“Ақ жол” Демократиялық партиясының төрағасы Азат Перуашев Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың 3 қаңтар күні “Ана тілі” газетіне жарияланған сұхбатына қатысты пікір білдірді, деп хабарлайды “Адырна” ұлттық порталы.
“Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың бүгінгі ауқымды сұхбаты Мемлекет басшысының ел дамуының негізгі мәселелеріне қатысты тұжырымдамалық көзқарастарын, оның осы үдерістің кейбір нақты аспектілеріне деген басымдықтарын айқындады.
Отандық өнеркәсіпшілер мен кәсіпкерлердің мүддесін қорғаушы ретіндегі «Ақ жол» Демократиялық партиясы үшін бұл сұхбатта ұлттық экономиканың теңгерімді жылжуы, шағын, орта және ірі бизнесті қолдау, инвестициялық ахуалды жақсарту, кәсіпкерлердің заңды құқықтарын қорғау тақырыптары өзекті болды.
Практикалық тәжірибеге сүйенсек, ШОБ бопсалаушылық пен рейдерлік шабуылдардың нысанасына жиі айналса, басты назарда әрдайым жемқорлықпен күрес жүреді, бұл да аталмыш сұхбатта көрініс тапты.
Ең бастысы, мемлекеттік басқаруға қатысуды мақсат тұтатын, демократия мен саяси жүйенің ашықтығын қамтамасыз етуді қалайтын саяси партия ретінде бізге президенттің үкімет қызметі мен осы бағыттағы ары қарайғы реформаларға қатысты айтылған тұжырымдар қызық болды”, - деді Перуашев.
Азат Перуашевтің айтуынша, Президенттің министрлердің неғұрлым тиімді жұмыс істеуі туралы талаптары, Қазақстан экономикасының өсімін жеткіліксіз деп бағалауы және өндірістік тәжірибесі бар кадрларға деген қажеттілік туралы сөздері толығымен негізделген және экономиканың нақты секторының барлық өкілдеріне ортақ.
“Қасым-Жомарт Кемелұлы 2024 жылдың қорытындысы бойынша экономиканы әртараптандыруда, өңдеу өнеркәсібін дамытуда, инфрақұрылымды жаңғыртуда жақсы нәтижелерге қол жеткізіліп жатқанын ұстамдылықпен атап өтті. Бұл ретте ол «Егер экономикалық жетістіктер адамдардың өмір сүру деңгейіне оң әсер етпесе, онда олар тек виртуалды шындықта ғана бар» деп атап өтті, осылайша министрлік есептерінің кейбір көрсеткіштеріне күмән келтірді.
«Ақ жол» демпартиясы 2025-27 жылдарға арналған бюджет жобасын талқылау кезінде шенеуніктердің қайшылықты сөздеріне де назар аударып, фракциямыз үкіметтік нұсқаны қолдамады. Мысалы, егер қолдау шараларын қаржыландыру 30%-ға ұлғайса, ШОБ-ты қолдау тәсілдері «парадоксальды және қисынсыз» болып көрінетінін және сонымен бірге бұл шараларды алатын кәсіпкерлік субъектілерінің санын 2024 жылғы 7 мыңнан 2025-27 жылдары бір мыңға дейін, яғни, алты есе қысқарту ұсынылғанын атап өттік. Бұл «таңдаушылық» бәсекелестікке жатпайтын жағдайлар жасайды және байлар мен кедейлер арасындағы әлеуметтік алшақтықтың өсуіне ықпал етеді.
Осыған ұқсас қарама-қайшылықтар 2023 жылға арналған бюджеттің атқарылуы туралы есепте де кездескен, былтырғы жылдың 5 маусымында «Ақ жол» фракциясы оған қарсы дауыс берген болатын. Атап айтқанда, біз ШОБ көлемінің 10% өскенін еш қуанбадық, себебі, ол ЖК 63%-дан 82%-ға күрт өсуімен және орта кәсіпкерлік үлесінің 1,3% қысрауымен қамтамасыз етілген, яғни, бизнесті жасанды түрде ыдыратуды білдіреді, демек, бұл инвестицияларға кері әсер етіп, жаңа жұмыс орындарының ашылуын тежейді.
