Қазақтың ұлттық ойыны – көкпар жақын арада реформаға ұшырауы мүмкін. Нақтырақ айтсақ, көкпаршылар серкенің орнына арнайы жасалған қуыршақты көкпарға салмақ. Бастаманы «KARE-Забота» жануарларды қорғау қоғамдық қоры көтеріп отыр. Аталмыш мәселеге байланысты Денешынықтыру және спорт агенттігіне сауал жіберген қоғамдық қор агенттіктен жауап алып та үлгеріпті. Аталмыш қордың ресми сайты таратқан мәліметке сүйенсек, агенттік оларға: «Бұл мәселеге байланысты амалдар қарастырылуда. Тіпті еліміздегі белгілі кәсіпорындардың біріне серкенің нақпішіні боларлықтай қуыршақ муляжын жасап шығаруға тапсырыс беріп те қойған екен. Енді бұл муляжды көкпаршылар осы жылдың екінші жартысында іс жүзінде тексеріп көрмек» деген сынды хат жолдаған.
Айта кетейік, негізі, көкпарда серкені жансыз қуыршаққа алмастыру мәселесі бұған дейін де біраз талқыланған. Тіпті 2008 жылы серкенің нақпішін қуыршағын Пәкістанда арнайы тапсырыспен жасатқан екен. Бірақ тәжірибе сәтсіз шыққан. 2010 жылы да спорт шенеуніктері осы мәселеге қайта оралған. Бірақ шымкенттік өндірушілердің де жасап шығарған қуыршақ серкесі сапасыз болған. Атап айтсақ, көкпаршылар бұл қуыршақтарды иілгіш, созылғыш емес, өз қалпын жоғалтып, сынып қалады, бір сөзбен айқтанда, көкпарға жарамсыз деп тапқан болатын.
Дегенмен, мамандардың айтуынша, көкпарда серкені нақпішін қуыршағына алмастыру мәселесі «KARE-Забота» жануарларды қорғау қоғамдық қоры өтініш білдірмей тұрып-ақ көтерілген екен. Мұндағы басты мақсат – көкпарды әлемдік деңгейге шығару, Азия ойындарының бағдарламасына қосу, тіпті болашақта Олимпиада ойындары бағдарламасына енгізу. Ал Еуропада жануарларды қорғау, жалпы табиғатты қорғау қорлары көкпарда серкенің тартыс-таласқа түсіп жатқанына бейжай қарап тұра алмасы белгілі. «Сондықтан егер біз көкпарды Азия ойындарының бағдарламасына қосқымыз келсе, онда спорттық көкпар ойынының ережесін бекітуіміз керек. Және де серкені муляжға алмастыруға тура келеді» дейді аталмыш саланың мамандары. Осы орайда, «көкпарды жазғы Азия ойындарының бағдарламасына қосу мүмкін бе?» деген заңды сұрақтың туындайтыны сөзсіз. Азия ойындарының регламентіне сүйенсек, дүбірлі додада спорт түрі ойнатылуы үшін кем дегенде төрт команда қатысуы керек екен. Енді санайық. Бізде көкпар бар, «улак тартыш» деп аталғанымен қырғыздар мен өзбектерде де спорттың бұл түрі кеңінен дамыған. Тәжіктерде көкпар «бузкаши» деп аталады екен. Моңғолдар да көкпар тартысатыны белгілі. Тіпті ғалымдар мұхиттың арғы жағындағы Аргентина елінің өзінде де көкпарға ұқсас спорт түрі барын анықтап, өз еңбектерінде жарыса жазуда. Демек, егер ұлттық ойынымызды халықаралық аренаға шығарғымыз келсе, әлгіндей өзгерістерге мойынсұнуға мәжбүрміз.
