Кеше Алматыдағы «The Ritz Carlton, Almaty» қонақүйінде «Эволюцияның 15-ші жылы: құбылмалы дүние және бізге өзгеріс әкелген әлем» атты Еуразиялық медиа-форум өз жұмысын бастады.
Биыл он бесінші рет өткізіліп отырған форумның бірінші күні бірден шеберлік дәрістерінен басталып, әлемнің әр шалғайынан келген әріптестеріміздің мүдделестігін көрсетті. Орталық Азиядағы тәуелсіз үнқатысу алаңы аталған Еуразиялық медиа-форумның басты миссиясы – сарапшылар мен саясаткерлер, экономистер мен қоғамдық пікір иелерінің араласуымен Қазақстанның, Еуразияның, жалпы әлемдік қоғамдастықтың экономикалық, геосаяси, әлеуметтік-мәдени мәселелерін талқылау.
Дәстүрлі журналистика мен блогерлер бәсекесі
Алғашқы шеберлік дәрісін форумның мәртебелі қонағы, аса танымал «Hashtag our stories» компаниясының негізін қалаушы Юсуф Омар (Ұлыбритания) бастады. Дәріс тақырыбы «Мобильді журналистикадан әлеуметтік виртуалды шындыққа дейін» деп аталады. Бұл күндері әлемдік қоғамдастық құлақ үйрете бастаған сторителлинг (оқиғаны баяндау) ақпарат жеткізу тәсілі 2020 жылға дейін қай деңгейге дейін көтеріледі?
Ақиқатында мобильді журналистика әлеуметтік виртуалды шындыққа өту арқылы жүзеге асады деген нақты сенім бар. БАҚ әлемі түбегейлі өзгеретін күн де алыс емес. Қазіргі таңда жылдамдығы орасан интернет пен смартфондар медиа мен журналистика туралы жалпыға бірдей қалыптасқан түсінікті өзгертіп жіберді. Дәріс сабағының кіріспесін осылай бастаған Юсуф Омар жаңа тенденциялар, тоқсан тоғыз тараптан шынайы мәліметті теріп, әп-сәтте әлемнің кез келген түкпірінен ақпарат алу мен тарату мүмкіндігі туралы қызықты етіп баяндады.
Жаңалық таратудың жаңа әдістерін көбейтуге үлес қосып жүрген Юсуф Омардың ойынша, ақпарат таратудың келешегі бейнежурналистикада. БАҚ-ты түбегейлі өзгерткен видео мен виртуалдық ақиқат өздігінен қол жетпес «алтын кенішке» айналып отырған жоқ. Осы екеуін біріктірсе, бүкіл кеңістік өздігінен қарқынды дами бастайды. 5G-интернет пен шындықтың нүктесі түйіскенде, БАҚ әлемінде нағыз дауыл пайда болмақ.
Қазіргі журналистикада ауыр-ауыр камераларды қос-қостан бірігіп оператор көтеріп жүрмейді. Ал оқырман ресми дерек көздеріне емес, жекелеген адамдардың ақпаратына сенеді. Тыңдарман телевизияға емес, интернетке иек артады. Енді мұндай жағдайда дәстүрлі журналистикаға біртіндеп болса да осы үдеріске икемделуге тура келіп тұр. Дегенмен дәстүрлі журналистикада жарияланатын ақпараттарды електен өткізу, мәліметтердің рас-өтірігін тексеру тәжірибесі бар. Блогерге жетіспейтіні де осы.
Ендігі жерде дәстүрлі журналистика бірінші болып ақпарат тарата алмайды. Журналистің үлесінде оқиғаға қосымша мәтін жазып қосып, сараптамалық мақалалар мен зерттеу материалдарын жасау ғана қалды. Сондықтан мобильді журналистика әлеуметтік виртуалды шындыққа қол жеткізу үшін кәсіпқойлықты мансұқ етпеуі тиіс. Ал қазіргі журналистика ақпараттық технологиялардың жүйрігіне мініп, заулап барады. Оны тоқтату мүмкін емес, тек оның жылдамдығына ілесіп үлгеруің қажет.
