«Веном. Соңғы би» және «Муфаса. Арыстан патша» анимациялық фильміне дубляж жасаған актерлер осы саланың қыр-сыры жайында айтады.
Жақында ғана үлкен экранға жол тартқан «Моана 2» анимациялық фильмі қазақстандық кассалар кестесінде бірінші орында тұр. Оның қазақша нұсқасының кассалық үлесі 31 миллионнан асқан. Бұл дегеніміз, қазақша дыбысталған туындыларға сұраныстың көбейгенін байқатады.
Осыған байланысты шет елдік туындыларды қазақша сөйлеткен дубляж актерлерімен болған сұхбатты ұсынамыз.
- Өздеріңіз жайлы айтып берсеңіздер. Дубляжға қашан, қалай келдіңіздер?
Талғат Нұрахметов: Дубляжбен айналысып жүргеніме 3 жыл болды. Мамандығым бойынша опера бағытындағы әншімін. Дубляжға дауысымды ән айтатын қабілетім арқылы аштым. 2020 жылы қазақ тіліндегі дубляжға қызығушылық пайда болып, әлеуметтік желідегі түрлі трендтерді түсіріп бастаған едік. Әуел баста оңай болған жоқ. Өйткені бізде ұстаз болмады. Өзіміз интернеттен қарап, дауыс ырғағын қайталап, мәтіндерді оқып іздендік.
Ерсұлтан Рымтай: Дубляжға бала кезімнен қызықтым. Көрген фильмдерімнің дауыстарын қайталап жүретінмін. Негізі мамандығым – театр және кино актеры. Әлеуметтік желілерде өзіме ұнаған видеоларды дыбыстап жүріп, жігіттермен онлайн танысып, Алматыда жиналдық. Студияларға барып, кастингтерден өттік. Қазіргі таңда жеке-жеке артист ретінде жұмыс жасап жатырмыз.
Ерасыл Мұхамадиев: Мектептегі іс-шараларда жүргізуші болып, қазақ әдебиетінен жарыстарға барып өлеңдер оқып жүргетінмін. Мамандығым бойынша физика пәнінің мұғалімімін. Университет қабырғасында жүргенде дубляжға қызығушылығым арта бастады. Әлеуметтік желілерде қазақша дыбысталған үзінділер тренд бола бастағанда мен де жасап, өзімді байқап көрдім. Алғашында үзінділерді дыбыстап, желілерге салдым. Бәрі бірден болып кеткен жоқ. Уақыт өте келе біртіндеп оқырмандар тіркеле бастады. Ресми дыбыстап жүргенімізге 3 жыл болды. Қазіргі таңда бұл қызығушылығымыз жұмысқа, табыс көзіне айналды. Жігіттермен топ болып голливудтық болсын, қазақстандық болсын дыбыстау саласына қатысты әр түрлі жұмыстарды атқарып келеміз.
- Дисней компаниясының өнімдерін дыбыстауға қалай мүмкіндік алдыңыздар?
Ерасыл Мұхамадиев: Біз дубляж актері ретінде кастингке барып, дыбыстап көрдік. Дисней компаниясындағы адамдар тексеріп, дауысымыз ұнағаннан кейін, бізді бекітіп, дыбыстауға шақырды. Содан кейін құжаттарға қол қойып, компанияның талаптарына келістік. Келісім бойынша қай кейіпкерді дыбыстағанымызды айтуға болмайды. Неге айтқызбайтыны өзіме де қызық. Керісінше егер айтылатын болса, көрермендер көбірек қызығатын сияқты.
- Дубляж жасаған туындыларыңызды үлкен экраннан көргендегі әсерлеріңізбен бөліссеңіздер. Өздеріңізге көңілдеріңіз тола ма?
Талғат Нұрахметов: Кинотеатрлардан өзіміз дыбыстаған өнімдерді көру армандарымыздың бірі болатын. Ең басында әлеуметтік желілерге салған үзінділерімізді адамдардың тыңдағанына, көргеніне риза болатынбыз. Сондай кішкентай дүниеден басталған нәрсе біздің дауысымызды үлкен экранға жеткізді. Өзіңе көңіл толмаушылық әрқашан болады деп ойлаймын. Көңілің толатын болса, өнерің ары қарай жалғаспай қалады.
Ерасыл Мұхамадиев: Қазіргі даусыңмен 1-2 жыл бұрынғы жасаған дубляжды салыстырып қарасаң, айырмашылық байқалады. Өйткені уақыт өте келе тоқтамай жұмыс істеудің арқасында тәжірибе жиналып, дағдыларымыз арта бастады. Алдыңғы дыбыстаған материалымызға қарағанда қазіргі сапалырақ.
Ерсұлтан Рымтай: Уақыт өте келе адамның өз-өзіне қоятын талабы жоғарылай береді. Сондықтан бұрынғы жасағандарыңа көңілің толмайды. Барлығында солай болу керек, солай болады да деп ойлаймын. Әрине естіген кезде, көрген кезде мына жерін бұдан да жақсылап жасау керек еді деген ой әрқашан болады.
- Аударма тілі қиындық келтірген жоқ па?
