Тәуелділік — бұл жеке адамның белгілі бір затқа немесе әрекетке физикалық және психологиялық тұрғыдан бейімделуі, ол адамның өмір сапасын нашарлатып, денсаулыққа, әлеуметтік қатынастарға және жалпы өміріне теріс әсер етуі мүмкін. Тәуелділік көбінесе ішімдіктің, есірткінің, темекінің немесе басқа да зиянды әдеттердің салдарынан пайда болады. Тәуелділікті емдеу кешенді тәсілді талап етеді, оның ішінде психологиялық қолдау мен психотерапия маңызды рөл атқарады.
Психологиялық қолдау және психотерапия деген не?
Психологиялық қолдау — бұл адамның эмоциялық және психикалық жай-күйін жақсартуға, күйзеліс пен қиындықтарды жеңуге көмектесетін психологиялық процестер мен әдістердің жиынтығы. Психотерапия болса, арнайы кәсіби маман арқылы жүргізілетін, адамға ойлау, мінез-құлық және сезімдерін реттеуге көмектесетін емдеу әдісі.
Тәуелділікпен күресудегі психологиялық қолдаудың маңызы
Тәуелділікпен күресуде психологиялық қолдау шешуші фактор болып табылады. Тәуелділіктің пайда болуы көбінесе адамның ішкі психологиялық мәселелерімен, мысалы, депрессия, күйзеліс, өзін-өзі бағалаудың төмендігі, өмірлік қиындықтармен тығыз байланысты. Осы тұрғыдан алғанда, психологиялық қолдау тәуелділіктің тек физикалық емес, психологиялық аспектілерін де қарастырады.
1. Эмоционалдық қолдау. Тәуелділіктен арылуға ниет білдірген адам көбінесе өзін жалғыз сезінеді. Эмоционалдық қолдау көрсететін психолог немесе психотерапевт адамның өз-өзіне деген сенімін арттырып, оның күреске деген мотивациясын көтереді.
2. Сезімдермен жұмыс. Тәуелділікпен ауыратын адамдар жиі ішкі күйзеліс немесе қатты стресс жағдайында болады. Психологтар мен психотерапевттер пациентке өз сезімдерін дұрыс тануға, олармен жұмыс істеуге және оларды тиімді түрде басқаруға көмектеседі.
3. Когнитивті-мінез-құлықтық терапия (КМТ). Бұл әдіс тәуелділікпен күресуде кеңінен қолданылады, себебі ол адамның ойлау мен мінез-құлқын өзгертуге бағытталған. КМТ әдісі арқылы тәуелділікке себеп болатын теріс ойлар мен мінез-құлықтарды анықтап, оларды өзгертуге болады. Мысалы, КМТ арқылы пациент ішімдіктің немесе есірткінің қажеттілігі мен олардан бас тарту туралы ойларын қайта құра алады.
4. Өзін-өзі басқару дағдыларын дамыту. Психотерапия барысында адамның өз-өзіне деген бақылауы мен өзін-өзі басқару дағдылары дамиды. Бұл тәуелділіктің қайталану мүмкіндігін төмендетуге және адамның өмір сапасын жақсартуға көмектеседі.
5. Әлеуметтік қолдау. Психологтар мен психотерапевтер тәуелділіктен емделуші адамның әлеуметтік ортада қолдау жүйесін құруға көмектеседі. Әлеуметтік байланыстар тәуелділіктің алдын алуда маңызды рөл атқарады, өйткені отбасы мен достардың қолдауы адамның емделуге деген ниетін күшейтеді.
Психотерапияның тәсілдері мен әдістері
Психотерапия тәуелділікпен күресуде әртүрлі әдістерді қолданады. Олардың арасында ең кең таралғандары:
1. Когнитивті-мінез-құлықтық терапия (КМТ). Бұл терапияның мақсаты — пациенттің теріс ойларын анықтап, оларды оңды ойларға өзгерту. Тәуелділікке бейім адамдар көбінесе алкогольді немесе есірткіні қолдану кезінде өмірдің қиындықтарынан қашуға тырысады. КМТ көмегімен бұл механизмдерді түсініп, адамның теріс мінез-құлқын өзгертуге болады.
2. Мотивациялық сұхбат. Бұл әдіс пациенттің ішкі ынтасын оятуға, тәуелділіктен құтылуға деген сенімін қалыптастыруға бағытталған. Психологтар адамның тәуелділіктен құтылуға деген күш-жігерін қолдайды және оған ішкі мотивациясын арттыруға көмектеседі.
3. Группалық терапия. Тәуелділіктен емдеуде группалық терапия да тиімді әдіс болып табылады. Бұл әдіс топтық қолдаудың көмегімен адамның өзін жалғыз сезінбеуін қамтамасыз етеді және тәуелділікпен күресу жолындағы тәжірибелермен бөлісуді ынталандырады.
4. Отбасылық терапия. Тәуелділікпен күресуде отбасының рөлі ерекше маңызды. Отбасылық терапия барысында психологтар отбасы мүшелерімен жұмыс істеп, оларды пациенттің емделу процесіне тартуға тырысады. Бұл тәуелділікті жеңуге көмектесетін қосымша қолдау көзі бола алады.
Тәуелділікпен күресуде психологиялық қолдау мен психотерапия өте маңызды рөл атқарады. Тек физикалық тұрғыдан ғана емес, психологиялық тұрғыдан да тәуелділікті емдеу қажет. Психотерапияның әртүрлі әдістері арқылы тәуелділікке ұшыраған адамдарға өздерінің ойлау жүйесін өзгертуге, эмоцияларымен жұмыс істеуге және әлеуметтік қолдау табуға мүмкіндік беріледі. Осылайша, психологиялық қолдау тәуелділіктен арылу жолындағы маңызды қадамдардың бірі болып табылады.
