Дәстүрлі әндердің елімізде көп шырқалуы қоғамның қызығушылығынан туындап отыр. Әсіресе осыдан екі-үш жыл бұрын қазақ қоғамы дәстүрлі әндерге пәс назармен қараған болса, бүгінде кейбір әншілер ол әндерді постмодернистік реңкке бояп, халыққа қайта ұсынды. Дәстүрлі әндерге қоғамның қызығушылығы артып, ол жанрда ән айтқысы келетіндердің қатары толысты. Кеше Қазақ ұлттық консерваториясының ұйымдастырған кеші – сөзіміздің бұлтартпас дәлелі.
Қазақ музыкасының қара шаңырағы – Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясы халық әні кафедрасының ұйымдастыруымен ҚР Жазушылар одағының әдебиетшілер үйінде Жаяу Мұсаға – 175 жыл, Үкілі Ыбырайға – 150 жыл, Мәди Бапиұлына 130 жыл толуына арналған «Сал-серілер ізімен» атты кеш өтті. Консерватория ұстазы Сәуле Жанпейісова бастаған топ Дүйсенбек Өмірәлиев, Ардақ Исатаева, Еркін Шүкіманов, Тілеулес Құрманғалиевтер қостаған шәкірттер дәстүрлі әндердің қазақ руханиятындағы орнын көрермендерге және бір рет дәлелдегендей. Халық әні кафедрасының түлектері Ерлан Рысқали, Абзал Қуанышұлылар да дәстүрлі әндерді шырқады. Халық әні кафедрасының меңгерушісі Сәуле Жанпейісова:
«Жаяу Мұса өмірге келген Баянауыл, Үкілі Ыбырай өмір кешкен Көкше жері, Мәди өмірге келген қасиетті Қарқаралы – қазақтың ең сұлу да шұрайлы жерлері. Мұндай қасиетті топырақта өмір сүрген адамдардың әнші, ақын болмауы мүмкін емес. Сол Баянауылдан қаншама ақын-ғалымдар, сұлу Көкше жерінен қаншама әншілер, қасиетті Қарқаралы жерінен қаншама батыр шықты» деп сал-серілердің ғұмырына тоқталды.
Сал-серілердің тағдырын баяндаған әнші Сәуле Жанпейісова: «Жаяу Мұсаның жер аударылуына байланысты Әлкей Марғұлан мынадай дерек келтіреді.
«Жаяу Мұса Құдайбергенов дейтін көңіл жетер адамның үйінде қонақ болып отырғанда II Александр патшаның суретін көреді. Патша десе, төбе шашы тік тұратын ол сол жерде суретті алып жыртып тастайды.
Мұндай сәтті пайдаланған бай-болыстар «Мұса Байжанов бассыздық іс жасады, патшаның арын аяққа басты» деп дереу дала генерал-губернаторына жеткізеді. Ызадан жарылған губернатор өзінің жендеттеріне Мұса Байжановты дереу Баянауылдан Омбыға дейін жаяу жеткізуге бұйрық береді. Патшаның жендеттері Жаяу Мұсаны әбден шаршаған күйі патшаның алдына жеткізеді» деп Мұса Байжановтың қалайша «Жаяу Мұса» аталып кеткеніне тоқталды.
Ақан-сері, Жаяу Мұсалардан тәлім алған Үкілі Ыбырай сал-серілік жолды ұстанып, ел ішін әнге бөлеп, ит жүгіртіп, аң аулап, құс салған. 1930 жылы 70 жастағы Ыбырайды Солтүстік Қазақстан облыстық мемлекеттік саяси баспанасының қаулысы бойынша «үштік колхоз құрылысына қарсы үгіт-насихат жүргізді» деген желеумен ату жазасына кесіп, мал-мүлкін конфискациялау туралы үкім шығарған. Алайда кейін бұл шешім өзгертіліп, Қиыр Шығысқа жер аударылды деп Ыбырай Сандыбайұлының да қалайша «Үкілі Ыбырайға» айналғанын көрермендерге әнші Сәуле Жанпейісова паш етті.
Сәуле ЖАНПЕЙІСОВА, халық әні кафедрасының меңгерушісі, әнші:
– Биыл Жаяу Мұса бабамыздың 175 жылдығы. Ол кісінің туған жері Павлодарда мерейтойы тойланды. Үкілі Ыбырайдың 150 жылдығы, бірақ ол кісіге арналған салтанатты кештердің ұйымдастырылмай жүргендігі байқалады. Ал Мәди Бапиұлының 130 жылдығына орай ол кісінің туған жерінде, Қарағандыда республикалық әншілер байқауы өтті. Ал рухани астанамыз саналатын Алматы қаласында мұндай тұлғаларымыздың ескерусіз қалуы мүмкін емес деп осы шараны қолға алып отырмыз. Осы сал-серілердің өнерін насихаттайтын орталық бұл жақта жоқ. Біздің консерваторияның халық әні кафедрасы аталған сал-серілердің өнерін насихаттап жүр. Бір жағынан өнерлі жастарымызды сахнаға тәрбиелеп, екінші жағынан дәстүрлі әндердің қазақ руханиятындағы орнын насихаттау – басты мақсаттарымыздың бірі.
Сейілбек АСАНОВ,
«Алаш айнасы».