Қауіпті аймақтан репортаж жасау – күрделі үдеріс
Журналистің жүріп өткен жолы, сан жылдар бойы жинақтаған тәжірибесі мен пайымы кәдеге асқан кезде ол нағыз мәнге ие болмақ. Шеберлік дәрістеріне құрылған медиа-форумның екінші дәрісі «Қауіпті аймақтан репортаж жасау» деп аталды. Бұл туралы ВВС-дің британдық корпорациясында 14 жыл еңбек еткен әскери журналист Шахида Төлегенова (Ұлыбритания) әңгімеледі. Әрі продюсер әрі режиссер ретінде де кемеліне келген репортердің дәрісі шынында да әріптестеріміздің жасандылықтан ада қызығушылығын тудырды.
Ш.Төлегенованың соңғы жылдарда шиеленісті аймақтардан, оқ пен оттың арасында жүріп жасаған репортаждарын Еуразиялық медиа-форум залына жиналған журналистердің талайы көрген. Сондықтан да әскери репортерге Армения, Украина, Иран, Ресейден келген БАҚ өкілдерінің сауалдары да өте көп болды.
Бұл дәрісте тек журналистикалық тәжірибе сөз болған жоқ. Қантөгіс болған жерде халық өзін тастанды, шарасыз сезінеді. Шындық пен пана іздейді. Мұндай кезде ешқандай тарапқа қызмет етпейтін, тек қарапайым халықтың ахуалына алаңдайтын, нақты ақпарат тарататын БАҚ-тың психологиялық қолдауы ересен.
Мәселен, қақтығыс жүріп жатқан нүктелерде «пәлен адам» қаза болды деген сандарға бет-бейне беру, қасірет шеккен жекелеген адамдардың қайғысы мен қазасы арқылы оқиғаның қанды салдар-сипатын көрсету қашанда өзекті.
Сонау Босниядан бастап бүгінгі Сирияға дейін қауіптің кемесімен жүзіп өткен журналистің әрбір сұраққа сұрқия саясатсыз адалдықпен жауап беруге ұмтылуы да форумға қатысушылар тарапынан жақсы бағаланды.Тісқаққан журналист сауалдардың бірқатарын саясаткерлерге бұрып жіберді.
Әскери базалардан, әлі де әділеттің барына сенетін солдаттан, содырлардан алынған сұхбаттарда, сепаратистермен болған әңгімеде әскери әйел репортер мен ер репортердің айырмашылығына қатысты шындықты ақтарған Ш.Төлегенованың шеберлік дәрісі нағыз кәсіпқойлықтың шоуы болды.
Өйткені бүгінгі соғыстың сипаты да өзгерген. Дәстүрлі әскер атауы «ойыннан» шыққан. Олар қазіргі жағдайда көбіне-көп белгілі бір діни ұйымдар мен этностық немесе белгілі бір саяси топтарға бағынады. Ондай қарулы топтармен тіл табысып, ақпарат майданында жұмыс істеудің адам айтқысыз қиындығы бар. Әскери тілші, продюсер, режиссер Ш.Төлегенованың қауіпті аймақтан жүргізілетін репортаждары мен жүріп өткен «жауынгерлік соқпақтары» кеше Алматыда басқосқан әріптестерін бейжай қалдырмады.
«Бәрі де жер кіндігі – Байқоңырдан басталған!»
Келесі шеберлік дәрісінің тақырыбы: «Тиімді Байқоңыр». Ғарыш тақырыбындағы ақпараттық сюжеттер жасаудың сырымен халықаралық ғарыш зерттеуші журналист Тира Шубарт (Ұлыбритания) бөлісті. Ол ғарыш саласын өз еркімен толассыз әрі дамылсыз көп зерттеген Лондондағы Корольдік астрономиялық қоғамының мүшесі, Ұлыбританиядағы ғылым мұражайының елшісі саналады. Өте қарқынды дамып келе жатқан ғарыш зерттеулері біздің планета, Күн жүйесі, сондай-ақ түпсіз кеңістік туралы ежелгі түсінігімізді ептеп өзгерту үстінде. Қазақстандағы Байқоңыр ғарыш айлағы осынау өзгерістердің нақты орталығына айналған.
