13 мамырда бұрынғы Ұлттық экономика министрі Қуандық Бишімбаев жұбайы Салтанат Нүкенованы азаптағаны және өлтіргені үшін 24 жылға бас бостандығынан айырылды. Сот тікелей эфирін үш миллионнан астам адам көрді. Жәбірленушілердің тарапынан Салтанаттың ағасы қарындасының намысын қорғады. Айтбек Амангелді сот отырыстарынан кейінгі күндер қалай өрбігені, қоғамдағы өзгерістер, мизогиния және виктимблэйминг туралы Taspanews.kz редакциясымен бөлісті. Дау-дамайдан кейін, үкімді ұзақ күтіп, ол жарияланғаннан кейін Айтбек Амангелді еш демалмағанын айтты.
"Сот біткен соң менің жеткілікті бос уақытым болады деп күттім. Табиғатқа шығу, қашықтан жұмыс істеу туралы ойлар болды. Мәселен, Бурабайға бару дегендей. Алайда, өмір мені зорлық-зомбылықтан зардап шеккендерді қорғау арнасынан шығармады. Әділеттікке қол жеткізе алмай жүрген адамдарға қорған болумен айналысудамын",- дейді ол.
Амангелді бұрын-соңды болмаған ашық сот отырыстарынан кейін қоғамда өзгерістер орын ала бастады деп санайды. Ең бастысы, проблема туралы ашық айту әдетке айналды, ұқсас жағдайлар тіркеле бастады.
"Әрине, күн сайын жаңалықтарды оқу өте қиын. Instagram бұрынғыдай қуаныш пен жағымды мәліметке толы емес. Осы арқылы проблемалармен танысамыз. Мәселен, онда педофилия мәселесі айырықша назарда",-дейді Айтбек.
Мәселелерді анықтау, ең алдымен, оларды шешуге көмектеседі, ал үндемесек, өзгерістер орын алмайды. Өзгерістер "өте қажет" кезде бұл өзекті тақырып.
"Осындай жаңалықтарды көрген адамдар өзгенін орнына өздерін қоя бастап, ешкім мұндай бассыздықтардан алдын ала қорғана алмайтынын түсінді",-дейді ол.
Қоғамдағы өзгерістер туралы пікірді заңгер Айман Айсина да қолдайды.
"Тұрмыстық зорлық-зомбылыққа төзуден қоғам бас тартуда. Отбасындағы әйел мен баланың қауіпсіздігіне мұқият қарайтын болдық. Бишімбаев ісі көпшілікке үлгі, себебі агрессияға бейімдер мұндай әрекет жазасыз қалмайтынын бақылады",- деп түсіндірді Айсина Taspanews.kz тілшісіне.
Төзуге жол жоқ
"Зорлық-зомбылыққа ұшыраған әйелдер де, балалар да, соның ішінде жыныстық қатынасқа мәжбүрленгендер қанша, қараңызшы",- дейді Айтбек Амангелді.
Құқық қорғауды мақсат еткен ол зорлық-зомбылыққа төзімділікті жою, қауіпсіз қоғам көрінісіне қадам басуды алға тартқан. Айтбек зорлық-зомбылық өмірдің ажырамас бөлігі шығар дей келе, оны түп тамырымен жою қолдан келмеуі мүмкін екенін өкінішпен мойындайды.
"Дегенмен, бізді қорғайтын заңдар бар екеніне көз жеткізуіміз керек. Бұл заңдар барлығына ортақ болуы үшін, олар біреу хабарласқанда ғана жұмыс істемеуі үшін, резонансты ақпарат бұқаралық ақпарат құралдарында және әлеуметтік желілерде тарамай тұрып, бұл барлық жерде бірдей орындалуы үшін, әр адамға әділ сот пен құқықтық теңдік қолжетімді болуы үшін керек",- деп санайды ол.
Айтбек Амангелдінің айтуынша, оның көңілін қалдыратын және мақсатқа жету жолында кедергі болатын жайттар бар.
"Ең алдымен, бұл ішкі мизогиния. Әйелдер зорлық-зомбылыққа ұшыраған әйелдерді айыптай бастағанда, олар виктимблеймингпен айналысады",- дейді белсенді.
Оның айтуынша, мұндай адамдармен күресу өте қиын. Айтбек жәбірленушінің кінәлі емес екенін, жәбірленушінің ата-анасын, зорланған қызды емес, тікелей зорлаушыларды – қылмыс жасағандарды айыптау керек екенін әлі де дәлелдеумен жүргенін айтып қынжылады.
"Неліктен біз баланы үйден шығаруға үрейленетін елде тұруымыз керек?»- деген сауалға жауап іздейді Айтбек Амангелді.