Нұрдәулет МОМЫНОВ, көкпаршы, «Әулиеата» көкпар клубының директоры:
– Қайта-қайта серке сойып жатпас үшін мұндай муляж тек жаттығу кездерінде ғана керек. Ал кәдімгі додаларда жансыз қуыршақты көкпарға салмаймыз ғой. Қызығы болмайды. Дегенмен бұл Еуропаға жол ашылуы үшін жасалып жатқан нәрсе ғой. Бірақ оған дейін әлі талай уақыт бар. Халықаралық аренаға бір күнде шығып кете алмаймыз. Сондай-ақ «серкені қинап, қорлап жатсыңдар» деп байбалам салып жатқан жануарларды қорғау қоғамдық қорларына айтарым: көкпаршылар серкені қинамайды. Оны кәдімгідей халықтық салтпен бата жасап бауыздайды. Сосын көкпарға түскен серкенің еті дәмді болады. «Бала көтере алмай жүрген келіндерге осы көкпарға түскен серкенің етін жегізсе, келіннің аяғы ауыр болады» деген сенім, ырым бар. Бәрі де қазақтың салт-дәстүрлері ғой. Біз өз дәстүрлерімізден аттап кетіп жатқан жоқпыз.
Сәдібек ТҮГЕЛ, Ұлттық ат спорты федерациясының президенті:
– Иә, жалпы, бүгінде көкпар ойынын үлкен өзгерістер күтіп тұр. Оны дала көкпары, спорттық көкпар деп екі түрге бөлгенбіз. Дала көкпарында өзіміздің бүкіл дәстүрлеріміз сақталып, ас, той кездерінде серке сойылып, кәдімгі үлкен көкпар өте береді. Ал егер біз осы ұлттық ойынымызды халықаралық аренаға шығарғымыз келсе, онда стадиондарда да көкпар өткізуді қолға алуымыз керек. Мәселен, Қырғызстанда көкпар билет сатылатын жалғыз ғана ойын түрі екен. Ол жақта бір ойынға 10 000 билетке дейін сатылады. Тіпті 5000 адам стадионға кіре алмай да кетеді екен. Ал біз бүгінде көкпарды халықаралық деңгейде Еуропа жерінде өтетіндей жолдарын қарастырудамыз. Бірақ егер Еуропа жерінде серке сойып, көкпар тартсақ, онда жануарларды қорғау қоғамдық қорлары жағамыздан алары сөзсіз. Сондықтан Еуропа алаңына жол тарту үшін серкенің нақпішін муляжын жасап жатырмыз. Оны тараздық ағайынды жігіттер өз қолдарына алды.
Рамазан САТТЫБАЙ, ҚР Ұлттық спорт түрлерінен мемлекеттік жаттықтырушы:
– 4-5 сәуірде Астанада Ұлттық спорт түрлерінен республикалық семинар өткен. Сонда осы мәселені де талқылағанбыз. Өркениетті елдердің барлығында әртүрлі қоғамдық қорлар бар. Олар біздің кез келген көкпарда серкені бақыртып бауыздап, оны талас-тартысқа салғанымызды құп көрмейді. Сондықтан біз тура сол серке секілді муляжды жасауға тапсырыс бердік. Оның салмағы да, терісі де – бәрі шынайы көрінетін болады. Тіпті тірсек, қабырға, омыртқа, мойын – бәрі де шынайы көрінетіндей етеміз. Тақымға қысқанда да қатқан ағаштай емес, серке секілді созылатындай болуы тиіс. Бүгінде мал тұрмақ, адамның да таза көшірмесін жасап жатыр ғой. Яғни мұндай қуыршақ серкені жасап шығару еш қиындық тудырмас. Мұндағы мақсатымыз – осы ұлттық ойынымызды дала көкпары және спорттық көкпар деп бөліп, спорттың осы түрін Азия, Олимпиада ойындарының бағдарламасына енгізу ғой. Ал дала көкпары еш өзгеріссіз қала бермек. Осыған байланысты өзім куә болған бір қызықты айтайын. Шымкентке көкпарды көруге қонақ болып екі-үш қытайлық азамат келген екен. Сонда 2-3 мың адамның атпен шапқанын көріп: «Сіздердің аз болғандарыңыз қандай жақсы болған. Біз сияқты көп болсаңыздар, атпен-ақ әлемді жаулап алады екенсіздер ғой» деп басын шайқаған еді.
Әзиз ЖҰМАДІЛ,
«Алаш айнасы».
