықтап қоя берді. Олардың әзілдеріне көңілім көтеріліп, қолдарына бір-бір тоқаштан ұстатып кеттім. Өздері тура біздің қазақ секілді ырымшыл.
Жатаққа оралып, коменданттың алдына шитангті, үйден әкелген «Рахат» фирмасының кәмпиттерін ұсынып, шағын дастарқан жайып жібердім. Апайларым мәз-мейрам. Сөйтіп, екі шайқұмар «бекетшінің» қасына екі жас жұбай қосылып, төртеуміз отырып, шай іштік. Жалпы, қытайлар — барға қанағатшыл халық. Бұл елде заңдардың қатаң екені бәріне мәлім. Біреуден себепсіз зат алу, әсіресе, мұғалімнің оқушыдан бірдеңе сұрауы жемқорлық пен бопсалауға тең әрекет болып саналады. Сондықтан да жатақхана қызметкерлерінің әлгі тоқашты табандылықпен сұрап алуы маған әдепкіде тұрпайы көрінген-ді.
Шай ішіп отырып, апайлардың осы қылығы жайында өздерінен сұрадым. Сонда комендантымыз: «Жемқорлық деген ол мүлде басқа нәрсе ғой. Бопсаның да беті аулақ. Бірақ шитангтің орны бөлек. Егер сенің танысың үйленіп, оның тойына қатыса алмасаң, ол саған қайта көріскен кезде шитанг беруі керек. Бұл — адамдардың бір-бірінің бақытына ортақтасуының, қуанышын бөлісуінің белгісі. Жұғысты болсын дегені. Шитанг деген — бақыт тоқашы. Яғни бақыттың дәмі. Егер үйленген адам сенімен шитангін бөліспесе, оған ренжуге хақың бар. Сондықтан ол байқамай қалса, ұмытып кетіп жатса, немесе бұл туралы мүлде білмеген болса, сен шитангті отау құрған адамнан сұрап алуың керек. Бұл — үйлену барысында жасалатын салт-дәстүрдің бірі. Біздің қытайлар заңды қалай қадірлесе, дәстүрді де одан бетер құрметтейді» деді. Апайымыздың айтқан сөздері менің бұрын-соңды ешкімнен сұрамаған, тіпті ойланбаған сауалымның туындауына себеп болды: «Фан апай, қытайлардың үйлену салттары қалай өзі? Басқалардан қандай ерекшеліктері бар?». Сонда апайым қолындағы шағын пиаласын төңкере салды да, шитангтен бір тістеп қойып, бізді қытай халқының отау тігу барысында жасалатын көнеден келе жатқан салт-дәстүрлерімен, әдет-ғұрыптарымен таныстыра бастады. Ал мен болсам, қытайлардың салтын өзіміздің қазақи дәстүрімізбен салыстырып, ұқсастығы мен ерекшеліктерін байыптап отырдым…«Юэдин» — кіші құдалық, «уанг сусу» — қалыңмал
Қытайларда үйлену салты бірнеше сатыдан, ұзақ уақыт пен сан түрлі ғұрыпты қажет ететін күрделі процестен тұрады екен. Ең алдымен бұл процесс өзіміздегідей құдалықтан басталады. Күйеу жігіттің әкесі қалыңдықтың үйіне ауылдың сыйлы азаматтарынан немесе ағайындар арасындағы беделділерінен құралған бір топ ер кісіні таңдап алып, құда түсуге жібереді. Қытайдың кейбір аудандарында, мәселен, оңтүстікте, құдалар ретінде әйел адамдар іріктеледі. Көптеген ауылдардың өзінің беткеұстар кәсіпқой құдалары болатын көрінеді. Құдалыққа барғандарды Қытайда «бинь жень» деп атайды. Яғни бізше — жаушы.