Ерасыл Мұхамадиев: Ең бірінші аудармашылар аударады. Одан кейін редакторларға беріледі. Сосын оны кейіпкердің ернінің қимылына қарай икемдейді. Актер дыбыстағанда қадағалайтын режиссер бар. Сол кісі қарап, мәтін ұзақ болып тұрса тапсырма береді. Мағынасын сақтап, қысқартамыз. Бұған мысал ретінде «Арыстан патша» мультфильмінің бірінші бөлімін айтуға болады. Бірақ бұл жобаға жас болғандықтан біз қатыспадық, ағаларымыз дыбыстады. Бұл мультфильмде орысша «Шрам», ағылшынша «Scar» деген кейіпкер бар. Бірақ оны қазақшаға «Тыртық» деп аудармаған екен. Өйткені түпнұсқасындағы ерін қимылымен сәйкес келмеді. Оның үстіне «тыртық» деген сөз кейіпкердің табиғатын ашып көрсете алмады. Ерін қимылына «ызғар» сөзі сәйкес келетін болғандықтан, осы сөзбен алмастырды.
- Дубляж тілі қандай тіл болғаны дұрыс, әдеби, әлде аузыекі тіл?
Ерасыл Мұхамадиев: Менің ойымша бұрынғымен салыстырғанда қазір көрермендер ауызекі тілді, өмірдегідей сөздерді естігенді қалайды. Кейбір адамдар «неге әдеби дыбыстаған?» деп жатады. Негізі біз олай жасамаймыз. Тілімізге қарай нақыштап, өзіміздегі өзекті мәселеге қарай икемдеп, көріп отырған адамға қызық болатындай етіп жасаймыз. Былайша айтқанда қазақ тілінің «вайбы» сезіліп тұратындай болуы керек.
Ерсұлтан Рымтай: Біз өмірде орысша сөздер қосып сөйлегеннен кейін, таза қазақша дыбысталған дүниелер әдеби болып естілетін шығар. Бірақ барынша қолданыстағы сөздермен дыбыстаймыз. Мәселен, «Веном.Соңғы би» фильмінде «қойсай», «қойшиш» деген сияқты диалект сөздерді қолдандық. Ең бастысы орысша сөздер қосылмайды. Мүмкін сол үшін адамдарға ауызекі тіл ретінде естілмейтін шығар.
- Дубляж қаншалықты маңызды? Қазақстандағы бұрынғы дубляж мектебін қалай бағалайсыздар?
Ерсұлтан Рымтай: Кішкентай кезімізде көріп өскен кейіпкерлерді ойласақ, олардың орысша сөйлегендері еске түседі. Өйткені біз оларды орысша тыңдадық. Сол сияқты қазіргі балалар қазақша дыбысталған дүниелермен өсетін болса, қазақ тілін біліп, қазақша ойлана алатындай болады. Сол үшін қазақша ойланатын жастарды қалыптастыру үшін дубляж маңызды. Бұрынғы дубляж дегенде «Менің атым – Қожа» фильмі елестейді. Ол кісілердің дыбыстағандары жадымызда ұмытылмайды. Қазіргімен салыстырсақ, актерлық шеберлік жағынан ол кездегі дубляж актерларына жетпейді. Ал техникалық жағынан қарасақ, қазіргі дубляж сапалырақ.
Талғат Нұрахметов: Дубляж – өте маңызды. Өйткені адам не естісе, соны айтады. Әлеуметтік желілерде шет тіліндегі трендтер пайда болса, балалар соны қайталап жатады. Ал қазақша дыбысталған, қазақ тіліндегі өнімдерді көбейтуге кішкентай болсын әрекет жасалса, болашақта міндетті түрде нәтиже шығады.
Ерасыл Мұхамадиев: Дубляж өте маңызды. Әсіресе қазақ тіліндегі. Бұрын, кішкентай кезімде, сапалы дубляждар тек орыс тілінде болатын. Бала орысша көрсе, соған қызығып тілі де орысша шығады. Қазақ тіліндегі жобалар көбейген сайын «қазақша дубляж онша емес» деген сияқты теріс қалыптасқан пікірлер болмайды. Қазір көбі синхронды дубляж бен войсовер дубляжды шатастырып салыстырып жатады. Войсовер дубляжда түпнұсқа дауыстың үстінен дыбыс жазылады. Мұнда бір адам 3-4 кейіпкерді дыбыстай береді. Ал синхрон дубляжда түпнұсқа дауыс алынып тасталып, әр кейіпкерді бір актер дыбыстайды. Сондықтан ол сапалы шығады. Осындай сапалы дубляждар көбейген сайын адамдарда жақсы пікір қалыптасады.
Ерсұлтан Рымтай: Теледидардан көрсетілетін өнімдер войсовер дубляж. Ал кинотеатрдағылар ресми синхрон дубляждар. Синхронды дубляж жасағанда демін, эмоциясын қосып, актерлық шеберлікпен дыбыстауың керек. Көбі осындай айырмашылықтарын білмей жатады. Сол үшін шетелдік синхрон дубляжбен еліміздегі войсовер дубляжды салыстырады.
- Сұқбаттарыңыз үшін рақмет!
Мерей Мырзағалиқызы
«Адырна» ұлттық порталы
