Қаржылық пирамидалар (немесе пирамида схемалары) - бұл қаржы нарығындағы алаяқтықтың бір түрі, оның негізгі мәні жаңа мүшелерден алынатын қаражаттың ескі мүшелерге төленетіндігіне негізделген. Елімізде қаржылық пирамидаларға алданған халықтың саны қанша және онымен қалай күресеміз? Толығырақ материалда тарқатайық.
Мұндай схемалардың тартымдылығы жоғары табысқа уәде беруінде жатыр, алайда, олардың тұрақсыздығы мен заңсыздығы көп жағдайда қаржылық шығындарға және заңдық мәселелерге әкеледі.
ҚАРЖЫЛЫҚ ПИРАМИДАЛАРДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
1. Жоғары табысқа уәде беру: Пирамидалар әдетте қатысушыларға жоғары және тұрақты табыс алуға уәде береді. Бұл уәделер әдетте нақты қаржылық көрсеткіштермен расталмайды және тым жоғары проценттерді қамтиды.
2. Жаңа қатысушылардың қажеттілігі: Пирамидалық схема тек жаңа қатысушылардан алынатын қаражат есебінен жұмыс істейді. Жаңа қатысушылар азайғанда немесе тоқтағанда, схеманың тұрақтылығы бұзылады.
3. Айқын өнімнің немесе қызметтің болмауы: Қаржылық пирамидалар нақты өнім немесе қызмет ұсынбайды, тек жаңа мүшелердің қаражаттарына негізделеді.
4. Күрделі құрылым: Қаржылық пирамидалардың құрылымы әдетте бірнеше деңгейден тұрады, мұнда әрбір жаңа деңгей алдыңғы деңгейдегі мүшелердің табысын қамтамасыз етеді.
ПИРАМИДАЛАРДЫҢ МЕХАНИЗМІ НЕДЕ?
Қаржылық пирамидалардың жұмыс істеу механизмі бірнеше кезеңнен тұрады:
1. Тартылу кезеңі: Бастапқы қатысушыларға жоғары табысқа уәде беріліп, олар өз қаражаттарын схемаға салады. Бұл кезеңде маркетинг пен жарнама үлкен рөл атқарады.
2. Жаңа мүшелерді тарту: Бастапқы қатысушылар жаңа мүшелерді тартады, олардың салымдары бұрынғы қатысушыларға төленеді. Жаңа қатысушылардан алынатын қаражат пирамиданың өсуін қамтамасыз етеді.
3. Пирамиданың кеңеюі: Жаңа мүшелердің саны артқан сайын пирамиданың көлемі ұлғаяды. Алайда, бұл кезеңде схеманың тұрақтылығы төмендей бастайды, себебі жаңа мүшелердің саны бір сәтте азая бастайды.
4. Құлдырау кезеңі: Жаңа қатысушылардың саны жеткіліксіз болған жағдайда, пирамиданың тұрақсыздығы көріне бастайды. Нәтижесінде, қатысушылардың қаражаттары жоғалып, схема жабылады.
Сондай-ақ, қаржылық пирамидаларға қатысу көптеген тәуекелдерді қамтиды:
1. Қаржылық шығындар: Пирамидалар тұрақсыз болғандықтан, көптеген қатысушылар өз қаражаттарын жоғалтады. Әсіресе, схема құлдырау кезеңінде жаңа қатысушылар ең үлкен шығындарға ұшырайды.
2. Заңдық мәселелер: Көптеген елдерде қаржылық пирамидалар заңсыз деп танылған. Сондықтан, пирамидаларға қатысу заңдық жауапкершілікке тартылу мүмкіндігімен байланысты.
3. Әлеуметтік және моральдық әсерлер: Қаржылық пирамидалар жиі әлеуметтік байланыстарды бұзады. Отбасы мүшелері, достар және әріптестер арасында сенімсіздік пен қақтығыстар туындауы мүмкін.
4. Экономикалық тұрақсыздық: Қаржылық пирамидалардың кең таралуы экономикалық тұрақсыздыққа және қаржы нарығындағы сенімсіздікке әкелуі мүмкін.
ҚАЛАЙ КҮРЕСЕМІЗ?
1. Құқықтық реттеу: Елдердің қаржылық реттеу органдары пирамидалық схемаларды анықтау және оларды жабу үшін құқықтық шаралар қабылдауы қажет. Бұл шаралар қаржылық пирамидалардың заңсыздығын мойындауды және оларға қатысқан адамдарға заңдық жауапкершілік жүктеуді қамтуы мүмкін.
2. Қаржылық сауаттылықты арттыру: Халықтың қаржылық сауаттылығын арттыру пирамидаларға қарсы тиімді құрал болып табылады. Қаржылық білім беру және ақпараттық науқандар адамдарды пирамидалардың қауіптері туралы ескертуге көмектеседі.
3. Мониторинг және қадағалау: Қаржылық реттеу органдары мен құқық қорғау органдары пирамидалық схемаларды бақылау және анықтау үшін тиімді мониторинг жүйелерін қолдануы қажет.
4. Қоғамдық сананы өзгерту: Қоғамда қаржылық пирамидаларға қатысудың қауіптері туралы хабардарлықты арттыру маңызды. Бұл қоғамдық сананы өзгерту және қаржылық мәдениетті нығайту арқылы жүзеге асырылады.
ЖЕЛІЛІК МАРКЕТИНГ ПЕН ПИРАМИДА АРАЖІГІ
Желілік маркетинг (немесе көп деңгейлі маркетинг, MLM) және қаржылық пирамидалар бір-бірінен ерекшеленеді, бірақ олардың кейбір ұқсастықтары бар.
Желілік маркетинг:
- Заңды бизнес моделі.
- Нақты өнімдер немесе қызметтер сатылады.
- Қатысушылар өнім сатудан және жаңа мүшелерді тартудан табыс табады.
Қаржылық пирамида:
- Заңсыз схема.
- Нақты өнімдер жоқ немесе өте аз.
- Қатысушылардың негізгі табысы жаңа мүшелерді тартуға негізделеді.
Егер желілік маркетинг схемасында негізгі табыс көзі өнім сатудан емес, жаңа мүшелерді тартудан болса, ол қаржылық пирамидаға жақындауы мүмкін.
