Тарих пен дәстүрмен бекітілген Қазақстан мен Моңғолия арасындағы достық ғасырлар бойы қалыптасқан. Алтайдан Каспий жағалауына дейін созылған Еуразияның ұлы далалары ғасырлары бойы ата-бабалары ортақ тағдырды бөліскен және көшпелі өркениет тарихындағы ең қызықты тараулардың бірін жазған қазақ және моңғол халықтарын біріктірді. Бұл халықтар кеңістікті ғана емес, сонымен бірге ұқсас дүниетанымдық негіздерді, өз жерлеріне деген мақтаныш пен ата-баба мәдениетін құрметтейді. Олардың бірлігін бүгінгі күнге дейін маңызды мәдени код болып қала беретін ортақ өмір мен өмір салты аясында қалыптасты.
Қазақтар мен моңғолдар ұлы көшпенділердің ұрпақтары ретінде және қазір бостандық рухын сақтап, өзара көмек пен ашықтық дәстүрлерін ұстанады, бұл әсіресе қазіргі саясат пен мәдени алмасуларда байқалады. Жаһандық әлемнің қарқынды өзгеруінің аясында бұл достық ерекше құндылыққа ие болады, өйткені ол жеке басын және тарихи жолды сақтаудың маңыздылығын еске салады. Ортақ тамырлар тек ынтымақтастықты ғана емес, жерді құрметтеудің, таңдау еркіндігінің және мәдени дәстүрлерді сақтаудың ұқсас принциптеріне негізделген терең түсіністікті де мүмкін етеді.
Қазақ пен моңғол достығының тарихы Алтын Орда мұраларында екі елдің ата-бабалары бірігіп, тіл-құндылық жүйесі біртұтас ұлы империяны құруға, нығайтуға атсалысқанында айқын көрініс тапқан. Алтын Орда ыдырағаннан кейін де қазақ пен моңғол тайпалары арасында мәдени және сауда байланыстары сақталып, бұл берік одақтың сақталуына ықпал етті. Ғасырлар бойы екі халық арасындағы қарым-қатынастар бүгінгі күні біз көріп отырған сенім мен өзара құрметті қалыптастырып, жылы әрі тұрақты болды.
Қазақстан мен Моңғолия арасындағы заманауи өзара іс-қимылды бүгінгі бейбітшілік жағдайында жаңартылған осы ежелгі достықтың сабақтастығы деп атауға болады. Бүгінде Қазақстан мен Моңғолия өз қарым-қатынастарын берік тарихи негіздерде құрып, оларды жаңа экономикалық, ғылыми және мәдени биіктерге бағыттауда. Осылайша, ғасырлар бойғы достық байланыстары қазіргі заманның берік негізі болып қана қоймайды, сонымен қатар екі халық ынтымақтастық, өзара сенім мен құрмет жолымен жүретін болашақты құруға көмектеседі.
Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың Моңғолияға ресми сапары бірегей мәдени және тарихи байланыстары бар екі ел арасындағы стратегиялық әріптестікті нығайтудағы маңызды кезең болды. Сапар барысында Президент Тоқаев Моңғолияның жоғары басшылығымен екіжақты ынтымақтастықты тереңдету және саяси-экономикалық диалогты нығайту мақсатында бірқатар кездесулер өткізді. Келіссөздердің негізгі бағыттарының бірі екі елдің өзара тиімді дамуына бағытталған ұзақ мерзімді ынтымақтастық стратегиясын әзірлеу. Көшбасшылар тауар айналымын арттыру, визалық режимді жеңілдету және қазақстандық және моңғол кәсіпорындары үшін жаңа көкжиектер ашатын көлік-логистикалық инфрақұрылымды дамыту мүмкіндіктерін талқылады.
Бұл сапар стратегиялық міндеттерді бірлесіп шешуге және орнықты бастамаларды дамытуға бағытталған Қазақстан мен Моңғолияның неғұрлым тығыз интеграциясының маңыздылығын атап көрсетеді. Мұндай әріптестікті нығайту елдердің әлемдік аренадағы позициясын нығайтып қана қоймай, олардың азаматтары үшін жаңа мүмкіндіктер туғызады. Қазақстан мен Моңғолия арасындағы ынтымақтастық жоспарының маңыздылығы оның қарым-қатынастарды жан-жақты және орнықты дамытуға бағытталған одан әрі қадамдар үшін негіз қалау қабілетінде жатыр.