Өз құқықтарының бұзылғаны туралы көпшілік алдында жариялау одан да қорқынышты, әсіресе бұл жыныстық зорлық-зомбылыққа байланысты мәселелерге қатысты. Белсенді әйелдер де, ерлер де осындай зорлық-зомбылық түріне тап болатынын ескерді. Қоғам оларды қолдамағандықтан өрескел мәселелер жариясыз қалады деп санайды.
Қолдау және қор
Оған қолдау көрсететіндер қатары жоқ емес – ең алдымен, бұл мәселелерді қарастыратын ірі ұйымдар: банктер, психология орталықтары. Осы мақсатта біріккендер де шетте қалмады:
" Мейірімді адамдар және біздің еріктілер желісі, қор тіркелмегеніне қарамастан жұмыс істеуді жалғастыруда және бізге, әрине, бұл тұрғыда өте қиын",- дейді Амангелді.
Негізгі жұмысын және өмір сүру үшін ақша табу қажеттілігін ескере отырып, бәрін жалғыз игеру қиын болары сөзсіз, алайда Айтбектің айтуынша, ол шамадан тыс жүк алған.
"Демалуға ешқандай бос уақыт қалмайды. Халық мәселелерін шешу мен соттардың арасында бір уақытты бөліп алуға тура келеді",- дейді белсенді.
Осыған қарамастан, Айтбек Амангелдінің болашаққа жоспарлары көп. Біріншіден, ол бес рет бас тартқанына қарамастан, Салтанат атындағы қорды тіркеуге қол жеткізуге ниетті. Ұйымның ресми ресімделуі белсенділер желісі тап болған бірқатар мәселелерді шешуге көмектесер еді.
"Жазда барлық еріктілер демалыста, өз өмірлерін сүргісі келеді, кешке саябақта балалармен серуендегісі келеді",- дейді ол.
Амангелді бұл қалыпты жағдай екенін баса айтады, себебі еріктілер — мүмкіндігінше көмектесуге ерікті адамдар. Бұл ресми қолдау қызметі емес.
"Бізде еріктілердің қолжетімділігінде келгенде қиындықтар туындайтын, оңтүстік және батыс өңірлерде заң бойынша көмек көрсетуде секілді, сондай-ақ қазақ тілді психологтар өте аз және бұл үлкен проблема",- деді құқық қорғаушы қиындықтарды тізіп.
Қор тіркелгеннен кейін оның жұмысын және еріктілер желісімен өзара іс-қимылды реттеу қажет. Бұл үшін Айтбек Амангелді жоғары деңгейлі мамандарды жалдағысы келетінін айтты.
Қазір еріктілер желісінде үш негізгі жұмыс бағыты бар, олардың әрқайсысы үшін ресурстар қажет. Бір адамға бәрін қамту және жүзеге асыру қиын.
"Мен тіпті өзімнің әлеуметтік желілерімді жүргізуге де үлгермеймін. Сондықтан, сенім артуға, әділеттілікке қол жеткізуге болатын адамдар қажет",- дейді белсенді.
Қоғамдық бақылау
Айтбек Амангелді сот істері бірінен кейін бірі ілесе беретінін айтады.
"Менің барлық ойларым мен уақытымды Қызылорда кейсі алып жатқан шығар. Бұл ретте мен қатысатын, сот отырыстары өтетін, уақыты таяу істер де бар..."- деді ол.
Қиын жағдай туындағанда халықтың оқиғаны бақылауы шынайылықты қамтамасыз етеді.
"Мәліметтердің жалпыға ашықтығының арқасында көптеген адамдар заңды бұзуға және тіпті сот кезінде кейбір бұзушылықтарды жасауға өздерін қимайды",- деп атап көрсетеді белсенді.
Жақында Халыққа қызмет көрсету орталығында Айтбек Амангелдіге әйел адам жолығып, алаяқтық туралы істі қалай жеңгені туралы басынан өткенін баяндаған. Бастапқыда ол әділеттілікке қол жеткізе алатынына және алаяқтар иеленген ақшасын қайтара алатынына сенбеді, сот оны қолдайды деп ойламады.
"Ол біздің барлық жеңісімізді бақылаумен болған, осылайша күш жинап, сотқа барды, әділеттілікке сеніп, дегеніне жетті. Ол күресуге дайын болды",- дейді құқық қорғаушы.
Адамдар өз құқықтары үшін күресуге, жағдайыңды мойындатып, сотқа жетуге, әділеттілікке қол жеткізуге болатындығын түсіне бастады.
"Барлығымыз үшін маңызды түсінік пайда болды: біздің дауысымыз маңызды, құқығымыз бірінші кезекте, екіншіден, оларды бұзуға ешкімнің құқығы жоқ, ал бұзғандар жазаланады деп сене бастадық",- деп қорытындылады Айтбек Амангелді.