Құдалықтың өзі бірнеше сатыдан тұрады. Жігіттің әке-шешесі жаушылар арқылы қалыңдық жағына «цау те узы» деп аталатын, қызыл конвертке салынған хат жолдайды екен. Мұнда күйеу баланың ататегі мен туған жылы, айы, күні, тіпті дәл өмірге келген уақытына дейін жазылатын болған. Бұл хатты алған қыздың ата-анасы осында көрсетілген жігіттің параметрлерін балгерге беріп, өз перзентімен сәйкестігін сараптап көреді. Егер балгер жорамалын жасап, екі жастың одағын оңдаса, жігіт жағына жауап ретінде қыз туралы мәлімет жазылған хат жолданады. Бұл құдалыққа келісім берілді деген мағынаны білдіреді.
Сөйтіп, екі жақ екі хатқа ие болады. Бұдан кейін дәстүр бойынша хаттарды әр үй өз босағаларына іліп қойып, үш күн күтеді екен. Егер де осы үш күн ішінде отбасы ішінде ешкім қайғылы жағдайға ұшырамаса, Аспан мен Жер бұл құрылғалы отырған одаққа өз ризашылығын берді деген сөз. Яғни құдаласу процесі ары қарай жалғаса түседі. Ал осы уақыт ішінде үйде біреу қатты ауырып қалса немесе өмірден өтіп кетсе, құдалық дереу тоқтатылады. Бұл жоралғы да «жолы жақсы келінді» жаны қалайтын қазақтың дәстүріне жақын.
Сонымен, алғашқы қадам мынадай. Енді хат алмасу процесін екі арада болатын зат алмасу салты жалғастырады. Екі жақ жаушы жіберу арқылы бір-бірімен келісімге келгеннен кейін, құдалар арасында «юэдин» (қытай тілінен аударғанда «кіші келісім» деген мағынаны береді) басталады. Юэдин — екі жақ арасында жасалатын келісімшарт болып табылады.
Әрі қарай қыздың жасауын дайындау дәстүрі жалғасады. Бұл қазақтың кейінгі кезде «кит әзірлеу» деп аталып жүрген салтын еске салады. Алдымен жігіт жағынан қызға арнап сырға, жұп санды білезік, алқа және т.б. әшекейлі бұйымдар, қызыл түсті құрақ маталар, алтын теңгелер жібереді. Ал қыз жағы оған қарымта ретінде таңдаулы сортты шай, шарап, дәнді дақылдардан тұратын қомақты азық-түлік қорын жолдайды. Сонымен қатар юэдин кезінде екі жақ бір-біріне сырт жағында әйел бастамасы — феникс пен еркек бастамасы — айдаһар бейнелері бедерленген қызыл түсті ұзын мата немесе қағаз ұсынатын болған. Бұл қағаздарда немесе маталарда екі жақтың ататегі, тұрмыс жағдайы жайында мәліметтер жазылып, ер жігіттің қалыңдыққа берілетін қалыңмал бағасы айтылады. Бұл біздің қазағымыздың «сырға тағу» мен «баталасу» дәстүріне келеді. Тек қазақтан айырмашылығы, аталмыш кәделер құдалар бір-бірімен беттеспей тұрып, сырттай жасалады. Қызға берілетін қалыңмалдың бағасы келісіліп, оны жігіт жағы қыздың үйіне қорап-қорап сый-сияпат ретінде жібереді. Сонымен қатар бұл қораптарды мейлінше көлемді етіп, ішін керекті-керексіз затқа толтырып жолдайды екен. Себебі бұл қораптар қолға тиген бойда ішіне қыздың төсек-орны салынып қайтарылатын көрінеді. Орысшалап айтқанда: «Какой привет, такой и ответ!» Қытай тілінде қалыңмал беруді «уанг сусу» деп атайды.
Қасиетті қызыл той
Назар аударып отырсаңыз, қытайлардың салт-дәстүрлерінде қызыл түс көп пайдаланылатынын байқайсыз. Тіпті Қытай елінің мемлекеттік туына дейін қызыл. Өйткені қызыл түс қытайлардың қасиетті түсі болып саналады. Олар бақытты да қызыл түсті болып келеді деп сеніп, «хонгшуангси» деп әспеттейді. «Хонгшуангси» — қызыл түсті қос бақыт дегенді білдіреді. Қайда барсаң да қызыл түсті көресің.