Бұл мақалада біз қазақтар мен моңғолдардың тарихи бастаулары мен мәдени байланыстарын ғана емес, сонымен қатар жақында болған сапар барысында атқарылған нақты қадамдарды, сондай-ақ екі елдің ынтымақтастығын одан әрі дамыту перспективаларын қарастырамыз. Осы аспектілерді түсіну қазіргі жағдайда Қазақстан мен Моңғолия арасындағы достықтың маңызын және оның екі халықтың болашағына әсерін жақсырақ бағалауға көмектеседі.
Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың Моңғолияға іс-сапарына шолу
Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың 2024 жылғы 29 қазанда Моңғолияға ресми сапары кезінде екі ел арасындағы стратегиялық әріптестікті нығайту үшін маңызды қадамдар жасалды. Сапар аясында Моңғолия Президенті Ухнаагийн Хурэлсухпен кездесулер өтті, онда екіжақты ынтымақтастықтың негізгі аспектілері талқыланды.
Сухе-батор алаңындағы ресми кездесу рәсімі, онда екі елдің әнұрандары шырқалды және құрметті қарауыл салынды, сапардың маңыздылығын білдірді. Тоқаев Моңғолия ғасырлар бойғы дәстүрлер мен мәдени тамырларды байланыстыратын Қазақстанның маңызды серіктестерінің бірі екенін атап өтті. Келіссөздер барысында президенттер стратегиялық әріптестік орнату туралы бірлескен декларацияға қол қойды, Бұл, Тоқаевтың айтуынша, барлық деңгейдегі ынтымақтастықты дамыту үшін жаңа перспективалар ашады.
Талқылаудың негізгі тақырыптарының қатарында саяси, сауда-экономикалық және инвестициялық ынтымақтастық, сондай-ақ ауыл шаруашылығы, тау-кен металлургия кешені, энергетика және логистика салаларындағы өзара іс-қимыл болды. Ухнаагийн Хурэлсух бұл сапардың ерекше маңызы бар екенін атап өтті, өйткені ол екі елдің қарым-қатынасын сапалы жаңа деңгейге көтереді.
Сонымен қатар, 2025-2027 жылдарға арналған сауда-экономикалық ынтымақтастықты жандандыру жөніндегі жол картасы және мәдениет және туризм саласындағы ынтымақтастық туралы меморандумдар сияқты маңызды құжаттарға қол қойылды. Президент Тоқаев бірлескен жобаларды сапалы іске асырудың маңыздылығын атап өтіп, қол жеткізілген келісімдер Қазақстан мен Моңғолия арасындағы саяси және экономикалық қатынастарды айтарлықтай нығайтуға көмектесетініне сенім білдірді.
Осылайша, Тоқаевтың сапары ынтымақтастықты кеңейтуге және тереңдетуге бағытталған маңызды қадам болды, бұл екі ел мен олардың халықтары үшін жаңа мүмкіндіктер туғызып, қазіргі заманғы жаһандық сын-қатерлер жағдайында стратегиялық әріптестіктің маңыздылығын растайды.
Қазақстан мен Моңғолияның стратегиялық әріптестігін нығайту: Президент Тоқаевтың Ұлан-Батырға сапарының қорытындысы
Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың Моңғолияға сапары экономикалық және мәдени ынтымақтастыққа жаңа серпін беріп, Қазақстан-Моңғолия қарым-қатынастарын дамытуға маңызды қадам болды. Стратегиялық әріптестік туралы Декларацияға қол қою екі елге негізгі салаларда өршіл мақсаттаға қол жеткізуге мүмкіндік беретін достық қарым-қатынастардан тереңірек және тығых байланыстарға өтуді білдірді.
