Қазақстанның географиялық орналасуы, сондай-ақ еңбек миграциясы мен шекаралық жағдайлары адам саудасы үшін қолайлы орта құра алады. Ел ішіндегі еңбек мигранттары мен шетелдік азаматтардың адам саудасына ұшырауы жиі кездеседі. Қазақстанға миграция арқылы жұмыс іздеп келген адамдардың көбі, әсіресе Тәжікстан, Қырғызстан, Өзбекстан, Ауғанстан және басқа да елдерден келген адамдар жұмысқа тұру мақсатымен келгенде, адам саудасының құрбаны болады.
Қазақстанда, әсіресе ірі қалалар мен индустриалды аймақтарда, құлдыққа, мәжбүрлі еңбекке, жезөкшелікке тарту жағдайлары орын алуы мүмкін. Сонымен қатар, Қазақстанның шекаралары арқылы халықаралық деңгейде адам саудасы орын алуы да байқалады, өйткені ел Орталық Азия мен Шығыс Еуропа арасындағы маңызды көлік және сауда жолдарына орналасқан.
Қазақстандағы заңнамалық база
Қазақстандағы адам саудасына қарсы заңнамалық шаралар 2004 жылы қабылданған «Адам саудасына қарсы күрес туралы» Заңмен реттеледі. Бұл заң қылмысқа қатысты қатаң жазаларды көздеп, адам саудасының құрбандарына құқықтық көмек көрсету мақсатында арнайы шаралар әзірленді. Заңда адам саудасына қатысушыларға қарсы жазалар, құрбандарды қорғау, оларды реабилитациялау мен қайта қоғамға бейімдеу жөніндегі ережелер көрсетілген.
Қылмыстық кодекстің 128-бабы «Адам саудасы» деп аталатын бөлімге қосылып, адам саудасына қатысты іс-әрекеттерді арнайы қылмыс ретінде анықтаған. Сонымен қатар, Қазақстанның қылмыстық іс жүргізу кодексімен құқық қорғау органдарының қызметін ұйымдастыру туралы заңдар да адам саудасымен күресу мақсатында жетілдірілген.
2019 жылы Қазақстан үкіметі адам саудасы құрбандарын қорғауға және реабилитациялауға бағытталған жаңа бағдарламаларды жүзеге асыруға кірісті. Бұл бағдарламаға жататын негізгі мақсаттар — құқық қорғау органдарының қызметін күшейту, ақпараттық науқандар жүргізу, құрбандарға көмек көрсету, сонымен қатар қоғамның құқықтық сауаттылығын арттыру болып табылады.
Халықаралық ынтымақтастық
Қазақстан адам саудасымен күресте халықаралық деңгейде ынтымақтастықты нығайтуға ерекше көңіл бөледі. Ел Біріккен Ұлттар Ұйымының (БҰҰ) адам саудасына қарсы конвенцияларына қосылды және халықаралық құқық қорғаушы ұйымдармен тығыз жұмыс істейді.
Қазақстанның "ЕурАзЭҚ" және ТМД елдерімен жүргізетін шекаралық ынтымақтастығы да адам саудасына қарсы күрестің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Шекарадағы бақылау, миграциялық заңдар және елдер арасындағы ақпарат алмасу мен қылмысқа қарсы шаралар Қазақстанның адам саудасымен күресу стратегиясында басты рөл атқарады.
Қазақстан үкіметі Еуропалық Одақ және АҚШ сияқты әлемнің жетекші елдерімен бірлесіп, халықаралық деңгейде адам саудасына қарсы күресуді үйлестіреді. Осы елдермен бірлесе отырып, Қазақстан адам саудасының құрбандарына көмек көрсету, заң бұзушыларды жауапкершілікке тарту және қылмыстың алдын алу бойынша көптеген жобаларды жүзеге асырады.
Құқық қорғау органдарының рөлі
Құқық қорғау органдары адам саудасымен күресуде маңызды рөл атқарады. Қазақстанның Ішкі істер министрлігі мен Ұлттық қауіпсіздік комитеті адам саудасымен байланысты қылмыстарды анықтау және жою жұмыстарын жүргізеді. Сонымен қатар, елде арнайы құрылған адам саудасына қарсы күрес бөлімдері бар. Бұл бөлімдер қылмыстың алдын алу, қылмыскерлерді ұстау және құрбандарға көмек көрсету бағытында белсенді жұмыс істейді.
Құқық қорғаушылардың айтуынша, құрбандарды анықтау және оларды құқықтық қорғау бойынша жұмыстар әлі де жетілдірілуі тиіс. Сонымен қатар, кейбір жағдайларда құрбандар өздерінің жағдайларын құқық қорғаушы органдарға айтуға қорқады, өйткені олардан кек алу немесе қылмыстық топтардың қорқытуы мүмкін.
Құрбандарға көмек көрсету және реабилитация
Қазақстанда адам саудасының құрбандарына көмек көрсету және оларды реабилитациялау мәселесіне де үлкен көңіл бөлінеді. Үкімет адам саудасының құрбандарына арналған құқықтық, медициналық және психологиялық көмек көрсету бағдарламаларын іске асыруда.
Астана және Алматы сияқты ірі қалаларда арнайы құқық қорғау және әлеуметтік қызметтер жұмыс істейді, олар құрбандарға уақытша баспана, медициналық көмек, психологиялық көмек көрсету және басқа да қызметтер ұсынады. Қазақстанның кейбір реабилитациялық орталықтары адам саудасының құрбандарын қайта қоғамға бейімдеу, оларды жұмысқа орналастыру және білім беру бағдарламалары арқылы қолдайды.
Елде құрбандарды реабилитациялауға қатысты бірнеше үкіметтік және үкіметтік емес ұйымдар жұмыс істейді. Бұл ұйымдар құрбандарға көмек көрсету мен әлеуметтік адаптацияның барлық кезеңдерінде қолдау көрсетеді.
Қазақстанда адам саудасымен күрес бойынша қабылданған шаралар мен бастамалар белгілі бір жетістіктерге жеткенімен, бұл мәселенің шешілуі үшін әлі де ауқымды жұмыстар қажет. Құқық қорғау органдарының жұмысы мен заңнамалық өзгерістер өз нәтижелерін беріп келеді, бірақ құрбандарды қорғау және оларды қайта әлеуметтендіру процесі күрделі әрі ұзақ мерзімді шараларды талап етеді.
Қазақстанның халықаралық ынтымақтастыққа, қоғамдық ақпараттандыруға және заңнамалық тұрғыда жетілдіруге бағытталған жұмыстарының нәтижесінде адам саудасының алдын алу мен оған қарсы күресу бойынша маңызды қадамдар жасалуда. Жетілдірілген әлеуметтік қорғау жүйесі мен тиімді заңнамалық шаралар арқылы бұл мәселені шешу мүмкіндігі бар.