Қытайлардың үйлену тойын — қызыл той десек те артық болмас. Қызыл конверт, қызыл мата, той болатын үйде босағаны жағалай ілінген қызыл шамдар… Күйеубала мен қалыңдықтың, құда-құдағидың тойда киетін киімінің түсі қандай деп ойлайсыз? Әрине, қызыл түсті. Қытайда алғаш көріскен немесе көптен бері жүздеспеген адамдар кездескен сәтте атқарылатын салттар да бар. Сыйлы адамдарды қабылдау кезінде немесе туған-туыстар бас қосқанда, тіпті қандай да болсын, бір себеппен екі қытай кездесе қалса да, бірге отырып, шай ішеді.
Үйлену тойларында да шайдың орны бөлек. Мұнда шай берудің екі үрдісі бар. Біреуі «үлкендерге құрмет көрсету», екіншісі «ұлы елге айналу» (бауырласу) деп аталады. Құрмет көрсетуде жаңа отау құрушы екі жас тізерлеп тұрып, бір-бірінің әке шешесіне кесе ұсынып, шай ішкізеді. Бауырласуда екі жақтың отбасының мүшесі боп саналатын әр адамның аты, шаңырақтағы өзіндік орны аталып, арнайы шай таратылады. Яғни үйлену дәстүріндегі шайдың мәні зор. Дегенмен қытайлық құдалар алғашқы жүздесуде шай емес, шарап ішеді. Өйткені оның түсі де қызыл. Бастамасы бақыттан болсын деген ырыммен құда-құдағи әдепкіде шараптан алып отырады екен. Беттесу барысында екі жақ арасында тағы да сый алмасу үрдісі болады.
Біздердегідей шапан жабу салты оларда да бар. Бірақ бұларда екі құда бір-біріне халат жапқызады. Әйелдер жағы өзара шағын тоқымалы орамалдар алмасады. Әрине, халат та, орамал да толығымен демесе де, қызыл түстің қатысуынсыз болмайды. Сонымен қатар қазақта құйрық-бауыр асату деген кәде бар емес пе? Сол секілді бұларда да асатудың бір-екі түрі болса керек. Ата-енесімен танысуға келген күйеубалаға енесі қызыл түсті екі түйір бұршақ береді екен. Күйеубала ол бұршақтарды кеседегі суға салып, сол күйінде суымен қоса жұтып жіберуге тиіс. Бұл ұрпақты болсын деген ниетпен жасалатын ырымға жатады. Сондай-ақ қызға да арналған арнайы «асату» салты болады. Ата-енесі болашақ келініне ішіндегі еті әлі қып-қызыл, шикілей піскен тұшпара асатады.
Тұшпара — қытайлар үшін байлықтың белгісі. Ал «шикі» сөзі қытай тілінде «туу» және «туылу» сөздерімен бірдей дыбысталады. «Шынг». Бай, балалы бол деген мағынада жасалатын ырым. Осындай ұсақ-түйек ырым, кәделерін атқарып болып, құдалар үйлену уақытын белгілейді де, шағын той жасап, қызды қызыл зембілге отырғызып алып кететін ұлы күнге дейін қош айтысып, тарқасады.
Құдаласқаннан соң «шақырту» басталады. Екі жақ өз ағайын-тума, көрші-қолаңдарына пісірілген тоқаш түрінде шақырту жібереді. Бұл тоқаштардың бетінде жоғарыда аталған әйел мен еркек бастамалары — феникс пен айдаһар бейнеленеді. Оның қасына той иелерінің есімі жазылған шағын қызыл тақтайшалар қоса беріледі.
АНТ ШАЙЫНЫҢ ШАРАПАТЫ
Қытайлардың үйлену үрдісінің бізге ұқсататын тағы бір жері бар. Ол — сыңсу салты. Тек қытай қызының сыңсуы үш күнге созылады екен. Үйінен кетерден бұрын қыз ауладан аспай, іштен арнайы орын тауып алып, үш күн бойы достарымен, туған-туыстарымен қоштасумен болады. Осы күндері қыздың көзінен аққан жас тыйылмайды. Бұл қыздың ішінде жатқан шерін, мұңын, қылығының барлығын осы үйде тастап, жаңа үйге таза, бос, пәк көңілмен аттанудың белгісі көрінеді. Кетер кезінде көзіне жас алмауды көргенсіздікке санаған. Бұл күні қыз бала «жүзін тазарту» мақсатында беттеріндегі артық қылшық, түктердің барлығын жұлып, бетін ақ опамен бояған. Сонымен қоса, шаш үлгісін қыз кейпінен әйелдікке өзгерту мақсатында күні бойы шаш тараумен болған. Бұл істе қасына көмекші ретінде жолы жеңіл жеңгелерінің бірін алған.