Келіссөздер барысында тауар айналымын 500 миллион долларға жеткізу жоспарымен экономикалық байланыстарды кеңейту туралы келісімге қол жеткізілді. Ынтымақтастық жол картасын жүзеге асыру ауыл шаруашылығы, логистика, көлік және энергетика салаларындағы ынтымақтастықты тереңдетуді көздейді, бұл өңірлік экономикалық интеграцияны нығайту үшін берік негіз жасайды. Қасым-Жомарт Тоқаев атап өткендей, бұл минералдық ресурстарды бірлесіп игеру және технологиялық алмасуды кеңейту үшін мүмкіндіктер ашады, менің пікірімше, бұл екі елдің тұрақты өсуіне ықпал ете алады.
Мәдени-гуманитарлық ынтымақтастықты дамытуға ерекше көңіл бөлінетіндігі кездесулер барысында да айтылды. Білім беру бастамаларын қолдау және жастар алмасуы қазақтар мен моңғолдардың болашақ ұрпақтары арасындағы байланысты нығайтуға деген ұмтылысты көрсетеді. Президент Тоқаев сондай-ақ тарихи-мәдени өзара іс-қимылдың маңыздылығына тоқталып, Моңғолияға қазақ диаспорасының мәдени мұрасын сақтап отырғаны үшін алғысын білдіріп, оны екі халық арасындағы достықтың «Алтын көпірі» деп атады.
Бұл сапар сондай-ақ екі елдің халықаралық аренадағы ұстанымдарын нығайтты, өйткені көшбасшылар геосаяси жағдайдың өзгеруі жағдайында ерекше маңызды болып табылатын жаһандық және өңірлік құрылымдардағы іс-қимылдарды үйлестіруге бейілділігін растады. Қазақстанның Моңғолияның Еуразиялық экономикалық одақпен еркін сауда туралы келісім жасасуға ұмтылысын қолдауы еуразиялық кеңістіктегі экономикалық ынтымақтастықтың жаңа перспективаларын ашады.
Сапар нәтижелері Қазақстан-Моңғолия әріптестігінің нығаюын ғана емес, сонымен қатар экономикалық мүдделерді де, мәдени-тарихи байланыстарды да ескере отырып, тұрақты және өзара тиімді даму мақсатындағы сындарлы өзара іс-қимылдың үлгісін көрсетеді.
Қазақстан мен Моңғолия арасындағы іскерлік көпір құруға шолу: стратегиялық табыс пен перспективалар
Қазақстан мен Моңғолия жаңа Моңғол-Қазақстан іскерлік кеңесі шеңберінде тұрақты бизнес-тетік құра отырып, өздерінің экономикалық байланыстарын нығайтуда елеулі қадам жасады. Моңғолияның ұлттық сауда-өнеркәсіп палатасындағы кеңестің жұмысы туралы ережеге және IT, туризм және тау-кен өндірісі сияқты негізгі салаларды қамтитын бірқатар коммерциялық келісімдерге қол қойылған алғашқы форум маңызды оқиға болды.
Шанхай Ынтымақтастық Ұйымының саммитінде көшбасшылар ұсынған Іскерлік кеңес ұзақ мерзімді өзара іс-қимылдың негізін қалады. Моңғолияның ҰСӨП атқарушы директоры Туменжарғалын Дуурен кеңестің тұрақты ынтымақтастыққа ықпал етіп қана қоймай, жаһандық пандемиядан туындаған экономикалық қатынастардағы олқылықтардың орнын толтыруға мүмкіндік беретінін атап өтті. Бұл механизм екі ел делегаттарына бірлескен жобалар мен өзара инвестициялар бойынша белсенді жұмыс істеуге мүмкіндік береді.
Бұл тәсіл қазірдің өзінде өз жемісін беруде: елдер арасындағы тауар айналымы 46,3 миллион долларға өсіп, 2023 жылға қарай 123 миллион долларға жетті. Екі ел де, әсіресе цифрлық даму, туризм және ресурстарды өндіру саласындағы серіктестікті кеңейтудің болашағын көріп отырғанын атап өту маңызды. «Атамекен» ҚР ҰКП Сыртқы сауда палатасының төрағасы Мұрат Кәрімсақовтың айтуынша, Іскерлік кеңес қолдаудың маңызды тетігі, сондай-ақ Моңғолия-Қазақстан ынтымақтастығын нығайту алаңы болып табылады деген болатын.
