Cоңғы жылдары елімізде интернет алаяқтардың саны артып, көптеген халық оның құрбанына айалуда. Алаяқтар - жақсы психологтар. Олар адамдарды түрлі тәсілдер арқылы өз құрытарына түсіруде. Осылайша олар ұрбандарына тез сенлдіріп, ақшаларын оңай тартып алады. Біздің азаматтарымыздың қаржылық және құқықтық сауаттылығыгың төмен екендігі де белгілі және оны алаяқтар барынша ұтымды пайдаланады.
Бірақ құқық қорғау органдарының барлық түрдегі кибершабуылдармен сәтті күресуіне не кедергі? Неліктен олар мұндай алаяқтықтың бестен бір бөлігін ғана аша алады?
Интернеттегі алаяқтықты ашу үш себепке байланысты оңай емес: мұндай қылмыстарды ұйымдастырудың күрделі жүйесі, полицейлердің шектеулі техникалық мүмкіндіктері және бюрократиялық кідірістер. Жәбірленушіден қомақты ақша алу үшін алаяқ делдалдар тізбегін және оған жасырын әрекет етуге мүмкіндік беретін арнайы техникалық құралдарды пайдаланады. Ол өзінің лас ақшасын басқа біреудің қолымен табады, сондықтан оның кінәсін, қылмыстық ниетін дәлелдеу оңай емес.
Қазіргі таңда көбінесе балалар әлеуметтік желі алаяқтарының құрбаны болуда. Өйткені, олардың интернеттегі қауіпсіздік туралы тәжірибесі мен білімінің жоқтығынан және сыни ойлау дағдыларын тиімді пайдалана алмайды. Алаяқтар балаларды оңай нысанаға алады. Себебі балалар сенімдірек болуы мүмкін, олардың ниеттеріне күмәндануға бейім емес және өкінішке қарай, көргендерін номиналды бағамен қабылдай алады.
Балаларға арналған әлеуметтік медиа алаяқтықтың негізгі салдарының бірі-қаржылық шығындар. Балалар ересектер сияқты қаржылық сауаттылық деңгейіне ие болмауы мүмкін және алаяқтықтың құрбаны болудың салдарын түсінбеуі мүмкін. Олар сондай-ақ жеке ақпаратты бөлісуге немесе сілтемелерді басуға бейім болады. Бұның салдары алаяққа алдануға ікеліп соғады.
Қаржылық шығындардан басқа, әлеуметтік медиа алаяқтық балаларға эмоционалды әсер етеді. Ата-аналар мен тәрбиешілер үшін балаларды әлеуметтік желілердегі алаяқтық қаупі туралы хабардар ету және оларды өздерін қалай қорғауға үйрету маңызды. Бұл жеке ақпаратты беру немесе сілтемелерді басу, күшті парольдер мен қауіпсіздік шараларын қолдану және соңғы алаяқтық әрекеттерден хабардар болу және оларды қалай болдырмау керектігін түсіндіру.
Балаларға онлайн қауіпсіздікті үйрету және оларға өзін-өзі қорғауға қажетті құралдарды беру арқылы ата-аналар мен тәрбиешілер әлеуметтік медиа алаяқтықтарының балаларға тигізетін теріс әсерін азайтуға көмектеседі.
Әлеуметтік желідегі алаяқтық құрбандары үшін қандай қолдау бар?
- Егер біреу әлеуметтік желілердегі алаяқтықтың құрбаны болса, олар өздерін, есептік жазбаларын және басқа да онлайн-аккаунттарын қорғау үшін жедел шаралар қабылдауы тиіс.
- Байланысты тоқтату: алаяқтармен барлық байланыстарды тоқтатып, олардың телефон нөмірлерін, жедел хабарларын және электрондық пошта мекенжайларын бұғаттаңыз.
- Дәлелдерді сақтаңыз: алаяқтықтың көшірмелерін және/немесе скриншоттарын және кез келген хабарламаларды дәлел ретінде сақтаңыз
- Платформа туралы есеп: алаяқтық орын алған әлеуметтік желіде есеп беріңіз
- Билікке есеп беру: қажет болған жағдайда тиісті құқық қорғау органына есеп беріңіз, мысалы Ұлыбританиядағы алаяқтық (немесе егер сіз Шотландияда болсаңыз, полицияға)
- Қаржылық қолдау үшін хабарласыңыз: кез келген төлемдерге дауласу немесе қаржылық көмек сұрау үшін есепті банкіңізге немесе несие картасы компаниясына жіберіңіз.
Эмоционалды қолдауды іздеңіз: іздеу достарыңыздың, отбасыңыздың немесе психикалық денсаулық маманының қолдауы. Алаяқтықтың эмоционалды әсері айтарлықтай болуы мүмкін, ал терапия немесе кеңес беру сезімдерді түсінуге және алаяқтықтың салдарымен күресуге көмектеседі.
Алаяқтықтың нақты жағдайларына, орналасқан жеріне немесе пайдаланылатын платформаға байланысты қосымша қолдау болуы мүмкін. Сіз сондай-ақ қосымша көмек алу үшін тұтынушылардың құқықтарын қорғау агенттігіне немесе заңгерлік көмек көрсету ұйымына жүгіне аласыз.
Алаяқтар банктік мәліметтерге қол жеткізу үшін азаматтардың қажетті дербес деректерін алудың әртүрлі тәсілдерін пайдаланады: WhatsApp мессенджеріне алдын ала қолдан жасалған, растайтын құжаттарды, қызметтік куәліктерді, елтаңбалы мөрмен куәландырылған сотқа дейінгі тергеп-тексеру жүргізу туралы қаулыны жібере отырып, өздерін полицияның жоғары лауазымды қызметкерлері мен әртүрлі банктердің қаржы бөлімдерінің қызметкерлері ретінде таныстырады.
Алаяқтардың айла-амалдарына түспеу үшін банктік карталар арқылы кез-келген ақша операцияларын жасағанда қырағылық таныту керек және ешқашан карта деректерін ешкімге жария етпеңіз. Ұялы телефоныңызға келген құпиясөздерді де біреуге айтуға асықпаған жөн.