Күн ортасынан ауа берген шақта қызылды-сарылы безендірілген зембіл көтеріп, жігіттің өкілдері келеді. Дәстүр бойынша бір әйел, бір жас қыз қалыңдықты екі қолтығынан демеп, оған сыңсу айтқызып, осы зембілге отырғызуға тиіс. Сол отырғаннан келіннің аяғы жерге тимеуі керек. Ол пәк күйінде аттанып, жолда бәле-жаланы аяғына ілмей, сол күйінде жаңа босағаны аттау керектігін білдіреді. Зембіл үйге жақындаған уақытта күйеубала қытай мифологиясында ұрпақ тарату құдайы болып саналатын Чжан-сянь кейпіне еніп тұрады. Зембіл көріне бастағаннан-ақ ол сол жаққа қарай садақ оқтарын атуы керек. Бұның көздеген нысанасы — әрине, өзінің болашақ жары емес. Қытай аңыздары бойынша Чжан-сянь жын-шайтандарды садақ оғымен атып қуған екен. Сол секілді бұл болашақ күйеудің өз жарымен бірге жаңа босағаға жын-жыпырдың еріп келуінен сақтану мақсатында жасап жатқан дәстүрлі шарасы көрінеді. Қыз зембіл тоқтаған жерден босағаға дейін төселген қызыл кілемше үстімен жүріп өтеді. Босаға алдында қытайлар үшін жайлылық пен тыныштықтың белгісі болып саналатын ерден аттайды.
Кіреберісте Аспан мен Жердің, Күн мен Айдың құдайларына арналған дастарқан жайылған столға, сосын осы үйдің иелеріне иіліп сәлем беру міндет. Осы сәтте олардың неке қию салтанаты басталып, екі жас ата-ана, ағайын-туыс, көрші-қолаң, дос-жараңдарының көзінше бір-біріне адал болуға ант етеді. Күйеу жігіт жарын қолынан жетектеп төсек үстіне апарып отырғызады. Бұдан кейін біздің бір кеседен неке суын ішетініміздей, бұлар да «ант шайын ішеді». Бірақ олар бір кесе емес, екі кеседен, бір-бірінің қолынан ішеді. Бұл ыдыстары «кеселері ортақтасты, яғни бастары қосылды» дегенді білдіреді.
Айта кететін жайт, осы кәделердің барысында қыз баланың беті бас киіміне ілінген шағын пердемен бүркеулі болады. Анттарын беріп, шайдан ұрттағаннан кейін, жігіт жағынан жолы болған жеңешелерінің біреуі келіп, қыз бетіндегі пердені шешеді. Содан кейін жас келіннің бетінен піскен жұмыртқамен сипап жүргізіп өтеді де, оның қолына ұсынады. Бұл екі бірдей кәде — Аспанасты елі тұрғындарының келін түсірудегі өзіндік май құюы мен беташары. Соңғы екі кәде үйлену салты мен әдет-ғұрыптарының ақырғы сатысы болып табылады. Беті ашылған келінді қалаған адам келіп көруіне болады.
Сонымен қатар ол адамдар келіннің бетіне тесіле қарап, жеңіл ғана балағаттау сөздерін айтуға тиісті. Және де жас келін оған елең қылмай, бұл айтылған сөздерді көңіліне алмауы керек. Ешбір сөзді елемеген қалпы, екі көзін төмен салып, дыбыс шығармай отыруға тиіс. Бұл — көз тимесін деген мақсатта әдейі жасалатын дағды. Ары қарай ұлы мереке ұлттық ойын, ән мен күй, әзіл мен күлкіге толы үлкен тоймен жалғасын табады. Той өткеннен кейінгі алғашқы таңда жас келіншек өзіміздің қазақ келіндеріндей ерте тұрып, дастарқан жайып, ата-енесіне тәтті шайын беруге міндетті екен.