Сонымен қатар, моңғолдық және қазақстандық бизнес өкілдері ақпараттық технологиялар мен туризм саласында алты коммерциялық келісімге қол қойды.
Қазақстаннан «Қазбиофарм» мен Моңғолиядан «GP Wetland» компаниялары арасындағы жеткізу саласындағы ынтымақтастық.
Моңғолиядан «NCD Group» пен Қазақстаннан «Evergreen Investment» серіктестігі.
Cuprum Energy мен Steppcooper арасындағы өзара түсіністік туралы меморандум.
«Замын-Үүд» еркін аймағының басқарушы компаниясы мен «Қорғас» Қазақстандық халықаралық шекаралық ынтымақтастық орталығы арасындағы ынтымақтастық туралы меморандум қабылданды.
Моңғолия мен Қазақстан: саяси-экономикалық ынтымақтастықта болған жетістіктер мен даму бағыттары
Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың 2024 жылғы Моңғолияға сапары Қазақстан мемлекет басшысының соңғы 16 жылдағы алғашқы сапары болып табылады және Қазақстан-Моңғолия ынтымақтастығының жаңа кезеңін көрсетеді. Қазақстан мен Моңғолия арасында 30 жылдан астам дипломатиялық қарым-қатынас орнады және осы жылдар ішінде елдер саяси және экономикалық байланыстарды нығайтуға көмектесетін 60-тан астам келісімді қамтитын ауқымды құқықтық база құрды.
Саяси және дипломатиялық қатынастарда болған өзгерістер
1992 жылы дипломатиялық қарым-қатынас орнағаннан бері Қазақстан мен Моңғолия жоғары деңгейде белсенді өзара іс-қимылды сақтап келеді. Президенттер Нұрсұлтан Назарбаев пен Нацагийн Багабандидің алғашқы сапарлары берік саяси және парламентаралық байланыстардың негізін қалады. Жоғары деңгейдегі сапарлардың тұрақты алмасуы өзара сенімді нығайтуға ықпал етті және ШЫҰ сияқты ұйымдар аясында одан әрі ынтымақтастық үшін мүмкіндіктер ашты.
Экономикалық ынтымақтастыққа шолу
Негізгі бағыттардың бірі сауда-экономикалық ынтымақтастық болып табылады, оның көлемі 2023 жылға қарай 133 миллион долларға дейін өсуде. Қазақстан Моңғолияға азық-түлік, темекі және машина жасау өнімдерін экспорттаса, Моңғолия теміржол вагондарын, тоқыма және кашемирді жеткізеді. Сауда-экономикалық, ғылыми-техникалық және мәдени ынтымақтастық жөніндегі үкіметаралық комиссия екі елдің экономикасын әртараптандыруды жеделдете алатын IT және туризм сияқты жаңа секторларды дамыту бойынша күш-жігерді үйлестіру үшін негіз болады.
Мәдени және гуманитарлық байланыстар: ұлттар арасындағы көпір
Ынтымақтастықта Қазақстан мен Моңғолия 100 мыңнан астам адамды құрайтын Моңғолиядағы қазақ диаспорасына ерекше көңіл бөледі. Бірлескен мәдени жобалар, соның ішінде Ұлан-Батордағы Қазақ Құрылтайы мен Қазақстандағы Моңғолияның мәдениет күндері мәдени байланыстарды нығайтып, этникалық мұраны сақтауға қолдау көрсетеді. Қазақстанның Моңғолияның су тасқынынан кейін зардап шеккен аудандарын қалпына келтіруге қосқан үлесі оның өзара көмек пен гуманитарлық қолдауға дайын екенін көрсетеді, бұл да елдер арасындағы қарым-қатынасты нығайтуда маңызды рөл атқарады.
