Болып жатқан әр түрлі апаттар өз кезегінде экологияға да өз әсерін тигізбей қоймайды. Осы ретте, «Адырна» ұлттық порталының тілшісі эколог маман, география ғылымдарының кандидаты, Әль-Фараби атындағы ҚазМУ экология мәселелері ҒЗИ директоры, Қазақстанның экологиялық ұйымы қауымдастығының өкілі Айжан Амангелдіқызы Сқақовамен сұхбаттасқан еді.
- Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар кезінде экологиялық талаптардың сақталуын қамтамасыз етудің қандай әдістері бар?
Табиғи немесе техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардың тәуекелдері Қазақстанда, өркениетті әлемдегі сияқты, түрлі құқықтық актілермен, заңдармен реттеледі, ал олардың орындалуы – жағдайға байланысты экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі, Табиғат қорғау прокуратурасы , ТЖ қызметі және т.б. сияқты бейінді мекемелермен реттеледі.
Экологиялық қауіпсіздік саясатындағы негіз қалаушы құжаттардың бірі, бірінші кезекте, мемлекеттік экологиялық саясаттың негіздері қаланған Қазақстан Республикасының Конституциясы болып табылады.
Егер экология саласындағы біздің заңнамалық базамыздың тарихы бойынша жүретін болсақ, бұл табиғи және техногендік сипаттағы ТЖ тәуекелдері мен салдарларын қоса алғанда, реттеудің негізі екенін Есімізде сақтасақ, онда ол былай көрінеді: 1997 жылы "қоршаған ортаны қорғау туралы", "ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы", "экологиялық сараптама туралы", 1998 жылы "радиациялық қауіпсіздік туралы" заңдар, 2002 жылы "атмосфералық ауаны қорғау туралы", "Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы" (1996 ж.), "мұнай, 2003 жылы орман, су. Бүгінгі күнге дейін көптеген адамдар бірыңғай Экологиялық кодекске айналды, жұмыс жүріп жатыр және қажетті заңға тәуелді нормативтік құқықтық актілердің көпшілігі бекітілді – мұның бәрі қоғам мен мемлекеттің тығыз және тиімді өзара іс-қимыл жасайтындығын білдіреді.
- Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайларда экологияға қандай зиян келтіріледі? Мысалы, Арыстағы жарылыстан тек материалдық шығын мен адам шығыны ғана емес, экология да зардап шекті. Осындай үлкен апаттар мен жарылыстардан кейін экологияны қалай қалпына келтіруге болады, жалпы қалпына келтіру мүмкін бе?
Егер адам өз қызметінде табиғи шектеулерді ескермесе, онда бұл сөзсіз құлдырауға әкелетіндігін тарих бірнеше рет дәлелдеді. Сондықтан да бүгінгі таңда экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселелері өте маңызды болып отыр.
Сондықтан табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайларда экологияға қандай зиян келтіріледі деген сұраққа біржақты немесе бірізділікпен жауап беру мүмкін емес, өйткені бәрі төтенше жағдайдың сипатына байланысты, ол табиғи ма әлде техногендік сипаттағы апат па.
Арыс қаласында болған оқиғаға келетін болсақ, онда оқ-дәрілердің көптеген жарылыстары болғанын және, әрине, бұл экологияға орасан зор зиян екенін білеміз! Оқ-дәрілердің жарылысы дегеніміз не? Бұл жасанды түрде қоздырылған физика-химиялық реакция, ол 2500 – ден 4500 К-ге дейін (бұл +2227-ден +4008 Цельсийге дейін) температурада жүреді және жоғары температуралы газдар мен жылудың көп мөлшерін шығарумен бірге жүреді, яғни барлық тіршілік иелері жойылады, жарылыс нүктесінен белгілі бір диаметрде күйіп кетеді және көбінесе толық экологиялық тиімділікті қалпына келтіру үшін ондаған жылдар қажет.
Экожүйені қалпына келтіруге бола ма болмай ма деп қарауға болмайды, оны қалпына келтіру қажет! Себебі бұл техногендік апат және табиғи қалпына келтіру үшін көп уақыт кетеді, бұл дегеніміз, ең алдымен, Жасыл кеңістіктердің өсу жағдайларын қалпына келтіру үшін топырақты қажетті деңгейде өңдеу қажет, содан кейін табиғат біртіндеп және белсенді түрде биоалуантүрлілік пен экожүйелерді қалпына келтіреді. Бірақ егер біз әскери оқ-дәрілердің жарылыстарының салдары туралы айтатын болсақ, мысалы, ядролық немесе химиялық емес, зақымдану мен қалпына келтірудің мүлдем басқа перспективалары бар.
- Экологияның бұзылуы техногендік сипаттағы төтенше жағдайға әкелуі мүмкін бе? Мүмкін болса, оны қалай болдырмауға болады?
Мәселенің бірінші бөлігіне келетін болсақ, иә, әрине, белгіленген экологиялық нормалардың бұзылуы сөзсіз техногендік сипаттағы төтенше жағдайларға әкелуі мүмкін, әсіресе өнеркәсіптік немесе өндіруші кәсіпорындарға қатысты. Бұған жабдықтар мен өндіріс процестерінің техникалық жай – күйін уақтылы тексеру арқылы ғана жол бермеуге болады-бұл осы типтегі менеджерлер мен иелердің тікелей экологиялық және әлеуметтік жауапкершілігі. Қорытындылай келе, экологияға үлкен зиян келтіретін техногендік апаттар, нақты экономикалық залалдан басқа, экологиялық қауіпсіздік жүйесі құрылған кәсіпорындарда да болады, бірақ көбінесе мұндай жүйе жоқ жерлерде болады.
Бүгінгі таңда біздің қоғам экологиялық сана мәселелерінде өте тез өсуде, яғни қазіргі уақытта қоғам таза ауаға, таза суға, яғни сау қоршаған ортаға заңды Конституциялық құқықтардың сақталуын талап етеді, бұл өз кезегінде денсаулық пен өмірдің кепілі болып табылады – бұл экологиялық сананы, қоғамның хабардарлығын арттырудың көрсеткіші және бұл қуантады.
Ерке Жомарт,
«Адырна» ұлттық порталы