ЖЕЛІ АРҚЫЛЫ ЖҰПТАСУ
Мінеки, «шекарашы» апайымның шитанг жеп отырып айтып бергенінен басқа да дерек көздерінен білген-түйгенімнің мазмұны осы. Тіліміз, дініміз, түріміз бөлек болғанымен адам өміріндегі ең маңызды салтанатты күнді тойлаудағы әдет-ғұрып, салт-дәстүріміздің ұқсастығын қарасайшы. Жоғарыда келтірілген үрдістердің барлығы демесек те, түгел дерлігі екі елде де әлі күнге дейін сақталған.
Құда түсу, қыз ұзату, ас асату, қалыңмал… Сан елдің ертедегі тарихынан хабар беретін, бүгінге дейін ұмытылмаған дағдылар мен үрдістер, салттар мен дәстүрлер осылайша өзара қабысып жатыр.
Шынында да, қазіргі заманда салт-дәстүрге көп көңіл бөліне бермейді. Көптеген тойлар бір сценариймен жасалады: қыз бен жігіттің әке-шешесі мейрамханада кездеседі, той шығынын ақылдасады. Той күні бәрі неке сарайында бас қосады. Жас жұбайлар жүзік алмасады. Аста-төк той жасалады. Бітті! Біреулер осының барлығына да басын қатырмай, жергілікті АХАЖ-ға (ЗАГС) барып, неке куәлігіне қолын қоя салады.
Осыдан небәрі оншақты жыл бұрын АҚШ-тың Лас-Вегас қаласына құмар ойын ойнауға барып, аяқ астынан үйленіп келетін «жұлдыздар» туралы естіп, жағамды ұстағанмын. Бұған бір жағынан сенбегенмін де. Қалай ғана бұл мүмкін болады? Сонда салт-дәстүр қайда? Ағайын-туыстың, әке-шешенің пікірі ескерілмей ме? Бұл да олардың ешқашан бітпейтін «пиарларының» бірі шығар деп ойлайтынмын. Бүгінде ол таңғаларлық жайт болмай кетті. Үйленгің келсе, тіпті АХАЖ-ға да барудың қажеті жоқ. Үйіңде интернет, қоластыңда компьютер болса, жеткілікті. Желіге кір де жанұялы бола бер. Дегенмен дұрыс емес қой осының бәрі…
Инновацияны қолданып, ілгері жылжимыз деп ой-санамыз бен рухани дүниеміздің кейін шегінгенін байқамай жатырмыз. Прогресс қуып, регреске ұшыраған біраз халықтың соңынан еріп кетпесек болғаны. Жоғарыдағыны оқып, қалың елдің кәделерінен мәлімет ала отырып, өз халқымыздың салт-дәстүрімен салыстырсақ, рухани байлығымыздың қаншалықты мол екеніне көзіміз жетеді.
Бүгінде Қытай көшелерінде қызыл түспен көмкерілген қызу тойға көп куә боласың. Біздің елімізде де тойханаларға бас сұқсаң, қос ішекті домбыраны дыңғырлатып, келіннің бетін ашып тұрған асабаларды, мешітке кірсең, орамал тартып, қол жайып, әке-шешелерінің алдында Аллаға мінәжат етіп, неке қидырып отырған жастарды көресің. Бұл дегеніміз қазақта да, қытайда да ата-бабалар қалдырған ұлттық ой-сана, үрдіс-дағды, салт-дәстүр молынан сақталып қалғанын білдіреді. Екі елде де үлкенге құрмет, сыйлыға сый-сияпат, әке-шешеге деген ілтипат көрсету үрдісі бар. Мұны күллі шығыс жұртының ортақ құндылығы деуге болады.
Қыз алып, қыз беріскен құдалық қай халыққа да жат емес екенін осыдан аңғарамыз.
«Айқынның» Қытайдағы тілшісі