Қасым-Жомарт Кемелұлы экономикалық блок басшыларының жұмысы туралы айта отырып, оны «орташа» деп ашық бағалағаны бекер емес: «Халықаралық қаржы институттарының сөздік қорынан тым көп риторика бар, нақты әрекет жеткіліксіз. Қазір бізге өңірлердегі жағдайды және нақты экономиканың жұмыс істеу тетіктерін жақсы білетін, яғни «жерлерде» жұмыс істеген мамандар қажет», - деп қосты ол.
Сондықтан да Президенттің министрлердің неғұрлым тиімді жұмыс істеуі туралы талаптары, Қазақстан экономикасының өсімін жеткіліксіз деп бағалауы және өндірістік тәжірибесі бар кадрларға деген қажеттілік туралы сөздері толығымен негізделген және экономиканың нақты секторының барлық өкілдеріне ортақ.
Бұған оның ұлттық байлықты әділетті бөлуді меншікті қайта бөлу емес, Қазақстанды жаңғыртуға бағытталған стратегия ретінде қарастыру туралы мәлімдемесін де жатқызуға болады. Біздің ойымызша, бұл тұрғыдан алғанда әділеттілік деген «кездейсоқ табысты» күтпей, ұлттық табысты қайта бөлуден өз үлесін әділ табу, атап айтқанда, тауарларды өндіру мен жеткізу, ірі стратегиялық компаниялар түріндегі корпоративті лидерлерге, ашық тұтынушылық нарықта қызмет көрсету арқылы.
Мұндай «қайта бөлу» өнімнің жаңа түрлерін, жаңа технологиялар мен нарықтарды игеруді, қоғамдағы жаңа қарым-қатынастарды – жалпы ұлттың қайта жаңаруын, экономиканы, әлеуметтік саланы жаңғыртуды білдіреді”, деді Азат Перуашев.
Депутат Мемлекет басшысының сұхбатындағы экономикалық бөлімге баса назар аударды.
“Сұхбаттың экономикалық бөлігінде Қасым-Жомарт Кемелұлы өндірістік инфрақұрылымға – көлік-логистикалық әлеуетті, энергетиканы дамытуға да көп көңіл бөледі; мұнай-химия, машина жасау, құрылыс салаларындағы өндірістік қуаттарды нығайту – мұның барлығын 2023 жылғы «Әділетті Қазақстанның экономикалық бағыты» жолдауында ұлттық экономиканың «индустриалды негізі» деп атады.
Бір кездері айтылған басымдықтарды осылай табанды түрде ілгерілету Президенттің экономиканың өндірістік негізсіз дамуы мүмкін еместігіне деген сенімін білдіреді. Мыңдаған кәсіпкерлер де, жалпы «Ақ жол» демпартиясы да осы сенімді бөлісіп, күнделікті жұмысымызда соны ұстанып келеміз.
Ортақ іске қосқан үлесіміз нақты бастамалар мен нәтижелерден көрінеді. Мәселен, Мемлекет басшысы сәуір айында қабылданған кәсіпкерлік мәселелері жөніндегі заңды мысалға келтіріп, оның кәсіпкерлерге қолайлы жағдай жасауға бағытталғанын атап өтті.
Осы орайда, аталған заңдағы басқа да жаңалықтармен қатар, отандық өңдеуші кәсіпорындарды елімізде өндірілетін шикізатпен қамтамасыз ету басымдылығы туралы норманың қабылданғанын еске салуға болады.
Бұл талап «Ақ жол» фракциясы депутаттарының қажырлы еңбегінің жемісі, ал, оны іс жүзінде қолдану Қазақстанның табиғи ресурстарын пайдаланудағы ұлттық мүдделерді нығайтуға, жоғары технологиялық өңдеуді дамытуға және тау-кен алпауыттарының табысының бір бөлігін өңдеуші өнеркәсіптер мен ШОБ пайдасына қайта бөлуге әкелуі керек.
Қасым-Жомарт Кемелұлының инвестициялық ахуалды жақсартуға, шағын және орта бизнесті қолдауға, бастамашылдық пен кәсіпкерлікті дамытуға ұдайы көңіл бөліп отыратыны да баршаға аян. Бұл сұхбатында Мемлекет басшысының экономиканың ірі бизнесті дамытуға мүдделі екенін атап өткені маңызды. Көктемгі су тасқыны мен оның зардаптарын жою, әлеуметтік инфрақұрылымды қалпына келтіру, мыңдаған баспанасыз азаматтарды баспанамен қамтамасыз ету ірі кәсіпкерлердің өз отандастарына деген ынтасы мен көзқарасының түбегейлі өзгергенін айқын көрсетті.