Қазақстан мен Моңғолия серіктестігінің даму болашағы мен атқарылуы керек маңызды мақсаттар
Бай тарихи-мәдени мұрасы бар көршілес Қазақстан мен Моңғолия географиялық жақындығы, табиғи-климаттық жағдайлары мен мәдени байланыстарының арқасында өзара тиімді ынтымақтастық үшін айтарлықтай әлекетке ие. Қазақстанның экономикалық және саяси тұрақтылығы, табиғи ресурстары және халықаралық ұйымдарға белсене қатысуы көршілес елдердің де, әлемдік державалардың да назарын аударды, бірақ бұл ынтымақтастық әлі де өз әлеуетіне жеткен жоқ. Негізгі міндеттердің бірі – стратегиялық серіктестікке жету жолында туындайтын қиындықтарды жеңу.
Ағымдағы сын-қатерлер осалдықты тудыратын екі елдің де шикізатқа экономикалық тәуелдігін қамтиды. Қазақстан мұнай мен газ экспортына тәуелді болса, Моңғолия көмір мен мысқа басым. Экономиканы әртараптандыру екі ел үшін маңызды қадам болып табылады, ол сауда, энергетика және инфрақұрылым салаларындағы бірлескен жобаларды қамтуы мүмкін. Мәселен, Моңғолия металл өңдеу, агроөнеркәсіп және инфрақұрылымдық құрылыс салаларында Қазақстан үшін сенімді серіктес бола алады. 2019 жылы алтын өңдеу зауыттары мен ферросилиций өндірісі сияқты нысандарды салу және күтіп ұстау саласында қол қойылған ынтымақтастық туралы меморандумдар инвестиция тарту мен технология алмасу үшін жаңа көкжиектер ашады.
Қазіргі кезде қолға алынған бағыттардың бірі ол көлік-логистика инфрақұрылымды дамыту маңызды бағыт болып табылады. Дегенімен, мен де осы бағыттың қазіргі кезде қайтадан әрі мықты етіп маңызды мәселелер тізімінде болуын тағы айтқым келеді. «Солтүстік – Оңтүстік» және «Батыс – Шығыс» сияқты көлік дәліздерін құру халықаралық нарықтарға шығуды жақсартады, тауар алмасуды жеңілдетеді және жаңа жұмыс орындарын ашады. Мұндай бастамалар азаматтардың өмір сүру деңгейін айтарлықтай жақсарта алады және Еуразиялық экономикалық интеграция аясында экономикалық интеграцияға ықпал ете алады, бұл өз кезегінде екі ел арасындағы неғұрлым тұрақты және тұрақты қарым-қатынастарды қамтамасыз етеді.
Климаттың өзгеруіне бейімделу және жақсарту (жұмсарту) бойынша келісілген күш-жігерді қажет ететін тағы бір үлкен қиындық тудырып отыр деген ойдамын. Ол ортақ экологиялық проблемаларды ескере отырып, Қазақстан мен Моңғолия қоршаған ортаны қорғау бастамаларымен, соның ішінде экожүйені қалпына келтіру және су ресурстарын басқару жобаларымен жұмыс істеуі керек. Бұл табиғи ресурстарды сақтауға көмектесіп қана қоймайды, сонымен қатар азық-түлік қауіпсіздігі мен теңгерімді сауда балансын қамтамасыз ететін тұрақты ауыл шаруашылығын дамытудың негізіне айналады деген көзқарастамын.
Маңызды аспекті де алмасу бағдарламалары, білім беру және туризм арқылы екі халық арасындағы мәдени байланыстарды дамыту болып табылады. Мәдени қарым-қатынасты тереңдету жақсы түсіністік пен берік достыққа әкелуі мүмкін. Моңғолияның табиғи сұлулығы мен Қазақстанның мәдени мұрасы мәдениетаралық алмасу мен өзара түсіністік үшін жаңа мүмкіндіктер ашатын туристік ынтымақтастықтың белсенді дамуына алғышарттар жасайтындығы да анық болып отыр.