Әріптестерімен тәжірибе бөліскен Т.Шубарт адамзаттың ғарышты игерудегі алғашқы қадамынан бүгінгі күнге дейінгі аралықтағы өзгерістерді авторлық бейнероликтері арқылы баршаға түсінікті етіп баяндады. Дәл бүгінгі сәтте ғарыш кеңістігінде қалқып жүрген Халықаралық ғарыш стансасының (ХҒС) көлемі кәдімгі футбол алаңына пара-пар екені айтылды. Т.Шубарттың бейнекөріністік ұғынықты әңгімесінің арқасында дәріске қатысып отырған әрбір журналист өздерін ХҒС-да болып қайтқандай сезінді. Сапар мерзімі аяқталып Байқоңырға оралатын ғарышкерлер метеориттей ұшқанда сырттағы температураның +2000 градус болатыны, мұндай ыстықта тіпті күмістің өзі еритіні бар екен. Бірақ ғарышкерлер кең-байтақ Қазақстан жеріне әманда аман-есен қонады. Ол – ғарыш саласындағы әлем ғалымдары қол жеткізген бүгінгі ең биік көрсеткіш.
Бір кезде ғарыш игеру КСРО мен АҚШ елдерінің игілігі ғана болса, бұл күндері түпсіз ғаламдық кеңістікті зерттеуге аңсары артқан мемлекеттер саны күрт өскені байқалады. Олардың қатарында Еуропалық ғарыш агенттігіне иелік ететін мемлекеттер мен Қытай ғарыш зерттеушілері бар. Алайда Т.Шубарт айтқан маңызды дерек – қазіргі кезде ғарыш игеруге бөлінетін қаражаттың дені жекеменшік иелерінің қолында. Атап айтқанда, бүгінде жалпы ғарыш игеру саласына бөлінетін 355 миллион доллардың 78 пайызын жеке кәсіпкерлер төлейді. Инвестициядан түсетін қаражатты салық көлемі басып барады. Ғарыштық жобалар аясында мемлекеттік тапсырыстардан тыс кеңістікте ұшып жүрген айпадтың көлеміндей ғана Жер серіктері бір жылда 2 миллионға дейін сурет түсіріп, жердегі иесіне жібереді.
Америкалықтар Ай планетасына қызығушылығын тоқтатқан. Ынта танытқандар болса дәл қазір Ай бетінде америкалықтардың ғарыштық үш арбасы жерден келген кез келген әріптестерге қызмет етуге әзір тұр. «Шаңын сүртесіз де от алдырып, мініп жүре бересіз» Т.Шубарт тура солай деді. Ғалымдар мен ғарыш зерттеушілер үшін қазіргі басты проблема – ғарыш кеңістігіндегі «үйіліп қалған» қоқыс қалдықтары. 1957 жылдан бері ғарышқа бет алған Жер серіктерінен Жерге 41 мыңдай техника мен оның қалдықтары оралған екен. Ғарышта қалған қалдықтардың саны 5 миллионнан асады. Қазір ол қоқысты жинау шараларын жүзеге асыратын ғаламдық жоба іске кірісіп те кетіпті.
Әріптесіміз ашып айтқан бір шындық – осы күнге дейін басқа планетадан Жерге жеткен, тіпті, Жерді айналып ұшқан бірде-бір ғарыш қонақтары болмаған әрі тіркелмеген. Егер қандай да бір сәтте немесе жағдайда тосыннан ғарыш «қонақтарымен» ұшырасқандар болса, қазір Женевада БҰҰ ғарыш қонақтарын тіркейтін бас кеңсесі ашылған. UNOOSA мекенжайы интернетте көрсетілген.