Бұл өзгерістер отандық олигархтарды «қайта тәрбиелеудегі» Қ. Тоқаевтың қажырлы еңбегінің тікелей нәтижесі. Еске сала кетейін, 2022 жылдағы Қаңтар оқиғасынан кейін президент қазақ және өзбек олигархтарын салыстырған еді. Өзбек миллиардерлері «өз тарихи отандарына келіп, Өзбекстан президентінен өздеріне не бұйыратынын сұрайды. Өз қаржысына емханалар мен инфрақұрылымдар салады. Өзбекстанның олигархтары мен шетте жатып өз еліне қарсы шығатын біздің олигархтардың айырмашылығы осыда».
Алғашында отандық кәсіпкерлер кейде «Қазақстан халқына» қорына «ерікті-міндетті» жарна төлеумен шектелсе, өткен жылы ірі кәсіпкерлік субъектілерінің мінез-құлқындағы күрт өзгерістер орын алып, олардың көпшілігінің адами-патриоттық сезімдері байқалды, бұл Қ.Тоқаевтың экономика мен қоғамдағы әділ қарым-қатынасқа негізделген бағытының дұрыстығының көрсеткіші болды.
Әрине, бұл «қайта тәрбиелеудің» жемісі ғана емес, сонымен қатар президенттің прогрессивті әлеуметтік-экономикалық құбылыс ретінде бизнесті қолдауға бағытталған күш-жігері.
Ал Қасым-Жомарт Кемелұлының осы сұхбатында мемлекеттік органдардың бизнесті тыңдау, онымен бірлесіп жұмыс істеу, келешегі бар жобаларға инвестиция құйып жатқан кәсіпкерлер мен инвесторларға көмектесу талабы, «Бизнеске қысым жасау туралы әңгіме болмауы керек, ол үшін шенеуніктер мен күштік құрылымдарды жауапкершілікке тартамыз» дегені – бізге болашаққа деген сенім береді”, деді ол.
Сондай-ақ, Перуашев «Ақ жол» фракциясының артық көтерілген және заң бұзушылықтарға сәйкес келмейтін айыппұлдарды азайту туралы ұсыныстарын да еске алды.
“Парламенттік көпшілік мемлекеттік органдардың ұйытқы болуымен «Ақ жол» фракциясының артық көтерілген және заң бұзушылықтарға сәйкес келмейтін айыппұлдарды азайту туралы ұсыныстарын қолдаудан бас тартқанын қалай еске алмай өте аламыз? Нәтижесінде біз өз ұстанымымызды дәлелдеп, Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің (ӘҚБК) жобасына қарсы дауыс беруге мәжбүр болдық және қоғамдағы кең резонанс біздің көптеген оппоненттерімізді көтерілген мәселеге басқаша қарауға мәжбүр етті.
Қазіргі уақытта «Ақ жол» демпартиясының заң қызметі өз заң жобасын әзірлеуде, онда біз айыппұлдар тақырыбын талқылауға қайта ораламыз және оларды қайта қарауды талап етеміз. Оның үстіне мемлекет басшысының қолдауы бар.
Саяси реформаларға қатысты. Президент Қ.Тоқаевтың өз сұхбатында «Күшті Президент – ықпалды Парламент – есеп беретін үкімет» тұжырымдамасы Қазақстанның саяси жүйесіне ең қолайлы екенін атап өтуі кездейсоқ емес деп ойлаймын; «Бірақ бұл тұжырымдаманы толығымен жүзеге асыру үшін біз көп жұмыс істеуіміз керек».
Бұл, әсіресе, жергілікті деңгейде көрініс табады, мәселен, маслихаттар әлі күнге дейін қосалқы рөлді атқарып келеді, оның басты себебі, әкімдіктер (жергілікті «үкіметтер») біреудің алдында есеп беруге құлықсыз.
Сонымен қатар, кез келген мемлекеттік басқару және оның реформалары принциптер мен тұтқалар биліктің бүкіл вертикалында болғанда ғана жұмыс істейді. Ал осы тұрғыдан алғанда, 2022 жылғы конституциялық реформа өңірлік деңгейде тығырыққа тірелгені анық.
2024 жылы «Ақ жол» фракциясы Үкіметке «Күшті Президент – ықпалды Парламент – есеп беретін үкімет» тұжырымдамасын жергілікті деңгейде іске асыру, ол үшін мәслихаттардың өкілеттіктері мен мәртебесін кеңейту, заңнаманы қайта құрылымдау туралы ұсыныспен үш рет сауал жолдаса да - әр жолы түсініксіз жауаптар алды.