Осы перспективалардың барлығына қарамастан, көлік саласын жетілдіру, қаржылық инвестициялау және кедендік бақылау рәсімдерін жеңілдету сияқты елеулі міндеттер бар. Қауіпсіздік мәселелері де өзекті, соның ішінде терроризм мен экстремизм қаупі. Қауіпсіздік саласындағы белсенді ынтымақтастық, ақпарат алмасу және бірлескен жаттығулар ықтимал қауіптердің алдын алуға көмектеседі. Сыртқы әсерлерге тәуелділікті азайту үшін екіжақты қарым-қатынастарды нығайту және ШЫҰ сияқты көпжақты ынтымақтастық тетіктерін дамыту маңызды, онда екі ел аймақтағы қауіпсіздік пен тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін басқа мүшелермен өзара әрекеттесе алады.
Осылайша, Қазақстан мен Моңғолия арасындағы стратегиялық ынтымақтастық өзара құрмет, теңдік және өзара тиімділік қағидаттарына негізделуі тиіс. Бар қауіптер мен сын-қатерлерді еңсеру кешенді көзқарас пен әртүрлі салалардағы белсенді өзара әрекеттесуді талап етеді. Бірлескен күш-жігердің арқасында екі ел де өз азаматтарының тұрақты дамуы мен әл-ауқатын қамтамасыз ете алады, экономикалық, мәдени және әлеуметтік байланыстарды нығайта алады, бұл өз кезегінде шекаралас аймақтарды дамытуға және олардың аймақтық ынтымақтастықтың кең контекстіне интеграциялануына айтарлықтай ықпал етеді.
Соңғы жылдары Қазақстан мен Моңғолия терең өзара түсіністікке, ортақ мүдделер мен мәдени байланыстарға негізделген экономикалық және мәдени ынтымақтастықтың жаңа көкжиектерін аша отырып, стратегиялық қарым-қатынастарын айтарлықтай нығайта түсті. Екі елдің де бірегей географиялық орналасуы бар, бұл көлік-логистикалық инфроқұрылымды дамытуға мүмкіндіктер жасайды, бұл сауда ағындары мен экономикалық интеграцияны жақсарту үшін қажет. Дегенмен, өзара тиімді серіктестікке қол жеткізу үшін табиғи ресурстарға экономикалық тәуелділік, геосаяси тұрақсыздық және экологиялық қауіптерді қоса алғанда, бірқатар қазіргі қиындықтарды еңсерулері қажет.
Ынтымақтастықты тереңдетудің негізгі бағыттары жаңа жұмыс орындарын құруға және өңірлердегі тұрақтылыққа ықпал ететін бірлескен сауда және инвестициялық жобаларды жүзеге асыру арқылы экономикаларды әртараптандыру болуы тиіс. Экожүйені қалпына келтіру және су ресурстарын басқару жобаларын қоса алғанда, тиімді экологиялық ынтымақтастық, әсіресе климаттың өзгеруі жағдайында бірінші кезекте назар аударуды қажет етеді.
Мәдени-гуманитарлық бастамалар Қазақстан мен Моңғолия халықтары арасындағы байланысты нығайтуда маңызды рөл атқарады, бірегейлік пен дәстүрді сақтауға, сондай-ақ терең өзара түсіністікке ықпал етеді. Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың Моңғолияға сапары екіжақты қарым-қатынастарды дамытудың жаңа кезеңін бейнелейді, жаңа келісімдерге қол қоюға және белсенді бизнес-ынтымақтастықтың тұғырнамасы болатын Моңғол-Қазақстан Іскерлік кеңесін құруға мүмкіндіктер ашатындығы анық.
Осылайша, Қазақстан мен Моңғолия арасындағы стратегиялық серіктестік, егер екі ел де туындайтын сын-қатерлерді бірлесіп шеше алса және өздерінің экономикалық, мәдени және білім беру байланыстарын белсенді дамыта алса, Орталық Азияның неғұрлым тұрақты және дамыған өңірі үшін негіз бола алады. Тарихи тамырлар мен қазіргі заманғы сын-тегеуріндерді ескере отырып, екі мемлекеттің ғана емес, тұтастай алғанда бүкіл өңірдің дамуына ықпал ететін тиімді өзара іс-қимыл жасау үшін жағдай жасауға назар аударуымыз қажет.