Т.Шубарт өз дәрісін «Білесіздер ме, осының бәрі де бір кезде Қазақстанның Байқоңырынан басталған», деп түйіндеді.
Медиа-форум қонағы – 60-тан астам елден 500 делегат
Келесі шеберлік дәрісі ақпараттық технология дамыған замандағы медиаэтиканың мән-маңызы хақында жүрді. Бұл туралы «New Eastern Europe» журналының бас редакторы Ивона Райхардт және ғалым-саясаттанушы Бартош Рыдлиньски баяндады. Сонымен қатар олар бұрмаланған ақпараттың қоғамға теріс әсері мен фейк-жаңалықтардың түрлі жолдармен таралуы жөнінде ой бөлісті.
Авторлық шеберлік дәрісін әрі қарай жалғайтын – «Select Communication Group» басқарушы директоры Виктор Елисеев. Оның шеберлік дәрісі медиа саласындағы маңызды тенденциялардың бірі – БАҚ «дижитализациясы» және аудиторияға қажет ақпараттық өнімді құрудың жаңа тәсілдерін қалыптастыру жөнінде болды. Сондай-ақ спикер заманауи мультимедиалық журналистиканың жаһандық мәселелерін қарастырып, БАҚ үрдістері, Digital дәуірдегі медианың бүгінгі форматтары туралы айтып берді. Фейк-жаңалықтар дәуірінде қоғам сеніміне ие болу, тар өрісті аудиторияны құлақтандыру және сәйкестендіруге арналған мағлұматтарымен ой бөлісетін келесі спикер – CNN телеарнасының халықаралық жобалар бойынша шығарушы редакторы Райан Смит.
«Журналистер мен бұқаралық ақпарат құралдары қоғамдағы әйелдер мен ерлердің қызметін теңдестіріп, тепе-теңдік орнатқан кезде жаңа мүмкіндіктер ашылады» деген пікірімен форумның бірінші күнін «БҰҰ – әйелдер» құрылымдары қоғаммен байланыс жөніндегі үйлестірушісі Гизем Йарбил Гүрол қорытындылады.
Журналистерге тегін шеберлік дәрістерін өткізу «Samruk-Kazyna Trust» Әлеуметтік жобаларды дамыту қорының қолдауымен жүзеге асып отыр. Орталық Азиядағы тәуелсіз үнқатысу алаңы аталған Еуразиялық медиа-форумға 60-тан астам елден 500 делегат қатысып отырғанын баса айтуға тиіспіз. Форум өз тарихында 6000-нан аса шетелдік қатысушыларды, олардың қатарында танымал журналистер, белгілі саясаткерлер, мықты экономистер, Нобель сыйлығының лауреаттары, қоғам қайраткерлері, ғалымдар мен кәсіпкерлерді Қазақстанға жинады. Бұл ретте шетелдік спикерлер Қазақстанның әлем алдындағы беделінің күн санап артып келе жатқандығын алға тартып отыр.
Бүгін – жиынның екінші күні. Форумның салтанатты ашылуы рәсімінен кейін Қазақстан Республикасы Ақпарат және коммуникациялар министрі Дәурен Абаев, Алматы қаласының әкімі Бауыржан Байбек, ЕАМҒ Ұйымдастыру комитетінің төрайымы Дариға Назарбаева қатысушылар алдында құттықтау сөз сөйлейді. Содан соң «Халықаралық қатынастар эволюциясы: ғаламдағы салқын леп» тақырыбына сай 1-ші мәжіліс өз отырысын бастайды. Спикерлер қатарында Қазақстанның Сыртқы істер министрі Қайрат Әбдірахманов, Италияның бұрынғы премьер-министрі Маттео Ренци, БҰҰ-ның Женевадағы бөлімшесінің меңгерушісі Давид Чикваидзе және басқа да халықаралық мәртебелі меймандар бар.
Талғат СҮЙІНБАЙ,
Айнаш ЕСАЛИ,
«Егемен Қазақстан»