Сондықтан, Қасым-Жомарт Кемелұлы 15 қарашада ауыл шаруашылығы қызметкерлерінің форумында айтып өткен және бүгінгі сұхбатында тағы да растаған сол реформалар аясында жергілікті өзін-өзі басқаруды қайта құрылымдау, мәслихаттар өкілеттіктерін кеңейту мәселелері де өз орнын табады деп сенеміз”, деді депутат.
Азат Перуашев Қазақстан жастарының шетелде білім алуына қатысты президент пікіріне де тоқтала өтті.
“Президенттің: «Үкіметке келетін болсақ, бұл икемді тетік, оның құрамына биліктегі «Аманат» партиясы мен басқа да парламенттік партиялардың ұстанымын ескере отырып, өзгертулер енгізуге болады» деген сөзі де қызық болды. Естеріңізге сала кетейін, Мемлекет басшысы өткен жылдары да өз Жолдауларында үкімет пен аймақ басшылығына парламенттік партиялардың өкілдерін тарту мәселесін пысықтауды тапсырған болатын.
Өкінішке қарай, сол кезде ауқымды конституциялық реформаның аясында бұл бастама іске аспай қалды. Біздің көзқарасымызша, бұл саяси жүйеге қуатты серпін беріп, билікті қоғам мен экономиканың міндеттеріне жақындата алар еді. Ал «Аманат» партиясының атқарушы билікке монополиясы биліктегі партияның өзіне де (оның алдындағы «Нұр Отанды» көшіру), жағдайды әр қырынан көру мүмкіндігінен айырылған билікке де қарсы әрекет етеді.
Оның үстіне Қасым-Жомарт Кемелұлының өзі конституциялық реформа жарияланған кезде-ақ билік партиясынан шығып кеткен.
Ал егер де президент атқарушы билік жүйесіндегі одан әрі өзгерістерге бастама берсе, бұл қоғамдық-саяси пікірталастарды практикалық мәселелерге мақсатты түрде көшіруге ғана емес; сонымен бірге парламенттік партиялардың үкіметтің нәтижелері үшін ұжымдық жауапкершілігіне де алып келер еді.
Тағы бір мәселе – Қазақстан жастарының шетелде білім алуына қатысты президент пікірі. Қасым-Жомарт Кемелұлы өте маңызды екі жайтты айтты: «Мен жас азаматтардың кәсіби өсу үшін шетелге шығуын қалыпты жағдай деп санаймын... Қабілетіңіз сұранысқа ие болатын жерде болуға ұмтылу керек... Жатқан тастың астынан су ақпайды» және – «Шетелге шығуды «бір жақты билет» деп санауға болмайды... Үкіметтің міндеті олардың елімізде жемісті еңбек етуіне жағдай жасау».
Дэн Сяопин 1978 жылы қытайлық жастарды шетелдік үздік университеттерге оқуға жібере бастағанда, 2000 жылдардың ортасына дейін олардың 30%-дан азы қайтып оралды. Бірақ 2003-2005 жылдардан бастап, ҚХР экономикасының қарқынды дамуының басталуымен тек түлектер ғана емес, сонымен қатар ондаған жылдар бұрын шетелге кетіп, сонда қалғандар да орала бастады. Бұған табысты отандастарды іздеу, оларды шақыру және одан әрі жұмыс істеуге жағдай жасау бағдарламасы да ықпал етті. Нәтижесінде, сарапшылардың есептеуінше, Америка Құрама Штаттарында ұзақ жылдар тұрып, Қытайға оралған ғалымдардың өнімділігі Америкада қалғандарға қарағанда жоғары болып шықты. Бұл тәжірибе ондаған жылдарға талантты жастарды жоғалтуға дайын болу және экономикадағы өсім әлеуетінің болуы жағдайында, мемлекет ұзақ мерзімді жоспарда тек ұтады, себебі, ол жастардың жоғары білімдері технологиялар мен өндірістердің дамуына ықпал етеді.
Басқаша айтқанда, мемлекет басшысының жастарға қатысты ұстанымы оларды 1) амбициялық мақсаттар қоюға 2) өз еліне сенуге итермелейді.
Бұл керемет. Түбегейлі өзгерістерден бас тарту мүмкін емес”, деп қорытындылады Азат Перуашев.
